وجوه معبود در آثار عطار

فهرست مطالب

چکیده    1
فصل اول: کلیات پژوهش
مقدمه    3
بیان مسئله    8
اهداف تحقیق    10
سوابق تحقیق    10
روش کار    11
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات    11
جنبه جدید بودن و نوآوری طرح    11
فصل دوم    12
فلسفه شناخت معبود و وجوه نیایش و ستایش آن    12
فلسفه و شناخت خدا:    13
فصل سوم: نیایش و مناجات  در قرآن کریم
نیایش و ستایش در قرآن    21
فصل چهارم: وجوه معبود و ستایش و نیایش آن در نظر شاعران و  عارفان
انـواع درخواست هـای شاعـران    34
1ـ درخواست های این جهانی    35
2-درخواست های آن جهانی    36
3-درخواستهای عارفانه    36
الف) عشق حق    38
ب)درد حق    39
ج) لقای حق    40
د) حیرت درحق    41
انگیزه عبادت در عارف الهی    42
فصل پنجم: زندگی نامه و شرح احوال  و آثار عارف بزرگ  شیخ عطار نیشابوری
زندگی نامه عطار    46
آثار عطار    48
فصل ششم: جلوه ی معبود و وجوه ونیایش و ستایش آن در شعر عطار نیشابوری
جلوه های معبود در اشعار عطار نیشابوری    60
1-منقبت رسول و اظهار عجز و درماندگی    60
2-بی نیازی از خلق    62
3-طلب هدایت    63
4-دوری از خود اتکایی    63
5-عاقبت به خیری    64
6-مرگ دلخواه (مطلوب)    64
7-عظمت خداوند    65
8) مناجات های عطار از لحاظ ساختار و شکل ظاهری    70
ب)مناجات های غیرمستقل    71
ج) مناجات های بعد از حکایت    74
د ) مناجات هایی که از زبان دیگران حکایت شده    76
زبان نیایش با خدا در شعر عطار    80
اسما و صفات الهی در شعر عطار    84
کیفیت یاد خدا در شعر عطار    86
نتیجه گیری    92
منابع و مآخذ    93
 

چکیده
 فریدالدین ابوحامد محمدبن ابوبکر ابراهیم بن اسحاق عطار کدکنی نیشابوری شاعر وعارف نام آور در قرن ششم و آغاز قرن هفتم است ( 618-537)آثار او شامل دیوان غزلیات، رباعیات، قصاید، قطعات، کتاب تذکره الاولیا ومثنوی های الهی نامه، مصیبت نامه، جواهر الذات، وصیت نامه، بلبل نامه، حیدر نامه، شترنامه، مختارنامه، شاهنامه، خسرونامه، هیلاج نامه،لسان الغیب، مظهر العجایب، بسیر نامه ، مفتاح الفتوح و از همه مهمتر و شاخص ترمنطق الطیر می باشد که علاوه بر اهمیت غنایی، از نظر عرفان و رموز عرفانی مخصوصاً از لحاظ توجه به اصل وحدت وجود، تلاش سالک برای رسیدن به حقیقت ذات معبود و ستایش و نیایش آن وجود حقیقی درخور توجه می باشد.
در این رساله علاوه بر فلسفه شناخت معبود و وجوه نیایش و ستایش الهی در شعرعرفانی فارسی علی الخصوص در آثار عطار مورد بررسی قرار می گیرد، تعمق در آثار عطار نشان می دهد که این شاعر عارف در به کار بردن رمزهای عرفانی و بیان مراتب سیرو سلوک در شناخت ذات معبود چیره دستی توانا بوده است و با فصاحت و بلاغت در جای جای آثار خود به نیایش و ستایش باری تعالی پرداخته است .
ابتدا در این پایان نامه فصلی با عنوان کلیات پژوهش  در مورد موضوع و هدف پایان نامه نوشته شده است و  فصل دوم و سوم  را به معرفی شناخت معبود و نیایش مناجات اختصاص داده شده است و در فصل چهارم وجوه معبود و ستایش و نیایش آن در نظر عارفان و شاعران عارف مورد بررسی قرار گرفته و در فصل پنجم  زندگی نامه و شرح احوال  و آثار عارف بزرگ  شیخ عطار نیشابوری و در فصل ششم به  جلوه¬ی معبود و وجوه و نیایش و ستایش آن در شعر عطار نیشابوری و نتیجه گیری پرداخته شده است .
کلمات کلیدی : شناخت معبود – ستایش – نیایش – شعر فارسی – عطار


فصل اول
کلیات پژوهش

مقدمه
آثار ادبی به خصوص آثار غنایی، عرفانی از منابع بسیار ارزشمند برای مطالعه و شناخت حقایق عرفانی، توحید، سیرو سلوک، احوال و گفتار عرفا، مناقب و مکارم آنها در راه رسیدن به ذات حق و چگونگی مناجات و نیایش با باری تعالی، می باشند .
نگرش به ادبیات از بعد عرفانی ما را با سیمای تصوف و عرفان و سایر جنبه های اعتقادی مردم در اعصار گذشته آشنا می سازد .
تمایل من به مطالعه آثار عرفانی باعث گردید با راهنمایی سرکار خانم دکتر ژیلا صراطی و مشاور جناب آقای دکتر میر نعمت اله موسوی، آثار عطار را که از برجسته ترین آثار در زمینه عرفان می باشد انتخاب کرده و مطالعه و بررسی شناخت وجوه معبود و نیایش و مناجات با حق و ستایش او را به عنوان موضوع پایان نامه جهت تصویب به گروه ارایه دهم . بنده پس از تصویب موضوع به استخراج وجوه معبود، مناجات ها و نیایش های شاعر و چگونگی ستایش خداوند در آثار عطار پرداختم با توجه به اینکه در مورد عطار این عارف بزرگ تحقیقات و رساله های زیادی نوشته شده اما موضوع مورد بحث ما تا به حال به صورت اساسی و مستقل کار نشده بود به همین دلیل بنده با استفاده از بسیاری از کتابها و نوشته ها در مورد این شاعر به طور مستقل به بررسی وجوه معبود و ستایش او و نیایش و مناجات در آثارش پرداختم .
شیوه کار من در این رساله بدین گونه بود که ابتدا موضوعات قابل استفاده خود را از منابعی که در دسترس داشتم فیش برداری کرده و بعداً آنها را به ترتیب موضوع و مضمون در چند فصل تنظیم نمودم ، پس از اتمام فیش برداری، با بررسی مجدد فیش ها آنها را روی صفحات نوشته و چندین بار مرور نموده و بالاخره شروع به نوشتن کردم در ضمن نوشتن ابیات مربوطه به این موضوع را که از دیوان عطار، تصحیح هلموت ریتر در فیشهای جداگانه استخراج کرده بودم به آنها افزودم .


منابع و مآخذ

قرآن کریم
نهج الفصاحه
نهج البلاغه
1.    آمدی تمیمی، عبدلواحد،1335، غررالحكم و دررالكلم، شرح جمال الدین خوانساری، محقق سید جمال الدین محدث ارموی ،چاپ سوم، دانشگاه تهران.
2.    ایزد پناه، مهرداد .1381. آشنایی با ادیان قدیم ایران و بین النهرین،چ اول، انتشارات محور، تهران.
3.    تبریزی،محمد بن حسین بن خلف .1342: برهان قاطع ،به اهتمام دکتر محمد معین ،چ دوم، ابن سینا ، تهران .
4.    توفیقی،حسین. 1370.آشنایی با ادیان بزرگ،چ هشتم،سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت)،مؤسسه فرهنگی طه و مرکز جهانی علوم اسلامی، تهران  .
5.    جمعی از نویسندگان.1381. نماز در سیمای خانواده، انتشارات انجمن اولیا و مربیان ، چاپ سوم  .
6.    جیمز،ویلیام. 1380. دین و روان ، ترجمه قائنی ،تهران.
7.    چیتیک، ویلیام.1391. شأن شایان نیایش های شیعی، ترجمه غلامرضا مهردادی، نمایه، بی تا، بی جا.
8.    حسینی، جواد.  1384 .دعا شاه کلید حل مشکلات ، نشریه کیهان .
9.    حقیقی،کریم محمود. 1378. عبادت عاشقانه،چاپ سوم، انتشارات حضور،قم .
10.    حسن دوست ، محمد.1383. فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، ناشرفرهنگستان زبان و ادب فارسی.
11.    خرمشاهی،بهاء ا لدین  . 1376. پیام پیامبر مجموعه نامه ها وخطبه ها، انتشارات جام، تهران.
12.    ربانی، محمد حسین   1382. جهان زیبایی یاراه بهشت،انجام کتاب،تهران.
13.    رجایی بخارایی،احمد علی.  1382. فرهنگ اشعارحافظ، تهران،انتشارات علمی وفرهنگی.
14.    رضوان طلب.  1374. پرستش آگاهانه ، چاپ اول ، ستاد اقامه نماز، قم.
15.    رضی ،هاشم. 1356.  ادیان بزرگ جهان ، انتشارات فروهر.
16.    ریپکا، یان . 1363. تاریخ ادبیات، انتشارات علمی و فرهنگی.
17.    زرین کوب،عبدالحسین . 1382 . شعربی دروغ ،شعربی نقاب ،انتشارات،علمی،تهران.
18.    سادات، محمد علی.  1368.اخلاق اسلامی، چ ششم، سمت، تهران .
19.    سروش، عبدالکریم.  1375. اوصاف پارسایان، چ چهارم، مؤسسه فرهنگی صراط.
20.    سروش،عبداکریم.  1380.حدیث بندگی ودلبردگی، نی تهران .
21.    سعدی شیرازی: گلستان.1377. تصحیح غلامحسین یوسفی، چ پنجم، خوارزمی، تهران.
22.    سنایی غزنوی ، ابوالمجد مجدودبن آدم.  :دیوان ، مصحح محمدتقی رضوی ، انتشارات سنایی .
23.    شریعتی،علی.  1379 . نیایش، چ دهم، انتشارات الهام، تهران.
24.    شفیعی کدکنی،محمد رضا .  1358. مقدمه مختارنامه، 1جلد، تهران، انتشارات توس.
25.    شکیبا،پروین. 1370 . صد شاعر، دریچه ای به دنیای شعرفارسی از آغازتا امروز،انتشارات علمی و فرهنگی ،تهران.
26.    شهرستانی،علی. 1385. پژوهشی درباره اذان، ترجمه سیدهادی حسینی، چاپ اول ،قم، ،
27.    صادقی جهانبهان ، م.  1379. مجله روانشناسی دینی، سال اول، شماره 2،
28.    صفا، ذبیح الله.1382.  تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوسی.
29.    طباطبائی، محمد حسین. 1361.ترجمه تفسیر المیزان، تهران،کانون انتشارات محمدی.
30.    طوسی، خواجه نصیر.1346. اخلاق ناصری، انتشارات جاوید،تهران.
31.    عاملی،حر. 1376.وسائل الشیعه، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ج7.
32.    عباسی، محبوبه. 1382.خوشه های خوشرنگ شاخه های معرفت(نوشتاری پیرامون عرفان ونیایش حسینی)،نشریه رسالت.
33.    عطارنیشابوری،فریدالدین.1359.الهی نامه،1جلد،تصحیح هلموت ریتر،چاپ اول، انتشارات،توس،تهران.
34.    عطارنیشابوری، فریدالدین.1380.شرف نامه،1جلد، تصحیح هلموت ریتر، چاپ اول، انتشارات، توس تهران.
35.    عطارنیشابوری، فریدالدین 1338.مصیبت نامه،1جلد،به اهتمام دکترنورانی وصال ، انتشارات،زوار، تهران
36.    عطار نیشابوری، فریدالدین. 1387.  اسرارنامه، تصحیح هلموت ریتر،چاپ اول، انتشارات،توس، تهران.
37.    عطار نیشابوری، فریدالدین.1385.دیوان، تصحیح هلموت ریتر،چاپ اول،انتشارات ،توس، تهران
38.    عطار نیشابوری، فریدالدین.1387.مختارنامه، تصحیح هلموت ریتر،چاپ اول، انتشارات ،توس، تهران.
39.    عطارنیشابوری، فریدالدین.1382.مصیبتنامه،تصحیح هلموت ریتر،چاپ اول، تهران،توس،
40.    عطار نیشابوری، فریدالدین.1387.منطق الطیر،تصحیح هلموت ریتر،چاپ اول، انتشارات ،توس، تهران .
41.    غزالی،محمد. 1370. احیاء علوم الدین: کتاب قواعد العقائد، فصل دوم، مسئله سوم، قسم پنج.
42.    غفاری،ابراهیم. 1370. آیین پرستش،چ دوم انتشارات تهران .
43.    فخرالاسلام، بتول. 1376.آهنگ بیدارگری ،تهران،توس.
44.    فروغی،محمد علی. 1367. سیر حکمت در اروپا ، توس ،تهران.
45.    قدیانی ،عباس. 1382. تاریخ ادیان و مذاهب در ایران ، سینا،قم.
46.    قشیری،ابولقاسم.1374. ترجمه رساله قشیریه، ،به کوشش بدیع الزمان فروزانفر،انتشارات علمی وفرهنگی،چ چهارم.
47.    قمی،عباس.1350.  مفاتیح الجنان، طهور.
48.    کرمانی،محمد.1383.دعا و نیایش(پژوهش پیرامون مسئله دعا و معرفی دعاهای مثنوی مولوی) چ اول، نشر، آستان قدس رضوی، مشهد.
49.    کنث ومورگان  . 1389.  اسلام صراط مستقیم ،به نقل ازنمازازدیدگاه دانشمندان ومتفکران تهران.
50.    کنیش، الکسارند . 1387. «عطار نیشابوری»، ترجمه فاطمه احمدوند، ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت، سال سوم، شماره 13،  ص 7-8. به کوشش ققنوس شرق، «درس‌های عارفانه؛ نگاهی به آثار عطار نیشابوری»، ابرشهر: دانشنامه نیشابور، فروردین 1391.
51.    گوستاو، یونگ کال.  1354. روانشناسی و دین،ترجمه فوأد روحانی،چاپ دوم،شرکت سهامی کتابهای جیبی.
52.    گوهرین، سید صادق. 1380.منطق الطیر، توس، تهران.
53.    مبشری، علی. 1380 . عظمت خداوند، تهران ،انتشارات الهام .
54.    مجلسی، محمد باقر. 1330. بحارالانوار، لبنان، مؤسسه الوفا، ج 68 الف.
55.    مسعودی فر،جلیل.1382. معرفت شناسی مثنوی مولوی، آهنگ قلم، مشهد.
56.    مشیدی،جلیل.   1384. نگرشی براندیشه های مولوی، اراک، دانشگاه اراک، چاپ اول .
57.    مطهری،مرتضی.  1378.مجموعه آثار / ج 2 (جهان بینی توحیدی ) .
58.    . 1387.خدمات متقابل اسلام و ایران ، انتشارات، توس، تهران.
59.    1387. مقدمه ای بر جهان بینی اسلام ،. نقل از اقبال لاهوری محمد: احیای فکر دینی، ترجمه احمد آرام.
60.    مقدم، علی. 1347.راز درون ، چاپ دوم، انتشارات نگین، تهران .
61.    ملک ثابت، مهدی . 1370. بررسی وتحلیل مناجاتهای منطومه فارسی،انتشارات علمی تهران،
62.    مولوی ،جلال  الدین محمد. 1380.کلیات شمس یا دیوان کبیر ،به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر ، انتشارات  امیرکبیر، چاپ دوازده ،تهران.
63.    میربها ،مسعود. 1346. مقدمه‏ای بر روانشناسی یونگ، سازمان انتشارات اشرفی.
64.    نظامی گنجه ای،الیاس بن یوسف،1380.مخزن الاسرار،تصحیح وحواشی برات زنجانی،به کوشش دکتر سعید حمیدیان ،چاپ چهارم ، نشر قطره، تهران.
65.    1380 ، لیلی و مجنون،تصحیح وحواشی حسن وحید دستگردی ، به کوشش دکترسعید حمیدیان ،چاپ چهارم ، نشر قطره.
66.    نظریان ، آرسن.  1356.روانکاوی و دین،  چ سوم، تهران،امیرکبیر.
67.    نوریها،حسنعلی.   1372. پرورش در پرتونیایش ، چاپ اول ، انتشارات دارالفکر، قم .
68.    هاشمی، جواد. محمد رازآفرینش، ترجمه و شرح موضوعی صحیفه سجادیه، چاپ دوم، انتشارات ایات بینات، بی تا. قم .
69.    ثروت ، منصور.   1372 .مجموعه مقالات كنگره بین المللی بزرگداشت حكیم نظامی كنجوی ، ص 349-348 .


Abstract
Farid Adin-e Abu Hamed-e Abn-e Abobakr-e Ebrahim-e Abn-e Eshagh-e Attar-e Kadkany-e Neyshabori is the famous poet and mystic of 6th and early 7th century. His works include lyricsDivan, Quatrains, lyrics, odes, segments, Tazkeratol Olyia, Elahi Nam-e Masnavis, Mosibat Nam-e, Vasiyat Nam-e, Bolbol Nam-e, Haider Nam-e, Shotor Nam-e, Mokhtar Nam-e, Shah Nam-e, Khosru Nam-e, Hailaj, Lesan al-Gheb, Mazhar al-Ajayeb, Basir Nam-e, Mefta al-Fotoh and the most importantly is Manteghu Tayr which in addition to lyric importance isnoted mystically due to attention to existentialism, mystic attempt to reach the true nature of God and the praise and worship of that true existence.
In this study the philosophy of knowing God and aspects of divine praise and worship in Persian mystical poems especially in Attar works are investigated.The meditation and reflection in Attar works indicates that this mystic poet has been very skillful in using mystical secrets and expressing mystical journey of knowing the nature of God and has dealt with the praise and worship of God rhetorically.

Key words: the knowing of God, praise, worship, Persian poem, Attar