توضیحات

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله بررسی نقش دولت در زمینه سازی توسعه فن آوری اطلاعاتی با مطالعه موردی ایـران1370-1384 در pdf دارای 222 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله بررسی نقش دولت در زمینه سازی توسعه فن آوری اطلاعاتی با مطالعه موردی ایـران1370-1384 در pdf  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله بررسی نقش دولت در زمینه سازی توسعه فن آوری اطلاعاتی با مطالعه موردی ایـران1370-1384 در pdf،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد


بخشی از متن مقاله بررسی نقش دولت در زمینه سازی توسعه فن آوری اطلاعاتی با مطالعه موردی ایـران1370-1384 در pdf :

بررسی نقش دولت در زمینه سازی توسعه فن آوری اطلاعاتی با مطالعه موردی ایـران1370-1384

توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات و نگرش نوین به این توسعه از طریق مكانیسم اینترنت و صفحات وب متغیر‌های جدیدی را در زندگی جاری جامعه ایرانی در طول دهه اخیر پدید آورده كه بر استراتژی برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی دولت جمهوری اسلامی تأثیر گذار شده است. این تغییر و دگرگونی مبتنی بر شیوه‌های ارتباطی و بهره‌جویی از گونه‌های این ارتباط در فضای مجازی با

انعكاس نظریات متنوع است. تغییرات مزبور چالش‌های چندی را برای سیاستگزاران اجرایی در جامعه اندیشمند و به نحو طبیعی در ساختار فرهنگی، فنی و شكوفایی اقتصادی فراهم آورده كه با موازین فعلی اقتصاد صنعتی دولت در تقابل واقع شده و بر این قرار بسیاری از متفكرین مسائل اجتماعی سعی در همگرایی این موضوع با فرصتهای حاصله دارند. تغییر در مبانی سنن اطلاعاتی

موجبات ظهور روش‌های جدیدی از تبادل نظریات در تكوین توسعه ملی را فراهم آورده كه با توجه به سازگاری نوین طرح‌های ملی در چارچوب فناوری ارتباطات و اطلاعات قابلیت همخوانی دارد. بر این مبنا انطباق این سیاستگزاری با توجه به جامعه ایرانی از منظر دولت جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر فرایند و مفهوم نوینی از توسعه اجتماعی تلقی می‌شود كه در بخش‌های مختلف این پایان نام

ه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
برنامه «توسعه كاربری فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات ایران» (تكفا) اولین برنامه فراگیر ملی در بكارگیری یك فنّاوری پیشرفته برای توانمند‌سازی كلیه بخش‌های كشور در جهت رشد و توسعه و ارایه خدمات بهتر و نوین به مردم می باشد، این برنامه در كلیه قلمرو‌ها از جمله آموزش‌وپرورش، آموزش عالی، بهداشت و درمان، تجارت و انواع خدمات دولتی و;.. می‌باشد. مشابه این برنامه در اغلب كشور‌های جهان با هدف دستیابی به رشد و توسعه سریعتر و پایدار در طی دهه اخیر بر پا شده است و علیرغم مشكلات بسیار زیاد در اجرای این برنامه‌ها هر روز اعتبارات بیشتری را به آن اختصاص می دهند تا زمینه رشد خود را تقویت نمایند.

روند تحولات فعلی ادامه تحولات كلان تاریخی بشر است. تحول انقلاب كشاورزی به انقلاب صنعتی و سپس به انقلاب اطلاعاتی گسترده‌تر از آن است كه بتوان آن را دستاورد گروهی خاص قلمداد كرد. همانطور كه انقلاب كشاورزی دستاورد مستقیم تمدنهای خاور میانه و نتیجه كل میراث بشری بود كه بعدا عالمگیر شد و دیگر متولی خاصی ندارد، انقلاب اطلاعاتی نیز نتیجه طرح و برنامه خاصی نیست. پیشتازان آن همه جایی و هیچ جایی هستند. طبقه تازه و ارباب رایانه به مرز خاصی تعلق ندارد. از طرفی، اگر تولید تمدن كشاورزی به زمین وابسته بود و تولید صنعتی به سرمایه و مواد خام، كه همه تمام شدنی است، تولید تمدن اطلاعاتی به نبوغ، ابتكار و خلاقیت بشری وابسته است. نیروی كار از یك سو پایان ناپذیر است و از سوی دیگر، برخلاف سرمایه و زمین، معادله جمع جبری صفر برآن حاكم نیست كه نفع یكی زیان دیگری باشد، پرسش اختصاصی راجع به ایران این است كه با این پدیده و عصر جدید چگونه باید برخورد كردونقش دولت در بسترزائی آن در جامعه ایران چگونه باید باشد ؟
ب) بررسی پیشینه و ادبیات تحقیق
در مورد بررسی نقش دولت در زمینه سازی توسعه فن آوری اطلاعاتی با مطالعه موردی ایران

بصورت پراکنده مورد بررسی قرار گرفته است كه در این زمینه می توان به تالیفات, مقالات و به شرح زیر اشاره نمود:
از جمله می توان به پایان نامه آقای علیرضا سمیعی ، در دانشكده حقوق علوم سیاسی دانشگاه تهران ((1379)) با عنوان «نقش دولت وجامعه مدنی در فرایند توسعه در ایران در سال 1357 تا 1378 » اشاره كرد .

و نیز پایان نامه دیگر به پارادوكس های دولت تحصیلدار در ایران می پردازد که نوشته آقای حمید قلی از دانشكده تربیت مدرس است كه در سال ((1380))دفاع شده است و نیز پایان نامه دیگر تحت عنوان راهبردها وراهكارهای پیاده سازی دولت الكترونیك در ایران است كه نوشته آقای مهدی غضنفری از دانشكده علم وصنعت ایران است كه در سال ((1381))دفاع شده است

ج) هدف پژوهش:
با توجه به حیطه نظارت وگستره قلمرو دولت در جامعه وامكانات مادی ومعنوی كه در اختیار دارد تا چه حد توانسته است بستر علمی وفرهنگی واجتماعی برای ورود كشور به عصر اطلاعات وارتباطات و استفاده از فن آوری اطلاعات فراهم كند
ثانیاً اقداماتی كه دولت در زمینه توسعه شبكه های رایانهای واینترنتی وتعامل با شهروندان از طریق سیستم های الكترونیكی انجام داده است بصورت كار بردی بررسی شود

ثالثاً امروزه فراگیر شدن استفاده از فن آوری های اطلاعاتی وارتباطاتی نظیر اینترنت وپست الكترونیكی منجر به تشكیل سازمان های نوین شده كه با اشكال سنتی متفاوت است لذا تكنولوژی اطلاعات برای موفقیت در برنامه های توسعه اقتصادی وسیاسی واجتماعی ضرورت دارد بنابر این برای توفیق كشور در عرصه های اطلاعات وتجهیز لوازم آن حیاتی است
د) پرسشهای پژوهش
روند تحقیق و تلاش علمی و سازماندهی پژوهش به منظور پاسخگویی به سوال اصلی و فرعی ذیل صورت می گیرد ؟
1) دولت درایران چه نقشی در توسعه فن آوری اطلاعاتی دارد
هـ) فرضیه های تحقیق :
1 – فرضیه اصلی: دولت نقش محوری در توسعه فن آوری اطلاعات در ایران دارد
2- فرضیه فرعی : دولت هیچ نقش اساسی و محوری در توسعه فن آوری اطلاعات در ایران ندارد
( به خاطردولتی بودن اقتصاد یا سیطره دولت برفضای اقتصادی وفرهنگی یا به خاطر ساخت دولت رانتیه چنین وضعیتی وجود دارد)

و) تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم و متغیرها:
متغیرهای مستقل و وابسته كه در این پایان نامه بكار گرفته شده است عبارتند از
1- دولت، كه به عنوان متغیر مستقل مطرح شده است

2- توسعه فن آوری اطلاعاتی، كه به عنوان متغیر وابسته مطرح شده است
در این پژوهش به ترتیب با مفاهیم دولت و توسعه و فن آوری اطلاعات ارتباط دارم كه هر كدام بصورت موردی تعریف می گردند.
1- دولت :” گروه انسانی كه در درون چهار چوب فضایی معین با هم تشكیل جامعه ای سیاسی می دهند كه در آن قدرت متعالی و بر تر بر كلیه اعضاء و گروههــــای اجتماعی وابسته به آن جامعه اعمال می شود و تشكیلات معینی اعمال حاكمیت و حفظ نظم عمومی را بر عهده داشته باشد دولت را تجسم می بخشد .

2- توسعه : توسعه پدیده ای چند وجهی و دارای مفاهیم سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی است . توسعه روندی در جهت نوسازی به منظور تغییر واقعیت اجتماعی موجود است . به یك معنی توسعه را می توان به مانند فراگردی نگریست كه طی ان شرایط زندگی بهبود می یابد . لیكن برای وقوع چنین رویدادی باید جریان آگاهانه به قصد انجام دو وظیفه اصلی بوجود آید. اول به كارمندانی لایق و مسول كه با كارائی و صرفه جوئی قادر به تامین اهداف توسعه باشند ، تربیت شوند . دوم، قوه در ك و صلاحیت مدیران دولتی بهبود یابد و ضمناْ شهروندان به صورت شركای كارساز در توسعه مالی در آیند .برای نیل به این اهداف باید توسعه اداری ، آموزشی و

سازمانی توام باپیشرفتهای سیاسی حقوقی، اجتماعی و ; اقتصادی صورت گیرد .
3- فن آوری اطلاعات: فن‌آوری اطلاعات (Information Technology – IT) مجموعه‌ای است از سخت‌افزار، نرم‌افزار، ارتباطات راه دور و محصولات هوشمند که یک یا ترکیبی از 5 کارکرد زیر را ایفا می‌کند:

-تبدیل اطلاعات از یک فرم به فرم دیگر Conversion
ذخیره سازی اطلاعات Storage
پردازش اطلاعات Processing
مبادله اطلاعات Communication
– همگرایی اطلاعاتConvergence
فناوری اطلاعات (IT) به منظور افزایش سرعت و دقت فعالیتهای مختلف اجت

ماعی و اقتصادی و در نتیجه بالا بردن بهره وری آنها است؛ خصوصاً سازمانهایی كه بخشهای مختلف آن در مناطق جغرافیایی پراكنده و دور از یكدیگر قرار گرفته¬اند. و یا موسساتی كه موظف به انجام كارهای متنوع و متعدد هستند، بسیاری از مشكلات خود را از طریق این فناوری رفع میكنند. فناوری اطلاعات به منزله یك سلاح و ابزار جدید برای فعالیت در جهان معاصر محسوب میشود كه دم استفاده از آن انزوای كشور و در نهایت حذف شدن از جامعه جهانی را به دنبال

خواهد داشت. تجارب گوناگون سازمانهای مختلف در سطح دنیا نشان میدهد كه فناوری اطلاعات به راحتی بسیاری از مشكلات سیستمهای اطلاعات محور را رفع میكند. فناوری اطلاعات قابلیت های زیادی در رفع مشكلات سازمانها دارد.
فن آوری اطلاعاتی در تعریف محدودش به سخت افزارونرم افزار های كامپیوتری وبه مشخصات فیزیكی ITمانند الكترونیك ، دیجیتال ، چاپگر ،ارتباطات از را دور ، پردازشگر ها و غیره مربوط می شود در تعریف جامع ، فن آوری اطلاعات به چگونگی استفاده از تجهیزات مربوط می شود یعنی كاربرد فن آوری برای تجارت ، جمع آوری داده ها وتولید اطلاعاتی است .
شاخص های اصلی برای فن آوری اطلاعات یا عملیاتی كردن فن آوری در این پایان نامه عبارتنداز: 1- دولت الكترونیك 2- تجارت الكترونیك 3- بانكداری الكترونیك 4- نشر الكترونیك می باشد
1-دولت الكترونیك:

دولت الكترونیكی شیوه ای برای دولتها به منظور استفاده از فن آوری جدید می باشد كه به افراد، تسهیلات لازم جهت دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی ،اصلاح كیفیت خدمات و ارائه فرصتهای گسترده تر برای شركت در فرآیندها و نهادهای مردم سالار را فراهم می سازد. یا دولت الكترونیكی عبارت است از استفاده از تكنولوژی (فناوری )مخصوصا كاربردهای مبتنی بر وب سایتهای اینترنتی برای افزایش دسترسی و ارائه خدمات و اطلاعات به شهروندان شركای تجاری ، كاركنان و سایر موسسات است ودولت الكترونیكی آغاز عصر مجازی یا موج چهارم است
دولت الكترونیك به مفهوم استفاده سهل و آسان از فناوری اطلاعات به منظور توزیع خدمات دولتی بصورت مستقیم به مشتری ،به صورت 24ساعته و 7روز هفته می باشد.

2- تجارت الكترونیك :
تجارت الكترونیكی بر پردازش و انتقال الكترونیكی داده‌ها, شامل متن, صدا و تصویر مبتنی می‌باشد. تجارت الكترونیكی فعالیتهای گوناگونی از قبیل مبادله الكترونیكی كالاها و خدمات,‌ تحویل فوری مطالب دیجیتال, انتقال الكترونیكی وجوه, مبادله الكترونیكی سهام, بارنامه الكترونیكی, طرحهای تجاری, طراحی و مهندسی مشترك, منبع یابی, خریدهای دولتی, بازاریابی مستقیم و خدمات بعد از فروش را در بر می‌گیرد

3- بانكداری‌ الكترونیك‌:

بانكداری‌ الكترونیك‌ شامل‌ انواع‌ كانال‌های‌ ارتباطی‌ میان‌ بانك‌ و مشتری‌ حقیقی‌ و حقوقی می‌شود. برخی‌ از سرویس‌های‌ آن‌ شامل‌: 1- بانكداری‌ مبتنی‌ بر وب‌ و اینترنتی‌2- بانكداری‌ مبتنی‌ بر فناوری‌ تلفن‌های‌ همراه‌ 3- بانكداری‌ مبتنی‌ بر تلفنی‌ 4- بانكداری‌ كیوسكی‌ 5- بانكداری‌ به‌ كمك‌ فكس‌ 6- پیام‌ كوتاه‌ 7- بانكداری‌ مبتنی‌ بر دستگاه‌ خودپرداز 8- بانكداری‌ مبتنی‌ بر دستگاه‌های‌ 9 ح‌ج‌چ – بانكداری‌ مبتنی‌ بر كارت‌های‌ هوشمند و;می‌شود
4- نشر الكترونیكی:
نشر الكترونیكی فرایند تولید و اشاعه‌ی اطلاعات از طریق ابزار الكترونیكی را نشر الكترونیكی می‌گویند، كه شامل آنچه كه در محیط وب عرضه شده و نیز گونه‌های غیرچاپی مانند خبرنامه‌ی الكترونیكی، دیسك نوری، كتاب‌های الكترونیكی و سایر موارد مرتبط با این

حوزه می‌شود.

ز) روش تحقیق و گردآوری داده ها:
در این تحقیق از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است،از این رو ضمن بیان تعریف دولت ونقش آن در توسعه فن آوری اطلاعاتی توضیح داده شده است . همچنین گردآوری داده ها به طور عمده از طریق روش های كتابخانه ای و اسنادی وسایت های اینترنتی صورت پذیرفته است. همچنین از كتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه و دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد اسلامی كرج و دفتر مطالعات بنیاد شهید وامور ایثارگران در تهران و سایتهای مختلف اینترنتی مطالبی مفید و شایان توجه جمع آوری شده است.
در نهایت سعی شده، از روش مصاحبه با مسئولین بنیاد شهید وامور ایثارگران در تهران بهره گیری شود كه مواردی در تحقیق گنجانده شده است

ح) حدود و قلمرو پژوهش:
از نظر زمانی: نقطه آغاز پژوهش از زمان 1384-1370 است که در این زمینه به تشریح نقش دولت ونقش آن در توسعه فن آوری اطلاعاتی توضیح داده شده است همچنین از نظر قلمرو مكانی: منطقه جغرافیایی ایران است كه مورد بحث و بررسی قرار می گیرد كه در این رهگذر به جایگاه توسعه فن آوری اطلاعاتی اشاره خواهد شد.
ط) موانع، مشكلات و محدودیتهای تحقیق:
یكی از عمده موانع و مشكلات این تحقیق كمبود منابع به روز فارسی وجدید در مورد توسعه فن آوری اطلاعاتی است.

ی) سازماندهی پژوهش:

این پایان نامه از شش فصل تشکیل شده است. در فصل اول به کلیات

تحقیق پرداخته شده است و در فصل دوم به مباحث چهارچوب نظری پایان نامه اهتمام گردیده است كه از چهار گفتار تشكیل شده است
گفتار اول مربوط به مباحث مفهومی و نظری توسعه است كه در (الف) نظریات توسعه گرایی( رهیافت نوسازی )و، نظریات وابستگی ( رهیافت رادیكال) توضیح داده شده است ودر (ب) مباحث نظری پیرامون دولت ونقش آن در فرایند توسعه تشریح گردیده است در گفتار دوم به دیدگاه های مختلف پیرامون دولت وماهیت آن در جهان سوم اشاره گردیده است و گفتار سوم به مباحث نظری ومفهومی اطلاعات وفناوری اطلاعات مربوط است كه از (الف)و(ب)و (ج)تشكیل می شود كه (الف) مربوط به اطلاعات است و(ب) مربوط به فن آوری اطلاعات است و(ج) مربوط به وظایف وفواید فن آوری اطلاعات است وگفتار چهارم به مباحث نظری ومفهومی دولت الكترونیك مربوط است
فصل سوم مربوط به تاریخچه سیر توسعه اطلاعات در جهان است كه درگفتار اول تاریخچه گنجانده شده است گفتار دوم به ارتباطات ونقش آن در توسعه پرداخته شده است و گفتار سوم به توسعه فناوری اطلاعات مربوط است وگفتارچهارم چالش های اصلی توسعه فناوری اطلاعات وارتباطات درایران و جهان سوم پرداخته است فصل چهارم مربوط به ایران و فناورى اطلاعات و ارتباطات

است در این فصل به سوال وفرضیه پایان نامه پرداخته شده است وشامل سه گفتار است گفتاراول به فناورى اطلاعات و ارتباطات در ایران اشاره دارد ونیز به توسعه كاربری فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات تكفایك وتكفادو اشاره شده است گفتار دوم به مدیریت فناوری اطلاعات در ایران پرداخته است واین مجموعه را توضیح داده است وگفتار سوم مربوط به معرفی و عملكرد انجمن شركت های انفورماتیك ایران است فصل پنجم از سه گفتار تشكیل شده است گفتاراول مربوط به تعاریف و

مفاهیم دولت الكترونیك وموضوعها واهداف والزامات ،پشنیازهای، ساختار ،كاربردها و رویكردهای دولت الكترونیك است و گفتار دوم به دولت الكترونیكی در ایران می پردازد و گفتار سوم به تحقق دولت الكترونیكی در ایران پرداخته است . فصل ششم از سه گفتار تشكیل شده است و گفتار اول مربوط به تجارت الكترونیكی است گفتاردومربوط به مدلهای گوناگون و منظرهای تجارت الكترونیكی ،توجیه اقتصادی ،موانع ورویكردهای تجارت الكترونیك را مد نظر قراردارد گفتار سوم در (الف ) به

بانكداری‌ الكترونیك ‌می پردازد و در(ب) به بانكداری الكترونیك در ایران پرداخته شده است ودر (ج)به توضیح مركز شتاب‌ مربوط است و در (د) به نشر الكترونیكی اشاره می كنیم در آخر یك نتیجه گیری كلی صورت گرفته است و پیشنهادات و توصیه های پایان نامه درج شده وسپس منا بع وماخذ آورده شده است .

1

فصل دوم

چهار چوب نظری

گفتار اول
مباحث مفهومی و نظری توسعه

الف : مروری بر مباحث نظری پیرامون توسعه
مفهوم توسعه یكی از مفاهیمی است كه بیشترین بحث و جدال را در متون علوم سیاسی و اقتصادی پدید آورده است . فقط زمانی می توان به طرح راهبردهای خاص توسعه یا انتقاد از آنها پرداخت كه مفهوم توسعه با دقت ، مشخص ، وتعریف گردد فقط دراین زمان است كه می توان فواید و نقایص بینشها و نظریات توسعه را بررسی كرد .

ا ز یك دیدگاه می توان نظریات موجود در زمینه ها ی رشد و توسعه را به دو دوسته كلی تقسیم نمود ، دسته اول نظریات توسعه گرایی (كمیت گرا ) و دسته دیگر نظریات وابستگی ( كیفیت گرا ) می باشند كه در ذیل به اختصار به شرح آنها می پردازیم .
الف-1-: نظریات توسعه ( رهیافت نوسازی )
جوهر اصلی توسعه گرایی این است كه روند های طبیعی اقتصاد بطور عادی باعث رشد و توسعه در اغلب كشور ها می گردد ، بشرط آنكه موانع ذاتی اجتماعی و سیاسی در جوامع سنتی از میان بر داشته شود .” اقتصاد جهانی عامل مهمی در امر توسعه اقتصادی است، به در جه ای كه ارتباط میان جهان صنعتی و جهان سوم افزایش یابد .جهان سوم ، بهره بیشتری در توسعه ساختاری و رفاهی خواهد برد. این نظریه مهمترین عامل توسعه را سازماندهی و بازدهی اقتصاد داخلی با تاكید بر نقش محوری دولت می داند.(1)
تئوریهای رشد اقتصادی در اولین دهه بعد از جنگ جهانی دوم الگوی غالب تئوریهای توسعه به شمار می رفت ، پس از دهه 60 تئوری نوسازی جایگزین تئوری رشد گردید . این تئوری از كیفیت كاملا” متفاوتی بر خوردار بود چرا كه فرایند نوسازی در غرب در صدد تدوین تئوری ای بود كه بتواند رشد اقتصادی راهمیشه با سایر ابعاد اجتماعی و فرهنگی به مطالعه بكشد.(2)

1- محمود،سریع القلم ، توسعه جهان سوم نظام بین الملل ،چاپ سوم ،تهران:نشر سفیر، 1375،صص 21-20
2-تودارو ،مایكل ،توسعه اقتصادی در جهان سوم ،ترجمه غلامعلی فر جانری ،چاپ دوم ،تهران :سازمان برنامه و بودجه ‘1366 ،ص 116
نظریات نوسازی كه ریشه در تفكرات محققات غربی دارد ، به تكامل خطی جوامع جهان سوم و نیز به عوامل درونی توسعه اعتقاد دارند . بر حسب تئوریهای نوسازی ، فرایند توسعه چونان مسیر واحدی است كه كه تمامی كشور ها دیر یا زوداز آن گذر خواهند كرد.
بعنوان مثال: نظریه تراوشگرایی معتقد است كه كشور های جهان سوم فاقد عناصر و خصوصیات توسعه هستند ، از این رو در واقع توسعه كشور های عقب مانده نتیجه تراوش عناصر و ارزشهای دموكراتیك ، نهاد های فرهنگی ، سرمایه و تكنولوژی غربی به این كشور ها می باشد (1) در این رابطه بر خی بر تراوش دانش ، مهارت ، سازمان ، تكنولوژی و سرمایه بعنوان عامل اصلی توسعه تاكید می ورزند.(2)

از لحاظ اقتصادی رهیافت مدرنیزاسیون بر پایه مفروضات نئوكلاسیك قرار دارد كه می گوید ، اقتصاد بازار آزاد، چه داخلی و چه بین المللی و روح عملكرد اقتصادی موجب رشد و بخصوص شالوده ریزی خیز اقتصادی است (3)
بدهی است كه بازارهای اقتصادی در خلاْ عمل نمی كنند از اینرو ، تئوری مدرنیزاسیون بر دگرونی ارزشهای شالوده ای اجتماعی و فرهنگی یك ملت از سنتی به مدرن به عنوان عامل اصلی در تسهیل خیز اقتصادی متمركز است .(4)
در مورد قلمرو سیاسی نظریه پردازان توسعه گرا ابتدابر دموكراتیزه كردن به عنوان وسیله ای برای قطع ید قدرت نحبگان سنتی تكیه می كردند(5) اما بعدا بر نهادی كردن سیاست یا توانایی دولت درنیل به مقاصد عمومی و كنترل بی ثباتی سیاسی تاكید ورزیدند(6)

با هانیتگتون نگرش نهاد مجددا” به عنوان موضوع اصلی تحلیل سیاسی و متغیر عمده تمامی مطالعات مربوط به دگرگونی مطرح می شود ، وی نهادینه كردن را معیار منحصر بفرد توسعه سیاسی دانسته است (7)

1- رونالد ، چیلكوت، نظریات توسعه و توسعه نیافتگی ،ترجمه احمد ساعی ،تهران: نشر علوم نوین ، 1375-صص 15-14
2- یوسف، نراقی ، توسعه وتوسعه نیافتگی،تهران:شركت سهامی انتشار، 1370 ،ص 155
3- گیلدر 1984، هاگن 1980 ، روستو 1960
4-پارسونز، 1951 و بر 1958
5-الموند و پاول 1966
6- كارل ،لمكو ،جاناتان وكلارك، قدرت دولت و توسعه اقتصادی واجتماعی ،اطلاعات سیاسی ،سال دوم شماره 11,شهریور ماه ,1376, ص7
7- برتران ،بدیع، توسعه سیاسی,ترجمه احمد نقیب زاده، تهران:نشر قومس ،1376، ص 82
از نظر هانیتگتون توسعه یافته ترین كشور ها دموكراسیهای غربی هستند كه پیچیده ترین و مولد ترین اقتصاد ها را دارند . بنابراین توسعه اقتصادی و سیاسی وابسته و مكمل یكدیگرند . بر اساس

ركود اقتصادی در غالب نقاط جهان سوم نتیجه موانعی است كه در ساختار های سنتی اجتماعی ، هنجار های فرهنگی و نهادهای سیاسی در سر راه فعالیت و تحرك اجتماعی ایجاد می كند ، بنابراین گذار از جامعه سنتی مشوقها و سرمایه انسانی لازم را برای آغاز رشد و نوسازی پیگیر فراهم خواهد ساخت(1)
این دورنمای توسعه و بخصوص تكیه بر آن بر عوامل داخلی به منطله موجبات توسعه ( و تلویحا” گناه عدم توسعه ) از سوی نظریه وابستگی به شدت مورد چالش قرار گرفته است. درذیل به

بررسی این نظریات می پردازیم :

الف -2- : نظریات وابستگی ( رهیافت رادیكال)

یكی از بر جسته ترین نظریه های توسعه ، بخصوص نزد نظریه پردازان جهان سوم ، تئوری وابستگی است طرفداران نظریه وابستگی ( كه عمدتا مؤلفان ماركسیست یا ناسیونالیست كشورهای جهان سوم هستند ) یا این استدلال كه ساختار نظام بین الملل به شدت فرصت های توسعه برای كشور های جهان سوم را زایل می كند ، مفروضات اساسی نظریه مدرنیزاسیون رازیر سؤال می برند.
وابستیگی به گفته نظریه پردازان وابستگی ، عارضه توسعه كاپیتالیستی مركز ( كشور های توسعه یافته صنعتی ) و توسعه نیافتگی حاشیه ( كشور های كم توسعه یافته ) است كه مبتنی بر یك روند تكامل تاریخی و گسترش نظام سر مایه داری جهانی می باشد . بدین ترتیب جوامع جهان سوم تسلیم نوع پیچیده تری از امپریالیسم اند كه از موقعیت پیرامونی انها در نظام اقتصادی سر چشمه می گیرند كه زمام ان در دست تعداد اندكی از قدرتهای مركزی است .این نوع سلطه ( كه الزاما تبعات سیاسی هم دارد ) تاثیر چشمگیری بر توسعه جوامع زیر سلطه دارد ، از اینرو ژرژ بالاندیه متفكر فرانسوی یاآور می شود كه درك توسعه نظامهای سیاسی جدید ، جز در پرتو تحلیل قوه محركه خارجی میسّر نیست(2)

1-.لمكو ،جاناتان وكلارك،پیشین،ص7
2- برتران ،بدیع ، توسعه سیاسی،پیشن ،صص5-164

علاوه بر این وابستگی به انحرافات ساختاری اقتصاد های حاشیه ای ، مشكلات مربوط به مداخله خارجی در اقتصاد سیاسی كشور های در حال توسعه ، وجود فشار و سر كوب در این كشورها ، پیوند ها ی نخبگان و طبقات حاكم این كشور ها با سرمایه داران بین المللی تاكید می ورزد. كه در واقع همه این عوامل به ضرر رشد اقتصادی توسعه ، و برابری در كشور های حاشیهای تمام میشود.

به همین جهت بسیاری از نظریه پردازان این مكتب معتقدند توسعه زمانی امكانپذیر است كه بخش بازار داخلی در كشورهای پیرامونی قدرت داشته باشد تا بطور مستقل از حركات و نوسانات بخش خارجی رشد نماید در همین رابطه دوس سانتوس نیز متذكر می شود كه فرایند توسعه باید از چهار مرحله زیرین عبور كند :
1- تغییر مسیر گرایش توسعه از خارج به داخل
2- جابجائی در تركیب قدرت
3- گرایش اقتصاد به داخل
4- توسعه سیاسی (1)

بدین ترتیب پیروان مكتب وابستگی در صددند پیوند میان كشور های جهان سوم و جهان غرب را به صورت روابط استثمار گونه اقتصادی كه از خارج به جوامع جهان سوم تحمیل می شود و با آهنگ توسعه هماهنگی ندارد توصیف كنند (2)

در مجموع می توان گفت در حالیكه خط مشی مبتنی بر نو سازی بر این فرض استوار است كه نیرو های بازار موجب توسعه می شود و با عوامل سیاسی و اجتماعی كه بر عملكرد بازار مؤثر است به مثابه متغیر های اصلی خود رفتار می كند ، نظریه وابستگی بیشتر بر ساختار اقتصادی جهانی ، روابط طبقاتی و قالبهای سیاسی در درون كشورها تاكید می كند .
در اینجا لازم است اشاره ای هم به نظریه برینگتون مور داشته باشیم . ظاهراْ نظریه مور در قالب هیچیك از تقسیم بندیهای موجود قرار نمی گیرد . بهر صورت وی در تحقیق خود تصویر جالبی ا ز تبیین ساختاری توسعه ارائه می دهد نویسنده با الهام از بینش ماركسیسم ، عوامل داخلی توسعه وعقب ماندگی

1- سید حسین ، سیف زاد ، نوسازی ودگر گونی سیاسی ،چاپ دوم ،تهران: نشر قومس ، 1373 ، صص 20-219
2- قوام ،عبدلعلی ،نقد نظریهای نوسازی وتوسعه سیاسی ،تهران :انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ، 1374 ، ص 152

را عوامل اصلی می داند و انواع گوناگون ساختار اجتماعی و اقتصادی و ریشه ها و نتایج سیاسی گوناگون آنها را مورد برسی قرار می دهد ، بویژه شیوه استثمار مازاد اقتصادی طبقات تولید كننده بوسیله طبقات حاكمه كه یكی از مهمترین ویژگیهای هر ساخت اجتماعی است ، یكی از عوامل اساسی تعیین كننده راه نوسازی به شما می رود . بهر حال مور سه مسیر اصلی گذار از جوامع ما قبل مدرن به مدرن رابدست میدهد : اول انقلاب كلاسیك بورژوازی ، ویژگی اساسی این راه نو

سازی سرمایه دارانه عدم ائتلاف و وقوع منازعه میان طبقه جدید و اشرافیت زمین دار بوده است ، راهی كه انگلیس ، فرانسه و آمریكا طی كردند .دوم انقلاب از بالا ، یا نوسازی فاشیستی كه به علت ضعف بورژوازی به ائتلاف با طبقه زمیندار منجر می شود ، مسیری كه آلمان و ژاپن آن را پیمودندو سوم انقلاب از پائین یا نوسازی كمونیستی كه با شورشهای عظیم دهقانی همرا بوده است (1)
اثر مور بسیاری متنفذ و به مفهومی شدیدآن الهامبخش بوده و هست ، وی در الگوی خود نشان می دهد كه توسعه یك روند هموار وساده نیست . بلكه پر از تضاد ها ، پیچیدگیها و انقلابات است . مور در این تحقیق هم اهمیت و هم ویژگی تاریخ را نشان م یدهد و از این رو ضربه ای بر فرهنگ گرایی ، توسعه خطی ، نژاد محور و فرجامگرایانه یا هر نظریه ای كه روند تاریخی طبقات جامعه را نادیده می گیرد ، وارد می سازد.با وجوداین نظریه مور نیز مثل دیگر نظریه های جامعه شناسی توسعه خالی از ایراد و انتقاد نیست.اولین ایرادی كه به نظریه مور وارد است ، این است كه نظریه

وی را نمی توان تعمیم داد ، با توجه به اینكه این نظریه مدل تغییر درونی است ، بسیاری از عوامل سیاسی ، فرهنگی و تاثیرات خارجی بر جوامع كوچك را نادیده می گیرد، از اینرو قابل اعمال بر این جوامع نیست .
باآشكار شدن نارسائیهای نظریات توسعه ، در سالهای اخیر، تئوریهای تازه ای درباره توسعه پیدا شده است كه صراحتاْ الگوهای اصلی توسعه رااز بابت جهت گیریهای غربی و ناسازگازی آن با تجربه بسیاری از كشور های در حال توسعه مورد انتقاد قرار می دهد ، این مكاتب فكری( همچون مكتب پست مدرنسم ) معتقدند كه به تعداد ملت – كشور ها راههای توسعه وجود دارد و تاْكید می ورزند خط فاصل ترسیم شده بین جوامع سنتی و مدرن از طرف نظریه پیردازان سنتی نادرست است .

1- برینگتون ‘مور، ریشه های اجتماعی دیكتاتوری و دموكراسی ‘ترجمه حسین بشیریه‘تهران :1369 ‘شركت سهامی انتشار،صص 15-14

در همین رابطه بشیریه پس از تقسیم مباحث كلی و نظری در باب مساله توسعه و نوسازی به سه دسته مدرنیسم( یكسان انگاری) ، پست مدرنیسم (یكتا انگاری) و دیدگاه دیالكتیك تاریخ ، معتقد است رهیافت سوم نسبت به دو رویكرد دیگرتوانایی بیشتری در تبیین و توضیح واقعیات اجتماعی كشورهائی نظیر ایران را دارد . حرف اساسی نظریه دیالكتیكی در مورد تاریخ این است كه پدیده

های اجتماعی در حال تركیب با یكدیگرند ، هیچ تمدنی در انزوای مطلق بسر نبرده است ، تمدنها با یكدیگر تلفیق شده اند ، از این رو تركیب و تلفیق، زمینه اصلی تكامل است ، بنابراین مطابق دیدگاه دیالكتیكی ، اصول اساسی چه در روابط ملت ها چه در روابط مذاهب ، چه در روابط تمدنها و فرهنگها ، اصل تركیب (تركیب گذشته و حال ، سنت و تجدد ، ;..) است .(1)

تردید نیست كه توسعه پدیده ای چند وجهی و دارای مفاهیم سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی است . توسعه روندی در جهت نوسازی به منظور تغییر واقعیت اجتماعی موجود است . به یك معنی توسعه را می توان به مانند فراگردی نگریست كه طی ان شرایط زندگی بهبود می یابد .

لیكن برای وقوع چنین رویدادی باید جریان آگاهانه به قصد انجام دو وظیفه اصلی بوجود آید. اول به كارمندانی لایق و مسئول كه با كارائی و صرفه جوئی قادر به تامین اهداف توسعه باشند ، تربیت شوند . دوم، قوه در ك و صلاحیت مدیران دولتی بهبود یابد و ضمناْ شهروندان به صورت شركای كارساز در توسعه مالی در آیند .برای نیل به این اهداف باید توسعه اداری ، آموزشی و سازمانی توام باپیشرفتهای سیاسی حقوقی، اجتماعی و ; اقتصادی صورت گیرد .

ب: مباحث نظری پیرامون دولت و نقش آن در فرایند توسعه

شناخت دولت ساخت و تركیب نقش و وظایف خصوصیات و عملكرد آن برای بررسی روند تكامل اجتماعی به ویژه در كشور های دنیای سوم و همچنین برای تنظیم

1- حسین ،بشیریه، دولت عقل ،تهران :1374,موسسه نشر علوم نوین ،صص 94-285
طرح های را هبردی اقتصادی سیاسی اجتماعی این كشورها ضروری است از این رو ابتدا به بررسی نقش دولت در توسعه جوامع اروپایی می پردازیم و سپس ضمن ارایه دیدگاههای مختلف پیرامون نقش دولت در توسعه كشورهای پیرامونی به بررسی مقایسه ای تجربه توسعه در نظام های نامبرده خواهیم پرداخت .

ب-1-: دولت و روند توسعه در جوامع اروپائی

در اروپا دولت نوساز ابتدا در هیئت دولت مطلقه ظاهر شد بسیاری از كشورهای پیشرفته سرمایه داری در مراحل آغازین توسعه تجربه دولت های مطلقه را داشته اند كه البته این نوع دولتها تفاوتهای ماهوی با دولتهای استبدادی دیكتاتوری و تمامیت خواه دارد .واژه دولت مطلقه و سلطنت مطلقه در میانه سده نوزدهم در اروپا رایج شد و منظور دقیق از آن نوع حكومتی بود كه در انتقال

جامعه در فئودالیته به سرمایه داری اولیه نقش اساسی داشت و به این منظور اصلاحات اقتصادی ، اداری، دیوانی و مالی قابل ملاحضه ای انجا داد. به اعتقاد و بر دولت موقعی موفق به تو سعه و تجدد شد كه به هر گونه پاتریمونیالیستی پایان بخشید و به طور قطع اعمال كار ویژه های دولتی ، لشكری و كشوری را از پیوند های خصوصی جدا ساخت(1) . «. مهمترین ویژگیهای چنین دولتی {

دولت مطلقه} در اروپا تمركز و انحصار درمنابع و ابزار های قدرت دولتی ، تمركز وسایل اداره جامعه در دست دولت متمركز ملی ، پیدایش ارتش جدید ناسیونالیسم و تاكید بر مصلحت دولت ملی بود ;. نهاد های نمایندگی و پارلمان در دولت مطلقه تنها جنبه صوری داشتند و قدرت اساساْ دارای خصلتی بوروكراتیك بود(2)
به طور كلی دولتهای مطلقه با در هم ش

كستن ساختا رهای فئودالی و نیروهای ارتجاعی و ایجاد تمركز و وحدت اقتصادی شرایط لازم برای انباشت اولیه ثروت را فراهم نمودند و سرانجام در نتیجه انقلابهای بورژوایی فروپاشیدند .طبعاْ شكل دولت مطلقه به دلایل محلی و تاریخی در كشور های مختلف گوناگون بود . تاریخ فرانسه نمونه آشكار و بر جسته ای از تمركز قدرت در دست دولت و سیاست های

1- برتران ‘بدیع وبیرون بوم ‘پیر‘جامعه شناسی دولت ‘ترجمه احمد نقیب زاده،تهران :انتشارات باز،1379، ص 38
2- حسین ‘بشیریه،جامعه شناسی سیاسی ،نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی ،تهران : نشر نی1374، صص 3-301
مداخله گرایانه آن در جهت نوسازی را به نمایش می گذارد . در این كشور ، از هوك كاپه تالوئی چهاردهم ، از انقلاب فرانسه ناپلئون سوم و رژیم گلیست و دولت بی وقفه سلطه خود را بر جامعه مدنی گسترش داد و تا حدی مستقل شد و توانست یك حوزه بسته و یك ماشین عظیم اداری را برا ی سلطه بر پیرامون خود به وجود آورد و و;. چنین شیوه ای درآغاز با سیاست مركانتالیسم كلبرتی(1) و ساخت كارگاهها سلتنتی زیر نظارت دولت كه نشاندهنده نقش كلیدی دولت در امر

صنعتی شدن بود به شكل نهادینه ای درآمد; مطلق گرایی،نهادهایی را بوجود اورد كه منادی همان دولتی بودند كه در فرانسه شكل گرفته بود.دولت مظلقه به تدریج به عنوان دستگاههایی با سیاست های مداخله گرایانه و ارشادی ظاهر شد. و توانست با در اختیاردرگفتن كار ویژه های متعددی از قبیل ، تمركز امور نظامی،مكانیسمهای تامین مالی ، تشكیل پلیس قوی و گسترش امنیت ، تقویت بورو كراسی عقلانی و تربیت كارمندان متخصص و ; به عنوان نماینده حاكمیت ملی و با قدرتی بلا منازع فرایند صنعتی شدن را به پیش ببر د. (2)
در آلمان به علت «ضعف سلطنت مطلقه » ، بوروژوازی هنوز به صورت طبقه ای سیاس

ی در نیامده بود ، و از همین رو مجبور بود با اشرافیت حاكم ائتلاف كند . سلطه انحصاری اشرافیـــــت زمین دار هم مانع توسعـــه بورژوازی و سرمایه داری شد و همزمان با ان مانع توسعه بروكراسی عقلانی ». پس از سال 1848 بورژوازی ضعیف آلمان خود را به حكومت بسیمارك تسلیم كرد ، نظام دولت مطلقه بسیمارك جامعه سنتی پروس و قدرت مطلقه پونكر را درهم شكست و خود وظیفه بورژوازی را به عهده گرفت .(3)
به طور كلی در مقایسه با انگلیس كه نخستین كشور اروپائی بود كه اقدام به صنعت گستری كرد. آلمان در فرایند صنعتی شدن خود نیازمند میزان بیشتری از مداخله دولت بود .بدین ترتیب روس اجرای یك سیاست مركانتالیستی نظیر فرانسه را سر لوحه خود قرار داد . و به بركت انقلاب از بالا توانست بدون اصلاح ساختار های اقتصادی و با استفاده از میلیتاریسم كه بین طبقات بالا راپیوند می داد

1-كلبر ،وزیر لوئی چهاردهم و كلبرتیسم (Colbertism) در غرب به معنای مداخله دولت در امور اقتصادی می باشد .
2- برتران ،بدیع وبیرون بوم ،پیر ،جامعه شناسی دولت ،پیشین ،صص7-163
3- حسین ،بشیریه ،جامعه شناسی سیاسی ،پیشین ،صص 3-302

به نوسازی و تجرد خود بپردازد. در انگلستان ، بر خلاف فرانسه كه طبق دیدگاه و بر عنوان نمونه آرمانی دولت و نقش كلیدی آن در تنظیم جامعه مدنی وپیشبرد فرایند صنعتی شدن شناخته می شود، به علت ضعف دولت و بوركراسی، روند صنعتی شدن تا حدود زیادی تحت تاثیر جامعه مدنی صورت پذیرفت . روند تاثیر گذاری متقابل طبقات اجتماعی و مداخله آنها در امور مركز همراه با

مكانیسمهای نمایندگی مانع شكل گیری دولت شد ;. در حالیكه در سایر كشور ها تاخیر اقتصادی باعث شكل گیری یك دولت قوی شده است ( فرانسه و آلمان ) ، در بریتانیا توسعه سریع سرمایه داری و بازار ، دولت رابا تاخیر روبرو ساخت و سبب شد تا جامعه مدنی سلطه خود را حفظ كند ; انگلستان این بازار است كه حرف اول را می زند و نه دولت ، در حالی كه در فرانسه یا پروس بر عكس ، این دولت است كه بازار را سازمانددهی می كند. خود تنظیمی از طریق جامعه مدنی هم به ظهور مكانیسماهای نمایندگی كمك می كرد و هم به ظهور بازار و این همه وجود یك دولت قوی را غیر ضروری می ساخت .

بدین ترتیب كشور های فرانسه و انگلیس دو مدل كلاسیك و در عین حال متفاوت توسعه را پیش روی ما می گذارد كه در اولی وجود دولتی قوی ، كار امد و توسعه خواه و در دومی جامعه مدنی مستقل و توسعه گرا ، فرایند صنعتی شدن و توسعه را به تكامل رسانده اند .

ب-2- : دولت و روند توسعه در كشورهای پیرامون

اهمیت نقش دولت در تعیین سر نوشت جوامع جهان سوم غیر قابل انكار است. در عرصه اقتصادی ، دولت با در دست داشتن منابع طبیعی ، مؤسات تولیدی و توزیعی انحصارات صنعتی ، مالی و ; یكه تاز میدان است و در عرصه اجتماعی همه جا حاكمیت دولت ملموس است ، روابط میان طبقات و اقشار اجتماعی به جای اینكه توسط سازو كار های آزاد اقتصادی ، سیاسی بر قرار شود ، عمدتا ْ از طریق دولت وبواسطه دولت تعیین می گردد ،علاوه بر اینها دولت دراین جوامع بزرگترین مؤسسه اشتغال اجتماعی به شمارمیرود ، مبارزه اجتماعی نیز در رابطه با دولت و تقریبا ْ بدون استثناء در تقابل با دولت انجام می گیرد .«دراین جوامع دولت هیچگاه قادر به ایفای نقش میانجی نیست ، زیرا دولت علی رغم نقش بورژوازی اش، علی رغم وجود مجلس قانونگذاری ، پذیرش صوری تفكیك قوا ، و حتی وجود احزاب و سندیكاهای كارگری و صنفی در برخی از كشور ها ، نه تنها عمدتا سه قوه مجریه ،مقننه و قضائیه را در خود متمركز می كند ، بلكه بعنوان سرمایه دار ، زمیندار و نماینده مستقیم اقشاری از جامعه ( كارمندان دولت) در مبارزات اجتماعی و طبقاتی راساْ ذینفع است و از اینرو هیچگاه و در هیچ مورد قادر به اتخاذ مواضع «ماوراء طبقاتی »« میان طبقاتی » یا « داوری» جهت حفظ روابط مسالمت آمیز میان طبقات و اقشار اجتماعی نیست . »(1)
لذا ، هیچگونه بررسی و نظریه پردازی درمورد كشورهای «دنیای سوم » نمی تواند بدون توجه به نقش و ماهیت دولت به تحلیل ساختهای اقتصادی و یا مكانیسم ها ی وابستگی موفق گردد، از آن گذشته نقش تعیین كننده دولت در جوامع جهان سوم ایجاب می كند كه نیروهای مترقی به منظور اعمال حاكمیت مردم به سر نوشت خویش ، هرچه بیشتر در جهت كاهش قدرت اقتصادی ،

سیاسی و اجتماعی دولت بكوشند ،بر خلاف تصویر رایج ، مبارزه ضد امپریالیستی ،مبارزه برای استقلال و دمكراسی، نه از طریق انتقال قدرت ازیك نیروی اجتماعی به نیروی دیگر ، بلكه بر عكس از طریق تحدید هرچهبیشتر قدرت حكومت و واگذار كردن امور مردم به دست خود امكان پذیر است .
در كشور های جهان سوم ، قدرت حكومت تا حدود زیادی از ضعف جامعه ناشی می شود . به این معنا كه به دلایل متعدد طبقات ،گروهها ، شئون ، و نیروهای اجتماعی بویژه از نظر اقتصادی به ضعف و نارسائی دچارند و توانایی لازم برای پیشبرد فرآیند توسعه ندارند . ناچاردرچنین شرایطی

تنها نیروی موجود و سازمان یافته دراین جوامع دولت است كه درعرصه های مختلف اقتصادی و سیاسی فعال مایشاء است . از سوی دیگر دربسیاری از این كشور ها ، گستره قدرت دولتی از میزان منطقی و ضروری آن فراتر رفته و به رشد بی رویه دستگاه دولت ونهاد های وابسته به آ ن( از جمله بوروكراسی ) انجامیده است ، در چنین شرایطی مشاركت شهروندان نادیده گرفته می شود و جامعه مدنی و حوزه خصوصی افراد در معرض دست اندازی دولت قرار می گیرد ، دراین وضعیت اگر ، نخبگان سیاسی با تقویت نهادهای مدنی، زمینه لازم رابرای مشاركت سیاسی و اجتماعی شهروندان فراهم نكند، نظا م سیاسی به بی ثباتی وفقدان مشروعیت دچار خواهد شد .

1-اورس،تیلمان ،ماهیت دولت در جهان سوم ، ترجمه بهروز توانمند تهران :انتشارات آگاه،1362، صص7-5
به بیان دیگر ، دولت مدرن بر فراز زیر ساخت گسترده ای از نهادهای جامعه مدنی قرار دارد. حال انكه دولت عقب مانده در غیاب نهادهای جامعه مدنی شكل می گیرد وچون بادی وظایف انها را نیز انجام بدهد لذا رشد بی رویه می كند ، « این نوع رشد ناموزون دولت كه حمزه علوی آنرا سندروم » حكومت بیش از حد توسعه یافته می نامند به دولت اجازه می دهد تاحدودی مستقل ازساخت و بافت اجتماعی عمل كند(1)

شوارتزنبرگ ، جامعه شناس فرانسوی در دو فصل از كتاب جامعه شناسی سیاسی خود تحت عنوان «كم توسعه یافتگی و زیادی قدرت » و «توسعه یافتگی و كمی قدرت» به توضیح توسعه نیافته را با ویژگی زیادی قدرت توصیف می كند و خاطر نشان میكند كه این زیادی قدرت كه در واقع همان حضور همه جانبه دولت در همه زمینه هاست به این دلیل چشمگیر است كه دخالت دولت برای رفع نقایص متعدد اقتصادی و ; عمدتا بازور و خشونت همرا است . وی وظایف سنگین نظ

امها ی سیاسی را در اینگونه كشورها بر می شمارد ومعتقد است .بر خلاف كشور های غربی این نظام ها باید با مسائل متعددی بر خورد كنند و همزمان انقلابها ی ملی ( ایجاد و تثبیت یك ملت )، انقلاب قدرت(ایجاد اقتدار دولتی )، انقلاب مشاركت (ایجاد احزاب و ; ) و انقلاب رفاهی ( برآوردن تقاضاها ) را به انجام برسانند. در حالتی كه دولتها در جوامع توسعه یافته كه این مراحل راپشت سر گذاشته اند و از جامعه ای همگن و اقتصادی توانمند بر خوردارند ، نیازی به اعمال خشونت و حضور مداوم در صحنه های اجتماعی ندارند و بسیاری از عرصه ها را بدست بخش خصوصی ر

ها كرده و حوزه مدنی را به ضرر حوزه نظامی گسترش داده اند (2).
درهر صورت در كشور های در حال توسعه علی رغم مقید شدن قدرت به قانون در ظاهر ، ساخت دولتی اقتدار طلب پدید می آید و بدلایل با بهانه های مختلف اعم از ایجاد وحدت ملی و هویت ملی واحد،تسریع وتوسعه اقتصادی و;، منابع اجبارگسترش یافته و بصورتی انحصاری در دست حكومت متمركز گردیده ، در این كشور ها روی هم رفته نهاد های اجبار آمیز نیز در غیاب نهادهای جامعه مدنی ضعف و سر كوب

1- سعید ، حجاریان، ناموزونی فرآیند توسعه سیاسی در كشورهای پیرامون ،فصلنامه راهبرد ، شماره 2، زمستان 1372،ص 49
2- احمد، نقیب زاده ، مشاركت سیاسی،احزاب وانتخابات ،مجموعه مقلات همایش دفتر مطالعات وتحقیقات وزارت كشور ، تهران ،نشر سفیر، 1378 ، صص 6-35
آنها نیرومند و متمركز گردیده اند(1) یكی از ویژگی های نظام سیاسی در بخش عمده جهان سوم آن است كه ساختارسیاسی درعین آنكه بر اساس ایده هایی شكل گرفته كه از بنیاد جهان بینی و فرهنگ بومی بر خسته اند ، دستگاههای سیاسی حاكم بر جامعه را به سازمانها و ابزارهایی مجهز كرده است كه باز فرآورده ی جامعه بومی و قدرت اقتصادی و تكنولوژیك آن نیستند و الگوهای سازمانی شان از جای دیگر آمده ،همچنین ابزارهای تكنولوژیك قدرتشان .لذا از نظر بر پا كردن « دولت ملی » و اقتصاد سیاسی متناسب با آن كامیاب شده و مردمان آن هنوز به هویت خود دررابطه با دولت آگاهی نیافته اند ، درنتیجه دولت با این ابزار ها جامعه را در اختیار می گیرد ولی از آنجا كه پیوند ارگانیك باآن ندارد راههای خشونت و سر كوب رابر می گزیند تا بحرانی درونی خاموش كند و خود نیز در درون خود ، از آن انضباط و سلامت اخلاقی و آرمانخواهی بر خوردار نیست كه بتواند پیكره جامعه را نظم و سامان بخشد (2)
بطور كلی در رابطه با نقشی كه دولت پیرامونی می تواند در پیشبرد توسعه اقتصادی و اجتماعی در این جوامعه ایفا كند نظریات متفاوتی در متون توسعه وجود دارد ، این نظریات در سه دیدگاه كلی قابل بررسی می باشد(3)

1-دیدگاه اول كه دیدگاه خوش بینانه است مربوط به دهه های 1960 و 1950 م می باشد ، نظریه پردازان این دیدگاه معتقد بودند كه دولت می تواند و باید دارای نقش عمده و مثبتی در توسعه اقتصادی داشته باشد.
2-دیدگاه دوم كه دیدگاه بد بینانه است ، معتقد است تا آنجا كه می توان باید از مداخله دولت در اقتصاد جلوگیری نمود.این دیدگاه كه به دیدگاه دولت حداقل معروف است دولت در جهان سوم را مانع جدی توسعه اقتصادی می داند.
3- دیدگاه سوم كه دیدگاه بینابینی است می كوشد تا با توجه به هر كشور در حال توسعه ، بطور جداگانه دریابد كه نقش دولت به چه شكل (مثبت یا منفی ) و تا چه اندازه بوده است . این دیدگاه

معتقد است دولت در برخی كشور های توسعه مانع اصلی

1- علی اكبر ،علیجانی ، مشاركت سیاسی ،تهران:نشر سفیر ، 1377 ، صص 3-70
2- داریوش ، آشوری ، ماو مدرنیت ، تهران: موسسه فرهنگی صراط ، 1376، صص 27و126و92
3- امیر محمد ، حاجی یوسفی ،استقلال نسبی دولت یا جامعه مدنی در جمهوری اسلامی ایران ، فصلنامه مطالعات راهبردی ، سال اول ، شماره دوم ، زمستان ،1377 ، ص89
توسعه اقتصادی بوده است در حالی كه در برخی دیگر عامل اصلی توسعه بوده است. براساس این نگرش ، دولتهای مانع توسعه را می توان دولتهای غارتگر (Predatory States) و دولتهای عامل توسعه را می توان دولتهای توسعه گرا (Developmentalist) نامید. در حال حاضر بسیاری از محققان توسعه به دیدگاه سوم گرایش یافته اند.
در پایان به مروری فهرست وار از ویژگی های مشترك حیات سیاسی در جوامع پیرامون بسنده می كنیم :
– بیشتر دولتهای جهان سوم خصوصیات و تمایلات تمركزگرایانه ، اقتدار طلبانه ،دیكتاتوری و سر كوبگرانه دارند .
– اكثر دولتهای جهان سوم بسیار بیشتر از دولتهای سرمایه داری پیشرفته در امو

ر اقتصادی و اجتماعی مداخله می كنند.
– در بیشتر جوامع جهان سوم دولتهایی مستقرند كه در عرصه روابط بین الملل و در مقایسه با كشور های پیشرفته بسیار ضعیف هستند
– عدم ثبات دستگاههای حكومتی، اختناق شدید ، بر خوردهای سیاسی قهر آمیز میان دولت و نیروهای سیاسی مخالف ،عدم كارایی دستگاهها ی حكومتی ،اقدامات متناقض دولت ، تمركز شدید وظایف اقتصادی و سیاسی در دست دولت ، و نهایتاْ اینكه دولت در جوامعه پیر

امون با مشكلات عدیده دولت سازی و ملت سازی مواجه می باشد .
آنچه درجمع بندی نهایی می توان گفت اینست كه دولت در كشور های پیرامونی به دلایل متعددی از قبیل : ضعف و ناتوانی طبقات اجتماعی و نهاد های مدنی ،استقلال نسبی دولت از طبقات، نقش تاریخی استعمار ، وابستگی به نظام بین المللی و فرهنگ سیاسی خاص این كشور ها ، از قدرت بی حد و حصری بر خوردار است ، اما این قدرت فزاینده دولت غالباْ فردی است ، پایگاه اجتماعی گستردهای ندارد و مهمتر از آن «نهادینه» نشده است .به همین دلیل نیز قدرت دولت آثار لازم را در جامعه از جهت پیشبرد فرایند توسعه درپی نداشته است.

گفتار سوم
دیدگاه های مختلف پیرامون ماهیت دولت در جهان سوم

بطور كلی نظریاتی كه تاكنون بررسی شدند همگی د راین نقطه مشترك بودند كه به دولت نه به عنوان كانون مسائل جهان سوم ، بلكه بعنوان یك موضوع فرعی نگریسته و آنرا مورد كاوش قرار داده بودند.در زیر به بررسی و ارزیابی نظریات صاحبنظران مختلفی می پردازیم كه طی چند دهه اخیر به دولت و سیاست درجهان سوم بصورت یك موضوعی مطالعاتی مستقل پرداخته اند .
الف : حمزه علوی و نظریه استقلال نسبی دولت در جوامع پیرامونی
برای فهم ماهیت دولت درجهان سوم تحت عنوان دولتهای استعماری كه تفاوتهای ماهوی با دولتهای استعمارگر دارند ، تلاش های متعددی صورت گرفته است ، یكی از این تلا ش ها كه تاثیر بسیاری درمتون مربوط به توسعه بر جای گذاشته است مربوط به حمزه علوی متفكر پاكستانی است . استدلال اصلی او چنین است كه بر خلاف نظریه اول ماركس مبنی بر اینكه دولت صرفاْ

نقش كمیته اجرایی بورژوازی {نظریه ابراز انگارانه} را دارد، دولت پسا استعماری در جهان سوم ، قدرت متمركز و نهادینه شده و یك طبقه خاص برای استثمار و سر كوب دیگر طبقات نبود ، بلكه باید این توانایی را می داشت كه نسبت به كلیه طبقات اجتماعی داخلی اعمال قدرت نماید (1) وی معتقد است دولت درجوامع جهان سوم استقلال عمل بیشتری نسبت به دولت بناپار تیستی دارد. از اینرو نقش مهمی در اقتصاد و توسعه اقتصادی دارد، از سوی دیگر وی تصریح می كند كه دولت درجهان سوم بر خلاف نظریه فونكسیونالیستی بعنوان خادم كل جامعه عمل نمی كند و رابطه مكمل و كاركردی با بقیه اجزای جامعه ندارد ، بلكه دریك رابطه پر تعارض با بخشهای مختلف جامعه

است .
علوی برای توضیح و توجیه ادعاهای خود به تشریح مفصََل طبقات اجتماعی می پردازد ، او می گویدطبقات حاكم وپیوندهای طبقات در جوامع پسا استعماری بسیار پیچیده تر ازكشورهای پیشرفته سر مایه داری است ، از دید وی وجود انواع شیوه های تولید ما قبل سرمایه داری دركنار شیوه تولید سرمایه داری علت اساسی تنوع و پیچیدگی ساختار طبقاتی دراین جوامع اســت .وی درادامه یاد آور می شود كه نهاد نظامی – بوركراتیك كه به دست دولت استعماری در پاكستان ایجاد شده بود و بعد از استقلال نیز پابر جا مانده است ، در واقع ابزاری در دست سه طبقه مسلط و در عین حال رقیب ( پورژوازی ملی-بورژوازی متروپل و طبقه زمیندار) كشور بشمار می رود .(1)

1- امیر محمد ، حاجی یوسفی ، دولت ،نفت وتوسعه اقتصادی در ایران ، تهران :انتشارات مركزاسنادانقلاب اسلامی ، 1378 ،ص 113

از دیـــــــدگاه علوی خود مختاری دولتهای جهان سوم به دستگاهها و كارگزاران دولتی امكان و فرصت بی سابقه ای برای پیگیری منافع خودشان می دهد ، چنین دولتهایی با عنوان توسعه اقتصادی بخش زیادی از منابع اقتصادی ملی و منافع خارجی را در انحصار و خدمت خود قرار می دهند . مطابق نظر وی دولت درجوامع پیرامونی به دیكتاتوری تمایل دارد . زیرا ساختار پیچیده طبقاتی و فقدان یك طبقه بالای مشخص ، دولت را هم با طبقات فرودست و هم فرادست رو در رو قرار می دهد و سر انجام به سر كوبگری ، افزایش می كنند. بطور كلی در نظر علوی دولت در جهان سوم بناچار د رچهار چوب ضرورتهای ساختاری سرمایه داری بین المللی عمل می كند .و دو ویژگی ذكر شده یعنی ساختار بسیار توسعه یافته دولت و نقش اقتصادی نسبتا مستقل آن نه تنها نشان دهنده اهمیت دولت در جوامع پسا استعماری است ، بلكه ماهیت متفاوت آنرا از آنچه در مورد دولت در نظریه ماركسیستی ارتدكس آمده نشان می دهد.
از نقد بینش ابزاری دولت ، سنتی نظری توسعه یافته كه علاوه بر حمزه علوی با كولین لیز ، جان سائول ، عیسی یوجی و جكسون و رزبرگ عجین شده است .آثار آنها مربوط به دولتهای آسیایی و افریقایی بعد از استعمار است.
در ادامه نگاهی گذرا به نظریات این نویسندگان خواهیم افكند.نظریه علوی در مورد دولت در جوامع پسا استعماری سؤالات و انتقادات زیادی را بر انگیخت . جان سائول یكی از محققانی است كه با توجه به ماهیت دولت درتانزانیا به بررسی نظریه علوی پرداخت .

1- احمد ، ساعـــــــی ، مسائل سیاسی –اقتصادی جهان سوم ، تهران:انتشارات سمت ،1377،
وی مفهوم استقلال نسبی دولت پسا استعماری را مورد تردید قرار داد. به اعتقاد او ویژگی سوم دولت پسا استعماری مربوط به نقش ان در ایجاد شرایط ضروری برای وحدت و تمامیت ارضی و كسب مشروعیت است . سائول با توجه به كشور مورد مطالعه اش(تانزانیا) معتقد است كه ماهیت و میزان استقلال نسبی از تاثیرات طبقات مختلفی كه ریشه در فرایند تولیدی جامعه دارند مساْله ای مناقشه آمیز است.بدین ترتیب میان سه طبقه ای كه علوی نام می برد موازنه بر قرار نیست و دو طبقه بومی از بورژوازی متروپل اهمیت كمتری دارند (1) .علاوه بر انتقادات سامئول

، محققان دیگری نیز به بررسی نظریه علوی و انتقاد از ان بویژه مساْله دولت پسا استعماری با ساختار بسیار توسعه یافته پرداخته انند. این نویسندگان با توجه به ضعف دولتهای پسا استعماری در افریقا معتقدند ساختار دولت نه تنها بسیار توسعه یافته نیست ، بلكه بر عكس بسیار توسعه نیافته است. برای مثال به اعتقاد جكسون و رزبرگ ، دولتهای افریقائی صرفاْ یك نام و عنوان بوده و واقعیت چندانی ندارند این دو با تقسیم بندی دولتها به حقوقی و تجربی معتقدند دولتهای افریقایی صرفا از لحاظ حقوقی دولت بوده و صرفنظر از كار گزارانی كه در این دولتها خدمت می كنند ، هیچ وجود تجربی و واقعی ندارند (2)
از دیگرصاحبنظرانی كه از منظری ماركسیستی به تبیین تحولات سیاسی كشور های پیرامونی پرداخته است عیسی شیوجی (3) می باشد.
ولی با محور قرار دادن تانزانیا بعنوان حوزه مطالعاتی بر این باور است كه ، قبل و پس از انقلاب طبقه مسلط در این كشور ها بورژوازی متروپل بوده و یك بورژوازی ملی واقعی امكان ظهور نداشته است .
در این شرایط خرده بورژوازی تنها طبقه قادر به هدایت جنبش استقلال است . بنا براین نقش مترقی بر عهده می گیرد و سر انجام قدرت دولتی راقبضه می كند و از ان پس دولت نقش فعال مایشاء را در مبارزات طبقاتی ایفا ی نماید . این خرده بورژوازی به سبب آنكه فاقد بنیادی اقتصادی است

1- امیر محمد ، حاجی یوسفی ، استقلال نسبی دولت یا جامعه مدنی در جمهوری اسلامی ایران،پیشن ، ص73

2- امیر محمد،حاجی یوسفی،دولت ،نفت وتوسعه اقتصادی در ایران ،پیشن ، ص 115
Shiuji-3

می كوشد به نحوی به منابع اقتصادی دست یابد . از این رو با انگیزه نفع شخصی وسیالیسم را در برنامه ریزی خویش می گنجاند و به ملی كردن یكسری از بنگاههای اقتصادی مبادرت می ورزد . این ، راه را برای ظهور دست كم بطور بالقوه یك بورژوازی دیوانسالار هموار می كند. این طبقه هر چند مالك و سایل تولید نیست ، اماكنترل مؤثری برانها اعمال می كند(1)
بطور كلی مطابق این بینش دولت به علت بر خورداری از ویژگی استقلال نسبی می تواند به سازماندهی طبقات پرداخته و انها را به خود وابسته نماید ،این نكته بویژه در مورد رژیمهای پویولیست صادق است كه طبقات فرودست را حول الگویی از صنعت جانشین واردات سازمان م

ی دهند و غالباْ به گونه ای موفقیت آمیز می كوشند مانع تشكل مستقل پرولتاریا پیرامون منافع طبقاتی خود شوند (2)
ب : تیلمان اورس و نظریه دولت پیرامونی
تیلمان اورس در كتاب ماهیت دولت درجهان سوم بر آنست تا نظریه ای عام در خصوص جهان سوم تدوین كند. او بحث خود را با ویژگیهای دولت د رجوامع سر مایه داری آغاز می كند.وی دولت بورژوازی را تبلور ظاهری منافع كل جامعه بر اساس نظام سر مایه داری تولید وتوزیع می داند . به عبارت دیگر وی دولت را تضمینی برای شرایط عام باز تولید سرمایه داری می داند. بنظر تیلمان اورس برای شناخت ساخت دولت در جوامع پیرامونی باید ویژگیها و الزامات سرمایه داری در این جوامع رابشناسیم . وی دو ویژگی ، باز تولید وابسته به بازار جهانی و تعدد ساختی صورتبندی اجتماعی را از خصوصیات مشتكر میان تمام كشور های پیرامونی می داند.
از دیدگاه تیلمان اورس ، خواسته های اقتصادی و اجتماعی جوامع مركزی از طریق بخش های اقتصادی حاكم بر جامعه پیرامونی نیز بوسیله بورژوازی خارجی و مددكاران داخلی آن بر ساختهای سیاسی جوامع پیرامونی تحمیل می گردد، دولت پیرامونی توان مقاومت درمقابل تعدیات محدود كننده بازار متكی به جوامع خارجی را ندارد. برای این دولت تنها این امكان می ماند كه صرفا ْ بر چگونگی تحقق منافع

1- hiuigi,Issa.(1976),class,struggle,in,tazania,(LondonHeineman) .p.p.75
2- روكس ،بروف،رایان ، نظریات توسعه نیافتگی ، ترجمه محمد هاشمی گیلانی ، تهران

: نشر سفیر ، 1369 ،ص 198 .
بورژوازی خارجی تاثیر بگذارد بی آنكه هرگز قادر باشد خلاف منافع آنها گام بردارد.این دخالت در انتقال منافع بورژوازی خارجی به محیط اقتصادی درون مرزی یكی از وظایف عمده دولت پیرامونی كاپیتالیستی راتشكیل میدهد .اورس وظایف دیگر دولت پیرامونی این گونه بر می شمارد :
1- تضمین ادغام جوامع در بازار جهانی
2-تضمین قوانین عام مبادله (وظیفه استمرار نظام سر مایه داری د رجوامع پیرامونی )این وظیفه موجب دخالت همه جانبه دولت در اقتصاد می شود.این دخالت تعارضات بخشهای مختلف ا

قتصاد را به داخل دولت منتقل می سازد از اینرو مداخلات مداوم دولت زمینه ساز بحرانیهای خاتمه ناپذیر نیز هست.
3-تضمین نیروی كار و نهایتا تضمین شرایط عام و مادی تولید (تامین زیر بناهای اقتصادی وهمچنین تولید بر خی محصولات اساسی مصرفی ).
از دید اورس دولت پیرامونی جهت انجام وظایف فوق به ابزاری همچون پول ، قانون ، ایدئولوژی و زور مجهز می باشد . دولت برای هر گونه دخالت استراتژیكی در فرایندهای اجتماعی به پول نیاز دارد ، زیرا بدون آن سایر ابزار قابل تامین نیست. با وجود این چون درجوامع پیرامونی روابط اجتماعی پولی نشده است پول ابزار مؤثری نخواهد بود.

همچنین بدلیل تعدد صورتبندی اجتماعی و نابرابری موقعیت ها و خارج بودن بخش مسلط اقتصادی از حوزه قانون ، این ابزار هم چندان كارامد نیست، استفاده از ایدئولوژی نیز در بلند مدت با عملكرد دولت پیرامونی باعث كاهش مشروعیت نظام می شود از اینرو تنها ابزار مفید و كار امد و در عین حال ساده تر برای حل بحرانهای موجود در این جوامع زور (قهر) می باشد كه البته كاربرد قهر نیز نشان از ضعف و ناتوانی حكومت درحل بحران توسط دیگر ابزار را دارد.
اورس یا دآور می شود كه دولت پیرامونی موجبات پیدایی یك طبقه اجتماعی دولتی را فراهم می سازد و این بدلیل فقدان یك نیروی اجتماعی مستقل است كه بتواند تكامل (بورژوازی) راپیش ببرد.بنابراین این وظیفه را دولت بعهده می گیرد كه این امر باعث تسلط دولت بر بخش مهمی از سیستم اقتصادی می شود . از سوی دیگر بدلیل فقدان نهادهای مدنی و مستقل (احزاب ، اتحادیه های صنفی و ;) و واسط بین مردم و حكومت ، دیكتاتوری به شكل رایج حكومت در می آید.و بدین ترتیب نهاد های دمكراتیك دراین جوامع جنبه صوری پیدا می كند.(1)
ج : اودانل و نظریه دولت اقتدار گرای دیوان سالار
گیلرمو اودانل در كتاب نوسازی و اقتدار گرایی دیوانی در صدد برقراری رابطه ای میان مراحل مختلف تاریخ سرمایه داری درآمریكای جنوبی و تناوب نظام های سیاسی مختلط و انحصار گر می باشد .
به نظر اوائل ،دولت در جوامع نوگرا یك نیروی سیاسی است نه تنها به این دلیل كه از جناحهای

مختلف نخبگان و جامعه مدنی استقلال نسبی دارد.بلكه همچنین به این دلیل كه بر آنها سلطه نیز دارد دولت دیوان سالار اقتدا گرا نیروی متحدی است كه درتمام عرصه های فعالیت وارد می شود ، فراتر از سیاست وارد بهر های زندگی اقتصادی ، فرهنگی ، ایدئولوژیك و خانوادگی می شود . این امر الزاماْ به ماهیت سركوبگر دولت دیوان سالار – بوركراتیك بر می گردد ، وی برای فرو نشاندن مقاومت توده ها به سر كوب متوسل می شود (2)
اودائل خصایص اینگونه حكومتها را به شرح ذیل توصیف می كند(3)
1-حاكمیت بوركراتیكها ، در این نوع حكومت ها مناصب عالی حكومتی را افرادی تصاحب می كند كه

تجربه و عملكرد موفقیت آمیزی در سطوح بالای سازمانهایی همچون ارتش ، ادارات دولتی و شركتهای خصوصی داشته اند .
2- انحصار سیاسی ، دولت از طریق سر كوب و اعمال كنترل بر انجمنهای صنفی و اتحادیه های كارگری راههای دسترسی به حكومت را مسدود می كند.
3-انحصار اقتصادی ، محدود كردن تقاضای نامحدود بخش عمومی از دیگر ویژگیهای این نظاهاست .
4-سیاست زدایی ، تقلیل مسائل اجتماعی به درجه مسائل فنی ، رژیم اقتداگرا بشدت ضد مشاركت توده هاست. از این لحاظ رژیم معتقد است رابطه مردم با حكومت نوعی ارتباط حمایتی –تبعی است نه حاكی از قبول مشاركت فعالانه
5-تعمیق سرمایه داری وابسته ، حركت به سمت تولید كالاهای واسطه ای و سرمایه ای و ورود به بازار صادرات صنعتی .
1-اقتباس و تلخیص از اورس، تیلمان ، ماهیت دولت در جهان سوم ، ترجمه بهروز توانمند ، تهران:انتشارات آگاه، 1362
2-اعطاس ، 1374،پیشین ،صص 3-142
3- احمد،ساعی ، مسائل سیاسی –اقتصادی جهان سوم ، پیشین ،ص 217
از نظر اودانل این دولتها در واقع محصول ائتلاف سرمایه خارجی ، بورژوازی ملی ، نظامیان و بوركراتیكها ( اتحاد مثلث) علیه بحرانهای اقتصادی و سیاسی و علیه جنبشهای طبقات متوسط و پائین بودند.
بر طبق دیـــدگاه او دانــل نظامهای اقتداگرای دیوان سالار در مرحله اولیه تعمیق صنعت به شدت به كمكهای فنی و مالی خارجی نیازمندند. بنابراین چاره ای جز وابستگی به عوامل و سر مایه خارجی ندارند اما در مراحل بعدی كه به تناست سیاست تعمیق صنعت میزان رشد اقتصادی بالا می رود ، این دولتها از خود مختاری بیشتری در مقابل سر مایه های خارجی بر خوردار می شوند. مدعی

نمایندگی منافع ملی می شوند و چه بسا برای تحكیم مشروعیت خود به تدریج به سمت بخشهای مردمی و طبقات سر كوب شده روی آوردند.بر عكس اگر این امر (سیاست تعمیق صنعت) با موفقیت همراه نباشد ، با فعال شدن بخشهای مردمی و چرخش بورژوازی به سمت آنها و همچنین حمایت بخشی از نظامیان از این نیروها دولت اقتدارگرا با استحاله و فروپاشی مواجه می گردد و تبدیل به نوعی پوپولیسم می شود .
بطور كلی امتیاز چنین تحلیلی این است كه نشان می دهد چگونه توسعه سرمایه داری می تواند موجد رفتا رهای اقتدارگرایانه باشد و به نگرشی ( بدبینانه ولی معتبر ) بینجامد كه آسیبهای وارده بر الگوی دموكراسی را چونان بحرانهایی كه با انجام توسعه از بین نمی روند نمی پندارند.(1)
د: خاورمیانه و الگوی دولت رانتیر(2)

ویژگی های خاص فرهنگی ، اجتماعی كشورهای خاورمیانه ( بخصوص جوامع عرب)، همراه با در آمدهای سرشار نفتی توانائی الگوهایی كه تاكنون بر شمردیم را در تبیین ساختار سیاسی و ماهیت دولت در این منطقه به چالش طلبیده است .فقدان هیچگونه جنبش مردمی مستمر و اصلاح طلبانه و نیز عدم گرایش این كشورها به سمت دموكراسی ، باعث شده است تا بسیاری از صاحب نظران و محققان به نقش در آمد ثابت نفتی به عنوان عامل تداوم بخش حكومت خودكامه واستبدادی دراین منطقه توجه نمایند (3)

1- برترانل-ل بدیع، ‘توسعه سیاسی‘ترجمه احمد نقیب زاده‘ پیشین ،ص 172
Rentire State-2
3- جیاكومو ، لو چیانی ، درآمد ثابت نفتی ، بحران مالی دولت وگرایش به دموكراسی ،فصلنامه خاور میانه ، سال دوم ، شماره دوم ، تایستان ، 1374،ص424 .

آدام اسمیت میان رانت و دیگر منابع درآمد مانند مزد و سود (1) تفاوت گذاشته است

.
بنظر وی رانت به شیوه ای متفاوت از دستمزدها و سود در تركیب قیمت كالاها داخل می شود ، و دستمزدها و سود های بالا یا پائین سبب بالا رفتن قیمت می شود ، اما رانت بالا یا پائین مسبب قیمت بالاوپائین نیست بلكه نتیجه آنست(2)

بطور كلی زمانی كه از رانت سخن می رود منظور در آمدی است كه از مواهب طبیعی عاید گردد، بدین ترتیب میتوان دریافت كه رانت در آمدی است كه بدون تلاش بدست می آید و دربرابر مفاهیمی چون سود و مزد بكار می رود كه نتیجه تلاش و فعالیت اقتصادی است.در تعریف دولت رانتی

ر گفته اند : هر دولتی كه قسمت عمده در آمد خود را از منابع خارجی رانت دریافت كند دولت رانتیر نامیده می شود.برای تشخیص این امر آستانه 42% را در نظر گرفته شده است. بدین معنا كه هر كشوری كه 42% پائینتر از كل در آمدش از رانت خارجی باشد ، دولت رانتیر قلمداد می شود (3)

در یك دولت رانتیر تنها در صد بسیار كمی از نیروی كار درگیر تولید رانت می باشند .بنا براین اكثر افراد جامعه دریافت كننده یا توزیع كننده رانت ،هستند.
مطابق نظر مهدوی ویژگی متمایز كننده دولت رانتیر اینست كه در امدهای نفتی كه حكومت كشور تولید كننده و صادر كننده نفت دریافت می كند ، ارتباط بسیار ناچیزی با فرایندهای تولید در اقتصاد های داخلی آنها دارد ، بعبارت دیگر داده های اقتصاد داخلی به غیر از مواد خام اهمیت چندانی ندارد (4) اهمین رانتی كه مستقیماْ به خزانه دولت ریخته می شود توسط نویسندگانی چون كاتوزیان ،فیلیپ راوكینز، كایرن چودری و حازم بیلادی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.اولین تاثیر عمده رانت بر روی دولت این است كه استقلال آن را از جامعه افزایش می دهد و دولت به علت دارا بودن قدرت انحصاری در استفاده از رانت ، از آن برای حفظ و تداوم قدرت انحصاری خود استفاده می نماید.تاثیر دوم رانت برروی دولت

1-Wage ،و Profit
2-امیر محمد ، حاجی یوسفی،رانت ،دولت رانتیر ورانتیرسیم ، اطلاعات سیاسی واقتصادی ، سال دوازدهم ، شماره 5و6 بهمن واسفند ، 1376 ،ص3-152
3- امیر محمد ، حاجی یوسفی ، دولت ،نفت وتوسعه اقتصادی در ایران ،پیشن، ص 37
4-Mahdary, H. (1970)patterns and problems of Economic Deve lopmentm in Rentier states : The case of Iran (oxford university prss).p.p.

اینست كه بواسطه وجود رانت ، توانایی و كار ویژه استخراجی و درباره توزیعی دولت تضعیف می شود. از لحاظ تاثیر رانت بر روابط دولت و جامعه نیز الگوی رانتیریسم می تواند با جلب همكاری نخبگان و گوههای حاكم در جامعه اغلب شكل پاتریمونیالیستی و یا نوپاتریمونیالیستی به خود بگیرد.بعبارت دیگر ارتباطات فامیلی و خانوادگی آشكارا اساس كار قرار می گیرد ،در عرصه

دیوانسالاری هم می توان از رشد حجیم دیوانسالاری و سازمان اداری رانتیر بعنوان یكی از تاثیرات رانت بر روابط دولت و جامعه یاد كرد(1)
از جنبه تاثیر بر اقتصادی نیز رانت باعث حاكم شدن نوعی روحیه رانتی(2) در كشور شود.
این روحیه ، یعنی كم ارزش شدن كار و كوشش و فعالیت اقتصادی باعث پیدایی وضعیتی می شود كه چاتلوس آنرا اقتصاد چرخشی (3) نامیده است.
وی این اصطلاح را درمقابل اصطلاح اقتصاد تولیدی بكار می برد . دولت رانتی بعلت منابع رانتی كه در اختیار دارد تلاش می كند تا از طریق توزیع رانت به كسب مشروعیت پرداخته و در نتیجه به دنبال این نیست كه استقلال نسبی جامعه مدنی (یعنی افزایش آزادیها و مشاركت سیاسی ) را افزایش دهد . چنانكه « ببلاوی » می گوید : سیاست در جوامع تحت كنترل دولت رانتیر ناپدید

می گردد ، نه تنها چونان موضوعی برای بحث جدی بلكه حتی به شكل غیر رسمی و در خفا نیز مطرح نمی شود.این غیر سیاسی شدن باعث می شود تا جامعه مدنی از هر نوع ادعا نسبت به دولت دست بر دارد زیرا جامعه برای تاثیر گذاری بر سیاست قدرتی در خود نمی بیند ، این استقلال دولت از جامعه مدنی ریشه در آمدهای عظیم نفتی دارد چنانكه لوچیانی م ینویسد : دولت رانتیر می تواند در میان اهداف خود هدف توسعه كشوررا نیزدر نظر گیرد،اما معمولا چنین نیست ، زیرا توسعه پیش شرط حیات و بقای دولت رانتیر نمی باشد.
بنابراین دولت رانتیر وابسته به مالیات نیست و نتیجه مستقیم آن (استقلال) اینست كه دولت نیازی نمی بیند تا پاسخگوی جامعه باشد.عبارت مشهور بدون نمایندگی و حكومت دمكراسی ، نباید از جامعه مالیاتی گرفته شود ، در دولت رانتیر وارونه گشته و تبدیل به عبارت بدون اخذ مالیات ، نمایندگی و حكومت دموكراسی نیز ضروری نیست ، می گردد.

1- امیر محمد ، حاجی یوسفی ، دولت ،نفت وتوسعه اقتصادی در ایران ،پیشن، ،صص 40-39

Rentire Mentalit-2

Circularation Economy-3
بنابراین چنین بنظر می رسد این دولتها تنها درصورتیكه با بحران مالی مواجه گردند و به نحوی مجبور به اخذ مالیات از جامعه شوند یا نیازمند مشاركت اقتصادی آن شوند دمكراسی به مساله فوری و جدی مبدل می گردد.
بطور كلی هدف از نظریاتی كه تا اینجا مورد بررسی قرار گرفت ، ارائه یك چهار چوب نظری ، مفهومی جهت آشنائی و نیز تبیین و توضیح هر چه بیشتر ماهیت دولت و سیاست در جهان سوم بود.

گفتار سوم
مباحث نظری ومفهومی اطلاعات وفناوری اطلاعات

الف : اطلاعات

اطلاعات یعنی اطلاعات خام یا داده ها ی پرورده شده ای كه شكل و ساختار دارد به عبارتی سازمان یافته است .واژه Information از فعل لاتین Informo وinformare به معنی شكل دادن به چیزی است . واژه Information از نظر علم بیان ساخت بخشیدن به توده یا ماده نامنظم را تداعی میكند.ساخت بخشیدنی كه به ماده بدون حیات و نامربوط معنی و حیات بدهد (1)

اطلاعات نهاده های ملموسی یا غیر ملموسی هستند كه عدم اطمینان ما را در باره یك حالت یا یك رخداد كاهش می دهد . (2)
اطلاعات ، داده های پردازش شده ای است كه برای دریافت كننده معنی دار بوده و ارزش واقعی آن در تصمیمات جاری و آتی مشاهده می شود. (3)
اطلاعات نتیجه ای از تجزیه و تحلیل ، دستكاری و ارائه متفكرانه داده ها به شكلی هست كه قدرت تصمیم گیری را افزایش خواهد داد.(4)
اطلاعات عبارت است از عاملی مفهومی كه ساختار و آرایشی خاص دارد و در رفتار عمومی سیستم و تعامل ان با محیط خارج و داخل ایجاد تشخص و وحدت می كند . بر خی از اطلاعات به عنوان آنترپی منفی یا د كرده اند . این صاحب نظران بر این باورند كه وجود اطلاعات ، ار افزایش آنتروپی مثبت كه در هم ریزنده و نا متعادل كننده سیستم است جلوگیری
می كند. به دلیل چنین نقشی، اطلاعات عمر خاصی دارند و از نظر استفاده كنندگان مختلف دارای ارزش های نسبی براساس موقعیت ها هستند .(5)
الف-1- : ضرورت اطلاعات
اطلاعات می تواند فرایند تصمیم گیری را د ر مورد ساختار ، فن آوری و نوع آوری متحول نماید .و همچنین اطلاعات همانند یك رگ حیاتی برای دولت ها است دولت ها را باید به گونهای طرح ریزی كرد تا بتوان اطلاعات كافی و صحیح به مدیران ارائه نمود .ولی پیش از پرداختن به طرح سازمانی ،دولت ها و فن اوری باید مفهوم اطلاعات را درك كرد . (6)

1-رضائیان، همان ،ص 23

2)Lucas JR,Henry,information systems: Concepts for Management ,Mc Graw Hill , Singapore , 1990,p 28
3)David ,G.B & M,olsan,Management Information systems ,2and ,Mc Graw Hill ,USA,1985 ,p.6
4)Long,Ibid,P.10
5- غلامرضا،خاكی، سیستم های اطلاعاتی برای مدیران بیمارستان ، تدبیر شماره 63 ، تیر ماه 1375، ص 21
6-دفت، ریچارد آل،تئوری و طراحی ساختار ،ترجمه : علی پارسائیان و محمد اعرابی ، دفتر پژوهش های فرهنگی ، ج 2 ، تهران -1377 ، ص 571 .
الف-2- : ارزش اطلاعات

با توجه به فرایند تصمیم گیری می توان نتیجه گرفت كه اطلاعات نقش تعیین كننده و موثری در تصمیم گیری دارد این موضوع را به این ترتیب نیز می توان مطرح كرد .كه ارزش اطلاعات به موارد زیر بستگی دارد :
1 توسط چه كسی مورد استفاده قرار می گیرد ؟
2 در چه زمانی مورد استفاده قرار می گیرد .؟
3 در چه موقعیتی مورد استفاده قرار می گیرد.

با این مفهوم اطلاعات نیز مانند هر كالای دیگری در اقتصاد برای افراد مختلف ، در زمان ها ی مختلف و موقعیت های متفاوت با توجه به ویژگی هایی كه دارد ، ارزش خاصی خواهد داشت . لذا ، این ویژگی اطلاعات است كه ارزش آن را برای افراد مختلف تعیین می كند. بدین لحاظ ” Senn ” معتقد است كه ارزش اطلاعات در هر پیام ، منسوب به ارزشی است كه ان (پیام )بر كل اطلاعات یا دانش افراد می افزاید. (1)

الف-3- : معیار ها ی مفید بودن اطلاعات

كیفیت اطلاعات (Information Quality )
هرچه اطلاعات صحیح تر باشد كیفیت آن بیشتر است و مدیران مطمئن تر می توانند در تصمیم گیری بر آن تكیه كنند.البته كیفیت ، بیشتر به هزینه بالاتری برای جمع آوری اطلاعات است .
به موقع بودن اطلاعات (Information Timeliness):
ب رای كنترل موثر، اقدام اصلاحی باید قبل از اینكه انحراف از برنامه با استاندارد بیشتر گردد ، انجام پذیرد . بنابراین اطلاعات فراهم شده توسط یك سیستم اطلاعاتی باید به دست شخص مناسب ، در زمان مقتضی ، برای اقدام برسد.
میزان (كمیت)اطلاعات (Information quantity):
مدیران به سختی می تواننند تصمیمات صحیح و به موقعی ، بدون داشتن اطلاعات كافی اتخاذ كنند مدیران اغلب با اطلاعات غیر مفید و نا مربوط اشباع می شوند و چنانچه اطلاعاتی بیش از آنچه كه بتوانند از ان استفاده موثر بنمایند بدستشان برسد ، احتمالا از ان

1- سید ضیاء الدین ، قاضی زاده فرد، اطلاعات : مفاهیم ، چرخه ، ارزش ، ویژگی ها ، طبقه بندی و انواع آن .دانش مدیریت ،سال دهم ، شماره 8-37 ،تابستان و پائیز 1376 –صص6-115 .
اطلاعات چشم پوشی می كنند در این رابطه مجله ” Industryweek” می نویسند ‹‹داده ، چالش سازمانی قرن آتی (قرن 21) است ، موفقیت رقابتی و حتی بقای سازمان به توانایی تبدیل سریع داده ها به اطلاعات با مفهوم و قابل درك بستگی دارد››.

مربوط بودن اطلاعات (Information Revolance ):

اطلاعاتی كه به دست مدیران دولتی می رسد باید با مسئولیت ها و وظایف انها درار تباط باشد . (1)

الف-4- : سازماندهی اطلاعات:
اطلاعات ، مادامی كه مرتب و سازمان یافته نباشد، هنوز داده به حساب می آید . داده ها برای اینكه هدفمند شوند باید متشكل ،مرتب و سازمان یافته باشند . بنابراین اصلا روشن نیست كه انواع خاصی از اطلاعات ، در چه شكلی معنا دار است و بخصوص در چه فرمی از سازمان ، و برای چه شغل خاصی ، معنا دار خواهد بود . و همین اطلاعات ممكن است برای اهداف و مقاصد متفاوت ، سازمان دهی و ترتیب متفاوتی را داشته باشد (2)
حالا پس ازشناخت اطلاعات و درك ان بحث فن آوری اطلاعات را شروع می كنیم .
الف-5- : مشخصات عصر اطلاعات
شش ویژگی قابل تمییز عصر اطلاعات از اعصار پیشین عبارتند از :
1 جامعه ای مبتنی بر اطلاعات ظهور یافته است
2 وابستگی شركت های تجاری به فن آوری اطلاعات ، جهت كاری كه انجام می دهند .
3 فرایندهای كار جهت افزایش بهره وری تغییر یافته اند .
4 فن آوری اطلاعات ابزاری را برای تفكر مجدد ،یا مهندسی مجدد ،در زمینه فرایند های مرسوم كسب و كار فراهم آورده است.
5 موفقیت در كسب و كار به مقدار زیادی با اثر بخشی فن اوری اطلاعاتی مورد استفاده ، تعیین می شود .
6 فن آوری اطلاعات در بسیاری از محصولات و خدمات مورد استفاده قرار می گیرد . (1)

1- علی ، یزدان ، سیستم های اطلاعاتی ،تدبیر ، شماره 97 ، آبان 1378 ص 89
2- پیتر اف، دراكر، چالش های مدیریت در سده 21 ، ترجمه : محمود طلوع ،تهران:موسسه خدمات فرهنگی رسا ،1378 ،صص 8-157
الف-6- : عصر اطلاعات عصر دگرگونی ها

چرخه دگرگونی همواره تند امروزی ، بی تردید در گذشته سابقه نداشته است . دگرگونی ، امروزه سریعتر ،غیر معمول تر و اساسی تر از هر زمان دیگری در گذشته است .برخورد های تكنولوژیكی و فشار های رقابتی و فرهنگی ،گردابی را بوجود آورده اند كه در قلب این گرداب ،مدیریت ، خلاقیت ، واكنش در برابر دگرگونی و صدمه دیدن آن قرار گرفته است . سه محرك عمده یعنی فن آوری و بویژه فن آوری اطلاعات ، تغییر نقش دولت در اقتصاد و جهانی شدن عواملی هستند كه سرعت دگرگونی ها را بیشتر كرده و می كنند .(2)

درعصر حاضر دولت ها باید با شجاعت تمام خود را متحول كنند .چرا كه بدلیل توسعه فوق العاده فن آوری ، اطلاعات و ارتباطات سازمان ها امروزه شاهد تغییرات دگرگونی اساسی و شدیددرمحیط خود هستند .تغییراتی كه بر خلاف گذشته در راستای روند گذشته و حال نیست (3)
درحال حاضر در سراسر دنیا ساختار تجارت ، متاثر از كاربری اطلاعات بشدت تغییر یافته است و ورود به صحنه رقابت جهانی ، نیازمند دارا بودن سیستم های بهینه اطلاعاتی ،ارتباطی بین المللی است كه به دولت هاكمك می كند بتواند امكان تركیب منابع مختلف را فراهم آورده و تغییرات

استراتژیك عمده ای را در درون خود به وجود اورد. پویا شدن اقتصاد جهانی مفاهیم سنتی سابق یعنی زمان ، رقابت و حدود جغرافیایی را دستخوش تغییر كرده است . نگرش جدیدی كه پیش روست ، می رساند كه خواسته ها ی اقتصاد پویا ،مستلزم ایجاد ساختار های جدید اجتماعی ، سبك های جدید مدیریتی و رهیافت های نوین در خلاقیت های دولتی است. اینها همگی ناشی از سیل عظیم تولید و گردش اطلاعات در عصر حاضر است . (4)

1)Ibid,PP 6-7
2- جیمز و نیتین نوریا چمپی ، ، با شتاب به پیش ،ترجمه، محمود طلوع مكانیك تهران :انتشارات رسا ،1377-ص 5
3-همان
4- فرشید ،محمد نژاد ،تكنولوژی اطلاعات و مهندسی مجدد منابع انسانی ، تدبیر ،شماره 94 ، مرداد 1378 ، صص 40-39

ب : فن آوری اطلاعات

از فن آوری اطلاعات تعاریف متعددی شده است كه در ذیل تعدادی از انها را متذكر می شویم اداره صنایع و بازرگانی انگلستان فن آوری را اینگونه تعریف می كند : تحصیل ، پردازش ، نگه داری ، و توزیع اطلاعات صوتی ،تصویری، نوشتاری و عددی توسط یك دستگاه میكرو الكترونیكی محاسباتی و اطلاع رسانی .(1)
فن آوری اطلاعاتی در تعریف محدودش ، به بعد فنی یك سیستم اطلاعاتی اطلاق می شود.كه سخت افزار ، نرم افزار ، پایگاه داده ها و شبكه ها و دیگر دستگاه های جانبی را در بر می گیرد. فن آوری اطلاعاتی می توان به عنوان زیر سیستم یك سیستم اطلاعاتی در نظر گرفته شود .بعضی مواقع اصطلاح فن آوری اطلاعاتی مترادف با سیستم اطلاعاتی یا حتی در تعریفی جامع به مجموعه ای شامل مجموعه ای از چندین سیستم اطلاعاتی ، كاربران و مدیریت یك سازمان اطلاق می شود. (2)

فن آوری اطلاعات یا IT در تعریف محدودش به سخت افزار و نرم افزار های كامپیوتری و به مشخصات فیزیكی IT مانند الكترونیك ، دیجیتال ، چاپگر، ارتباطات از راه دور ، پردازشگر ها و ; مربوط می شود .در تعریف جامع فن آوری ارتباطات به چگونگی استفاده از تجهیزات مربوط می شود یعنی كاربرد فن آوری برای فرایند ها ی تجاری ، اداری ،جمع اوری داده ها و تولید اطلاعاتی كه برای مدیران دولت با ارزش است . (3)

فن آوری اطلاعات به اقلام و توانائی های بسیار متنوعی اطلاق می شود كه درایجاد (تولید)، ذخیره و توزیع داده و اطلاعات بعلاوه در ایجاد دانش مورد استفاده قرار می گیرد و سه جزء اصلی آن كامپیوتر ها ، شبكه های ارتباطی و معلومات خاص (Know-how) می باشد (4)

1- كل،جی ای ،تئوریها و فرایند مدیریت ، ترجمه : سهراب خلیلی شورینی ، انتشارات مركز آموزش مدیریت دولتی ، تهران ،1376 ،ص 406
2)Turban,Efraim & Others,Information Techlology for Management ,john Wiley &sons Inc ,USA,2nd ed ,1999,p 19

3)Daniels ,n.carolina, Information Techlology:The Mangegement Challeng,Addison Wesley Inc,USA,1994,p 12
4)senn,Ibid ,p12
فن آوری اطلاعات را می توان بعنوان فن آوریهای محاسباتی و ارتباطات راه دور كه امكانات خود كار استفاده از اطلاعات را فراهم می كند ،تعریف كرد.بااین تعریف IT بیانگر تجهیزات به معنای سخت افزار و نرم افزار قابل لمس می باشد (1)
اصطلاح فن آوری اطلاعاتی برای توصیف فن آوریهایی بكار می رود كه ما را در ضبط ،ذخیره سازی ، پردازش ، بازیابی انتقال و دریافت اطلاعات یاری می كند.این اصطلاح فن آوریهای نوین مانند كامپیوتر ، انتقال از طریق فكس ، میكرو گرافها ، ارتباطات از راه دور ، میكروالكترونیكها و همچنین فن آوریهای قدیمی تر نظیر سیستم های بازرگانی اسناد ، ماشین های محاسباتی مكانیكی ،چاپ و حكاكی را در بر می گیرد. (2)

ب-1- : اجزاء فن آوری اطلاعات

فن آوری اطلاعات در برگیرنده سه جزء اصلی است كه عبارتند از :
1-كامپیوتر ها 2- شبكه های ارتباطی 3-معلومات خاص
تركیب این اجزاء به روش های معین ، فرصتهای مفید و سودمندی را بوجود می آورد. (3)

ب-1-1- : كامپیوتر :
از نظر لغوی كامپیوتر از كلمه انگلیسی Compute به معنی حساب و محاسبه كردن گرفته شده و با افزودن r به معنی محاسبه كننده به كار رفته است . در اصطلاح ، كامپیوتر وسیله محاسباتی الكترونیكی است كه كلیه عملیات محاسباتی رابا سرعت زیاد ، هزینه كم و دقت بالایی انجام می دهد.(5)
در تعریفی دیگر یك كامپیوتر یك سیستم الكترونیكی است كه می تواند برای دریافت ، پردازش ، ذخیره سازی و نمایش داده ها و اطلاعات مورد استفاده قرارگیرد .(6)

1)هیكز، ریچارد ،باز آفرینی دولت در عصر اطلاعات ، ترجمه :محمد ابویی اردكان ، نمایه پژوهش ، سال چهارم ، شماره 15 ،پائیز 1379 –ص 80
2)بهان ، كیت و دیانا هولمز، آشنایی با تكنولوژی اطلاعات ، ترجمه ‘ مجید آذرخش و جعفر مهرداد ،انتشارات سمت ، تهران ،1375 ، ص 5
3)senn,Ibid,p 14
5-كشتكار ملكی ، حبیب ا; ، كاربرد كامپیوتر در مدیریت و حسابداری، انتشارات سمت ، تهران ،1379 ، صص 8-7 .
6)senn,Ibid,p 15
انواع كامپیوتر ها :
1-1-1-: ریز كامپیوتر ها :

ریز كامپیوتر ها كه گاهی بانام كامپیوتر های شخصی نیز معرفی می شوند در ابتدا به مثابه ماشین ها ی تك كاربر طراحی شده بودند .اما امروزه تغییرات سریع این دسته از كامپیوتر ها استفاده از انواع دیگر كامپیو.تر ها را تحت تاثیر قرار داده است. بطوری كه مردم به استفاده از ریز كامپیوتر ها خیلی بیشتر از كامپیوتر های بزرگ و متوسط علاقه نشان می دهند. از ریز كامپیوتر ها می توان بطور مستقل استفاده و با آنها شبكه محلی ایجاد كرد.این كامپیوتر ها به عنوان یك ایستگاه كاری قابل بهره برداری هستند.تنوع تغییرات در ریز كامپیوتر ها خیلی سریع تر از سایر طبقات كامپیوتری اتفاق می افتد . امروزه ریز كامپیوتر ها در شكلهای گوناگون و با ویژگی های فراوانی به بازار عرضه می شوند. (1) مانند ریز كامپیوتر های چندین كاناله (2)،كامپیوتر های قابل حمل (3) و ;.
ب-1-1-2- :كامپیوتر های متوسط:
این دسته از كامپیوتر ها به عنوان كامپیوتر مركزی تولید شدند و كاربران متعددی از طریق ترمینال به كامپیوتر مركزی وصل می شوند كه استفاده گوناگونی دارند.در این كامپیوتر ها نخست محدودیت ارتباطی وجود داشت ولی امروزه می توان بیش از 300 ترمینال با تنوع كاربردی به انها ارتباط داد ، این دسته از كامپیوتر ها با طبقات مختلف كامپیوتر ها ارتباط شبكه ای دارند و به یكدیگر سرویس می دهند .
1-3: كامپیوتر های بزرگ :
بزرگترین كامپیوتر ها ی تهیه شده با اهداف عمومی با ظرفیت حافظه های اصلی از 5 تا 500 مگا بایت هستند . قیمت این دسته از كامپیوتر ها از 2 تا 12 میلیون دلار است. كامپیوتر ها ی بزرگ همزمان به هزاران ترمینال ارتباطی در محیط های نرم افزاری سرویس می دهند .

ب-1-1-3- : ابر كامپیوتر ها:
بزرگترین نوع كامپیوتر ها ی تولید شده بانام ابر كامپیوتر ها معروفند كه با سرعت ، ظرفیت و كارایی بسیار زیادی داده ها را بصورت موازی پردازش می كنند.
سخت افزار و نرم افزار :
كامپیوتر ها و اجزاء مرتبط آنها –از قبیل مانیتور ها ، چاپگر ها ، صفحه كلید دیگر

1-كشتارملكی ،پیشین ، صص 7-8
2)multichannel computers
3)notebook,portable,laptop,palmtop &penbased laptop computers

دستگاههای جانبی ،سخت افزار نامیده می شوند . سخت افزرار به خودی خود نمی تواند كاری انجام دهد بلكه هر جز (قسمت ) بایستی به یك بر نامه شامل ، دستوراتی كه به كامپیوتر می گویند چگونه یك وظیفه خاص یا مجموعه ای از وظایف را انجام دهند مجهز شده باشد. نر م افزار به دستوراتی اطلاق می شود كه سخت افزار را اداره می كند. كامپیوتر به درستی وظایفش را انجام نخواهد داد مگر اینكه بدرستی برنامه نویسی شده باشد – یعنی نرم افزار برای تمام قسمت ها درست ، صحیح و كامل باشد.(1)

ب-1-2- : .شبكه های ارتباطی:

یك قسمت اصلی از فن آوری اطلاعات ، ارتباطات ، یعنی ارسال و دریافت داده ها و اطلاعات از طریق یك شبكه ارتباطی است . یك شبكه ارتباطی در بر گیرنده مجموعه ای از ایستگاهها در مكانهای مختلف است كه از طریق دستگاههای واسطه ای به هم مرتبط شده اند . این دستگاهها مردم را قادر می سازند تا داده ها ی اطلاعات را ارسال و دریافت دارند.
سیم ها و كابل های تلفن واسطه های ارتباطی متداول هستند.ارتباطات داده ای عبارت است از انتقال داده ها و اطلاعات از طریق یك واسطه ارتباطی. شبكه های ارتباطی د ر محصولات و خدمات بعلاوه در زندگی شخصی ما انقلابی راپدید آورده اند. شبكه های عمومی مانند مینی تل ، كامپو سرور ، اینترنت و شبكه گسترده جهانی (www) به اشخاص این اجازه را می دهد كه بصورت الكترونیكی ، با دیگران از طریق كامپیوتر های شخصی ارتباط برقرار كنند.

ب-1-3- : معلومات خاص
فن آوری اطلاعات به خوبی معلومات خاص كاربرانش است. به عبارت دیگر افراد بایستی معلومات خاصی برای استفاده و منتفع شدن از فرصتهایی كه این فن آوری ایجاد كرده ، داشته باشد .
معلومات خاص فن آوری اطلاعات (IT) شامل :
• آشنایی باابزار فن آوری اطلاعات (IT)
• بدست آوردن مهارتهای مورد نیاز برای استفاده از این ابزار .

1)senn,Ibid, p 18

• توافق نظر در زمینه فن آوری اطلاعات ، هنگام استفاده از ان جهت حل یك مشكل یا برای بدست اوردن سود از یك فرصت است. (1)

چ : وظایف فن آوری اطلاعات :

فن آوری اطلاعات واقعا چه كارهایی می تواند انجام دهد ؟. فن آوری اطلاعات (IT)می تواند شش وظیفه زیر را انجام دهد .
دریافت ، پردازش ،ایجاد ،ذخیره ،بازیابی و انتقال اطلاعات .
1-دریافت(capture):
گردآوری جزئیات تفصیلی فعالیتها در اغلب موارد مفید است.این فرایند كه دریافت داده ها نامیده می شود. هنگامی كه معتقدیم داده ها در اینده مفید خواهند بود ، انجام می پذیرد.
2-پردازش(Data processing):
فعالیتی است كه اغلب باخود كامپیوتر مرتبط است ومعمولا هدف افراد و سازمانها از خرید كامپیو.تر پردازش اطلاعات است . وظیفه پردازش مستلزم تغییر شكل ، تجزیه و تحلیل ، محاسبه و تركیب تمام شكل های داده یا اطلاعات است ، یكی از اولین كاربردهای تجاری كامپیوتر ، پردازش داده ها(Data Processing) بود كه بر روی دریافت داده ها و تبدیل آنها به اطلاعات تمركز داشت . پردازش اطلاعات (Information Processing)به تبدیل هر نوع اطلاعات به نوع متفاوتی از

اطلاعاتات اطلاق می شود . متن ها (گزارشات ،مراسلات )،صداها(صدای انسان ،موسیقی و آهنگ )و تصاویر(اطلاعات بصری از قبیل نقشه ها ،نمودار ها ، نقاشی ها و نقاشی های متحرك )همه می تواند پردازش شود .سیستم های چند رسانه ای (Multimedia systems) كه نوعی از سیستم های پردازش اطلاعات هستند اخیرا مورد توجه قرار گرفته اند . انواع دیگر پردازش عبارتند از :
واژه پردازی (word Processing): ایجاد اسناد مبتنی بر متن شامل گزارشات ، خبر نامه ها و مراسلات .سیستم های واژه پردازی به افراد اجازه می دهد تا داده ها ، متون و تصاویر را وارد كامپیوتر كنند و آنها را بصورت جذاب و سودمند تغییر دهند .
پردازش تصویر(image Processing): تبدیل اطلاعات بصری (نمودار ها ، نقاشی ها و عكس ها

)بصورتی كه بتواننند داخل سیستم كامپیوتری مورد استفاده قرار گیرند یا بین افراد و دیگر كامپیوتر ها انتقال یابد

1)IBID,P 20

پردازش صدا (voice Processing): عبارت است از : تغییر و ارسال اطلاعات صوتی
3ایجاد(Generation):
فن آوری اطلاعات مكررا مورد استفاده قرار می گیرد تا از طریق پردازش ، اطلاعاتی را ایجاد نماید . ایجاد اطلاعات به ساماندهی داده ها و اطلاعات به شكل مفید، خواه متن و صدا و خواه تصاویر بصری ، اطلاق می شود .
4ذخیره سازی (storage):
ذخیره سازی ، كامپیوتر را قادر می سازد تا داده ها و اطلاعات را جهت استفاده در آینده ،در خود نگه دارد ، داده ها و اطلاعات ذیره شده بر روی یك واسطه ذخیره سازی (برای مثال ،دیسك مغناطیسی ، یا CD-Rom) قرار میگیرد و كامپیوتر می تواندبه هنگام نیاز آن را بخواند .
5بازیابی(Retrieval) :
فرایندی كه طی ان یك كامپیوتر ، داده ها و اطلاعات ذخیره شده را برای پردازش مجدد یا برای انتقال به یك كاربر دیگر مشخص و كپی می كند .
ارسال داده ها و اطلاعات از یك مكان به مكان دیگر انتقال نامیده می شود(Transmission). شبكه های ارتباطی جدید ما را قادر می سازد اطلاعات را در یك لحظه به سراسر جهان ارسال كنیم . دو شكل متفاوت برای انتقال اطلاعات وجود دارد :
• پست الكترونیكی(e-mail /Electronic mail): عبارت است از پذیرش ، ذخیره سازی و انتقال پیام های متنی و تصویری میان كاربران یك سیستم كامپیوتری .
• پیام صوتی (voice messaging): صورتی از پذیرش صدا كه فرستنده پیام صوتی اش را از طریق گوشی تلفن وارد می كند ، اطلاعات صوتی انتقال می یابد، ذخیره می شود و بوسیله گیرنده بازیابی می شود (1).

ج-1- : فواید فن آوری اطلاعات
كامپیوتر های متصل به هم از طریق سیستم های ارتباطی 4 فایده اساسی برای كاربران ایجاد می كنند : سرعت ، ثبات ، دقت و قابلیت اعتماد .

1-سرعت(Speed):
كامپیوتر ها هر عملی را در كسری از ثانیه انجام می دهند .آنها بسیار سریعتر ااز

Senn,Ibid,pp 21-4

انسان هستند و می توانند حساب های پیچیده ، بازیابی اطلاعات ذخیره شده ، انتقال اطلاعات از یك مكان به مكان دیگر و ; را در یك لحظه انجام دهند .
2-ثبات (Consistency):
اغلب انسان ها به سختی كارشان را تكرار می كنند و.در واقع انجام یكباره بعضی كارها ابدا به سختی انجام كار به شكل یكنواخت نیست. برتری كامپیوتر(نسبت به انسان ) در تكرار پیوسته كارهاست. كامپیوتر قادر است در هر زمان، فعالیت ها را به شكل یكنواخت انجام دهد .

3-دقت(precision):
علاوه بر سرعت و ثبات ، كامپیوتر ها بی نهایت دقیق هستند .آنها می توانند تفاوت های بسیار جزئی را كه انسان ها نمی توانند مشاهده كنند ،آشكار نمایند .توانایی كامپیوتر در كنترل كوچك ترین اختلافات منجر به دقت می شود.
4-قابلیت اعتماد(Reliability):
سرعت ،ثبات و دقت منجر به قابلیت اعتماد می شود . هنگامی كه با سرعت ، پیئسته و با یك رویه یكسان پیروی می شود می توان انتظار نتایج مورد اعتماد را داشت یعنی می توان انتظار داشت كه به صورت نتایج مشابهی را به وجود آورد .بطور كلی كامپیوتر ها قابلیت اعتماد بالائی دارند .همچنین شبكه های ارتباطی خیلی قابل اعتماد هستند و معمولا در موقع نیاز در دسترس اند(1).

1Senn,Ibid,pp 27-8

گفتار چهارم
مباحث نظری ومفهومی دولت الكترونیك

مقدمه :

دولت
واژه دولت (State) از ریشه لاتینی(Stare) به معنی ایستادن و به صورت دقیق تر از واژه (Status) به معنی واضح مستقر و پا بر جا گرفته شده است.(1)
لذا مجموعه معانی مندرج در مفهوم مقام و جایگاه (Stats) هم به وضعیت به طور كلی ، هم به نفس ثبات و تداوم و هم به لوازم استقرار وضعیت دلالت دارد . لذا اگر نظم لازمه ثبات و استمرار لازمه رفاه حال عامه است رابطه بین مفهوم (Stats) و رفاه عامه توسط دولت بوجود می آید
همه اینها سوالاتی است كه به ماهیت دولت بر می گردد . در تعریف دولت آمده است : ” دولت به عنوان قدرت سازمان یافته ، شكل بندی اجتماعی هم این پدیده را در بافت و قالب خاص قرار می دهد و هم به آن سامان می بخشد (2)

وقتی از كلمه دولت سخن گفته می شود متبادر از آن در ذهن عمومی ، همان حكومت كنندگان هستند كه در مقابل حكومت شوندگان قرار می گیرند . پدیده دولت مفهومی وابسته به پدید ه قدرت در یك جامعه می باشد . در تعریف دیگر از دولت آمده :” گروه انسانی كه در درون چهار چوب قضایی معین با هم تشكیل جامعه ای سیاسی می دهند كه در آن قدرت متعالی و بر تر بر كلیه اعضاء و گروههــــای اجتماعی وابسته به آن جامعه اعمال می شود و تشكیلات معینی اعمال حاكمیت و حفظ نظم عمومی را بر عهده داشته باشد دولت را تجسم می بخشد (3)

همانطور كه در بالا توضیح داده شد آنچه كه ازآن دولت الكترونیك یاد می شود از نظر لغوی ومفهومی صحیح نیست .بلكه باید حكومت الكترونیك گفته شود لیكن به دلیل اینكه واژه دولت الكترونیك بطرز وسیعی مصطلح گردیده ودر قوانین ودستورالعمل های دولت نیز این اصطلاح به كارگرفته شده است بنابراین مانیز ناچارا دراین پژوهش از همین اصطلاح استفاده می كنیم لذا تاكید می نمایم در تمام مراحل این پایان نامه هر جا نام دولت الكترونیك آمده است مراداز آن مفهوم حكومت الكترونیك است

1 اندرو ونیسنت ، نظریه های دولت،ترجمه دكتر حسین بشریه ، تهران :نشر نی ، 1376 ، ص 36
2 نیرا چاندوك ،جامعه مدنی و دولت ، ترجمه فریدون فاطمی و وحید بزرگی ، تهران،نشر مركز ، 1377 ، ص 1
3 ابوالفضل ،قاضی ، گفتار ها ی در حقوق عمومی ،تهران : نشر دادگستر ، 1375 ، ص 15

تعاریف و مفاهیم دولت الكترونیك
با توجه به مطالب ارائه شده در مقدمه تعاریف مختلفی برای دولت الكترونیكی بیان شده از بین این تعاریف و مفاهیم به برخی از آنها كه بیشتر كاربردی تراست اشاره می شود
1=دولت الكترونیكی شیوه ای برای دولتها به منظور استفاده از فن آوری جدید می باشد كه به افراد، تسهیلات لازم جهت دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی ،اصلاح كیفیت خدمات و ارائه فرصتهای كسترده تر برای شركت در فرآیندها و نهادهای مردم سالار را اعطا می كند

2=دولت الكترونیك :مفهوم دولت الكترونیك یعنی استفاده سهل و آسان از فناوری اطلاعات به منظور توزیع خدمات دولتی بصورت مستقیم به مشتری ،به صورت 24ساعته و 7روز هفته می باشد

در ادامه تعاریف از دید چند كشور و مرجع بین المللی مورد بررسی قرار می گیرد.
‹‹ اداره خدمات عمومی آمریكا ›› در مورد الكترونیكی می گوید :
‹‹ دولت الكترونیكی به مفهوم بهبود مستمر ارائه خدمات و حضور دائم و انجام امور اداری با استفاده از فناوری های نوین جهت برقراری ارتباطات داخلی و خارجی می باشد .در دولت الكترونیكی به جای اینكه امور اداری بوسیله شخص به صورت حضوریو یا تلفنی در ساعات اداری انجام گردد با استفاده از امكانات اینترنت تهیه كالا ارائه خدمات

و دستیابی به اطلاعات به صورت شبانه روزی و در كل ایام هفته امكان پذیر است .››3
دولت كانادا كه از پیشتازان دولت الكترونیكی به شمار می رود عقیده دارد كه :
‹‹ دولت الكترونیكی ، یك دولت دیجیتالی بدون دیوار است ، دولت الكترونیكی سازمانی مجازی است كه خدمات دولتی رابه صورت Online به مشتریان یا متقاضیان ارائه می دهد و موجب مشاركت آنها در فعالیت های سیاسی می گردد.››4
دولت سنگاپور ، دولت الكترونیكی را به صورت زیر تعریف می نماید:
‹‹ دولت الكترونیكی تركیب فناوری اطلاعات با فعالیت ها و فرایند ها ی دولتی در جهت بهبود فرایند های ارائه خدمات دولتی برای شهروندان ، نهاد ها و بخش های مختلمی باشد. دولت الكترونیكی به مفهوم كامپیوتری كردن خدمات اجتماعی به صورت یك مرحله ای و بدون توقف می باشد كه دسترسی آسان به دولت به صورت Online را در بر خواهد داشت.به گونه ای كه ارائه خدمات از مرز های سنگاپور فراتر رفته و بتوان به همه شهروندان سنگاپور ، خدمات مورد نیاز شان راارائه نمود.››5

1-http.gov.sg/
2-http://www.worldbank.com/e-gov/defintion.htm.
3.Darl M. West
4-Kellielunny,GovernmentEXecutiveMagazine.19May2000
5-http://www.MPO-fr.gov.ir/cm52/email.uspid=20
( 5)هفته نامه عصر ارتباطات سی اردیبهشت 1385 –www.persintel.com
دیدگاه بانك جهانی نیز در مورد دولت الكترونیكی به صورت زیر است :
• ‹‹ دولت الكترونیكی به كاربرد فناوری اطلاعات در سازمان های دولتی گفته میشود كه توانایی ایجاد تغییر در نحوه ارنباط با شهروندان ، بخش تجاری و دیگر بخشهای دولتی وجود دارد و از این فناوری می توان در ابعاد مختلفی مانند ارائه بهتر خدمات دولت به شهروندان ، بهبود بخشیدن به چگونگی ارتباط با بخش تجاری ، توانمند نمودن شهروندان از طریق دسترسی آنها به اطلاعات و مدیریت كارای دولت ، استفاده نمود.››1

دارل ام وست 2 از دانشگاه براون عنوان می كند :
‹‹ دولت الكترونیكی ارائه Online اطلاعات ، داده ها و خدمات دولتی از طریق اینترنت یا دیگر تجهیزات دیجیتالی است .››3
همانگونه كه ملاحضه می شود ، ریشه تمام این تعاریف از كابرد فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی در دولت و انجام فرایندهای دولتی و تعاملات دولت نشاْت می گیرد و تفاوت انها در اینست كه در هر یك روی ویژگی خاص از دولت الكترونیكی تمركز و تاكید بیشتری شده است.

.HYPERLINK: 1. http://WWW.eslahate.org

2-US General Accounting office Electronic Government,statement of david Mcclare,22may
3-http://www.Pco.bcp.gc.ca/clersp-me/adm-forum-2000-e.htm4

فصل سوم

تاریخچه سیر توسعه اطلاعات در جهان

گفتاراول
( تاریخچه )

الف : تاریخچه

بشر به دنیایی گام نهاده است كه آگاهی در او، سر آغاز آزادی و رهایی می باشد .قدرت و قابلیت شگرف انسان در عصر حاضر مرهون دستیابی به پیشرفته ترین آگاهی هاست . تلاش بی وقفه و گسترده برای كسب دانش وآگاهی بیشتر ، دوره كنونی را به عصر ‹‹ انفجار اطلاعات ›› تبدیل كرده است (1).
اگر درمقاطعی تاریخی از حیات جهان ، پیدایش مفرغ ،آهن و آتش ، منشا تمدن در زندگی بشر قرار گرفت:اگر در دورانی ، خود گرایی و رنسانس ،با وسعت بخشیدن به دامنه تفكرات انسانها، افق تازه ای را فراروی انسان اندیشمند قرار داد: واگر در برهه ای از تاریخ ،پدیده ای همچون انقلاب صنعتی ، سیمای زندگی انسان را دگرگون ساخت ، بدون شك در عصر كنونی پدیده ای به نام اطلاعات ، سر نوشت جوامع این عصر را رقم زده و تاثیرات عمیق و دیر پای خود را بر همه عرصه ها ی زندگی بشر امروزین به جا نهاده است .(2)
امروزه اطلاعات عامل اصلی كسب قدرت است و تسلط واقعی ، تسلط اطلاعاتی است .(3) می گویند آنچه امروز به شكاف بین ‹‹ توسعه یافته ›› و ‹‹توسعه نیافته ›› معروف شده است .فردا در قالب صاحبان اطلاعات و محرومان از آن جلوه گر خواهد شد .(4)

تاثیر شگرفی كه فن آوری اطلاعات در دو دهه اخیر بر كار و زندگی بشر نهاده است .در خلال تمدن چند هزار ساله او سابق ندارد (5).

برای دریافت اینجا کلیک کنید

سوالات و نظرات شما

برچسب ها

سایت پروژه word, دانلود پروژه word, سایت پروژه, پروژه دات کام,
Copyright © 2014 icbc.ir