دانلود تحقیق در مورد بررسی اسطوره در اشعار فروغ و شاملو تحت word

توضیحات

  تحقیق در مورد بررسی اسطوره در اشعار فروغ و شاملو تحت word دارای 502 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد تحقیق در مورد بررسی اسطوره در اشعار فروغ و شاملو تحت word  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی تحقیق در مورد بررسی اسطوره در اشعار فروغ و شاملو تحت word،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن تحقیق در مورد بررسی اسطوره در اشعار فروغ و شاملو تحت word :

بررسی اسطوره در اشعار فروغ و شاملو

فصل اول
كلیات طرح

1-1 بیان مسأله :
خواننده در برخورد با اسطوره در صدد تعبیر آن بر خواهد آمد.زیرا اسطوره به عنوان یكی از ابزارهای زیبایی آفرین در شعر معاصر كم و بیش مورد توجه همه قشرهای جامعه (از افراد عامه تا شاعران) قرار گرفته قابل تامل و بررسی می باشد.
معنای اسطوره در وهله نخست سخن باطل یا قصه و افسانه را به ذهن متبادر می كند و شاید عامه مردم از اسطوره به این معنای آن اكتفا كنند اما به دلیل اینكه اسطوره امروزه مورد توجه بسیاری از شاعران و نویسندگان بوده است می توان به این نكته پی برد كه معنای اسطوره در آن حد باقی نمانده است بلكه راه پیشرفت خود را پیمود و امروزه نه تنها به معنی افسانه و قصه مورد توجه قرار نگرفته كه به عنوان یكی از ابزارهای زیبایی آفرینی در شعر از آن یاد می شود.
در این جا سعی شد تا این تفاوت بین آراء قدیم و جدید و تاثیر آراء جدید در اشعار شاملو و فروغ (كه به صورت تطبیقی صورت گرفته) مورد بررسی واقع شود.

1-2 هدفهای تحقیق :
هریك از انسانها ، در مسیر زندگی خود چه آگاه و چه ناآگاه در زبان گفتار با نوشتار از اساطیر استفاده می كنند و همه غم درك معانی پنهان هرچیز را به دل دارند و سعی در جستجوی معنای آن می باشند.جامعه نیز بدون اسطوره به جامعه ای فقیر مایه تبدیل می شود.بنابراین با ادارك و شناخت اسطوره در دنیای جدیدی به روی همگان گشوده خواهد شد.از طرفی آثار جدید هنری و ادبی و كاربرد اسطوره در آنها بخصوص اساطیر مدرن كه روز به روز بیشتر می شوند نشان دهنده ی قوه خیال آدمی و توجه انسان به گذشته است و بدون شناخت و آگاهی از اساطیر بخصوص اساطیر سایر ملل، درك ها از آثارهنری ناقص خواهد بود.

1-3 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن
توجه و شناخت انسان به اساطیر ملی وقومی خود از جمله مواردی است كه اهمیت پرداختن به اسطوره رابه خوبی آشكار می كند هیچ یك از ما انسانها در طول حیات خود بی نیاز را از اساطیر ملی و قومی خود نیستیم نه تنها اساطیر ملی كه از اساطیر سایر ملل نیز زیرا در هر جامعه ای اثار ادبی و هنری زیادی پا به عرصه گذاشته اند كه بوجود آورنده آنها توجه خود را به موضوعی یا اسطوره ای خاص معطوف داشته است و بدون شناخت وآگاهی از آن درك آن اثر مشكل خواهد بود.
من به دلیل علاقه خاصی كه به اسطوره بخصوص در شعر معاصر داشتم این موضوع را انتخاب كردم تا بتوانم توجه به اسطوره را در شعر دو شاعر كه تقریبا در یك برهه از زمان هم دوره بودند را مورد بررسی وتطبیق قرار دهم.

1-4 سوالات و فرضیه های تحقیق
– سوالات تحقیق
نخستین سوال كه درباره اسطوره به ذهن می رسد این است كه اگر ما اسطوره را به معنای گذشته افسانه و قصه و سخن پریشان بدانیم پس آیا به كار بردن آن در آثار هنری و ادبی شایسته است و آیا شاعر و نویسنده را در اوج قرار می دهد یا نه؟
دومین سوالی كه با توجه به عنوان پایان نامه به ذهن متبادر می شود این است كه آیا می توان اشعار فروغ و شاملو را كه معاصر هم بودند در كنار هم قرار داد و محورهای كاربردی اسطوره را در آن دو تطبیق و مورد بررسی قرار داد؟

– فرضیه های تحقیق:
ممكن است این فرض در اذهان بوجود آید كه واژه « اسطوره» با «تلمیح» مترادف نیست و دو معنای متفاوت را به ما القا می كند.

1-5 روش تحقیق
از آنجا كه این تحقیق بررسی تطبیقی اشعار شاملو و فروغ را به دنبال دارد بدین جهت به طور كلی به 4 فصل تقسیم شده است بخش اول آن كه شامل مباحث نظری از جمله تعاریف اسطوره در آراء گذشته و جدید وبررسی دیدگاههای گوناگون درباره ی آن، بیان تفاوت آن با قصه وتاریخ و ارتباط و پیوند آن با دین وانواع هنرها از جمله موسیقی، هنرهای دیداری و ادبیات و بیان دو مبحث بسیار مهم و البته جدید تحت عنوان اسطوره زدایی و اسطوره آفرینی می باشد در فصل دوم كه محور كار ما نیز هست محورهای كاربردی اسطوره است كه سه محور آن یعنی آنیمیسم (جاندارانگاری) تلمیحات اسطوره ای و كهن الگوها مورد بررسی قرار گرفته است و ضمن تعاریف هر كدام از دیدگاههای مختلف نمونه هایی از شعر شاملو و فروغ مورد بررسی واقع شده و نمونه هایی از اسطوره زدایی و اسطوره آفرینی در شعر این دو شاعر مطرح گردیده است در فصل چهارم كه می توان نتیجه گیری این مبحث نامید محورهای كاربردی اسطوره كه در فصل های پیشین بیان شده به صورت مقایسه ای و تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است.

1-6 پیشینه ی تحقیق
بدین سبب كه اسطوره همواره در آثار شاعران وهنرمندان نمود پیدا می كند بنابراین این تحقیق و پژوهش در اسطوره همواره وجود داشته است زیرا اسطوره با دنیای ادبیات پیوندی محكم و قوی دارد و هر دو از لحاظ ساختار مشترك اند لذا توجه به اسطوره در ادبیات (شعر و نثر) اهمیت پژوهش و تحقیق آن را به طور واضح نمایان می سازد.
در این پژوهش با راهنمائیهای دكتر سلاجقه بررسی اسطوره از دیدگاههای مدرن وكاربرد آن در شعر دو شاعر معاصر(شاملو و فروغ) در حوزه زیبایی شناسی كه از مباحث مدرن و جدید است بیان شد و همچنین مقالاتی كه دكتر خمسه در اختیار من گذاشتند و در جهت پیشبرد اهمیت این پایان نامه مرا یاری كردند.

مقدمه :
انسان از بدو تولد و در طول دوران حیات خود برای پاسخگویی به حوادث و نیازهایی كه در حوزه زندگی وی واقع می شدند و برای شناخت حوادث خارق العاده به جستجوی خصوصیات ایزدان ،‌مطلقها ، ابدیت ، لامكانی و لازمانی می پرداخت و باید چنین تفسیر و تعبیر نمود كه اسطوره زاده ی باورها و تفكر خلاق انسان است.انسان در هر زمان و مكانی بی نیاز از اسطوره و كاربرد آن در زندگی نیستند و همین امر بررسی اسطوره را مهم و با اهمیت جلوه می دهد.اگر روند توجه به اساطیر را در زندگی روزمره مورد توجه قرار دهیم به این نتیجه خواهیم رسید كه جامعه بدون وجود اساطیر جامعه ای فقیر محسوب می شوند.
«امروزه بحث اسطوره (Myth) یكی از مهمترین مباحثی است كه در آراء نظریه پردازان علوم انسانی به طور گسترده به آن پرداخته شده است.از تاریخ اسطوره پژوهی بر می آید كه در گذشته ، این بحث ، بطور جداگانه ،‌چندان مورد توجه نبوده و بیشتر در روایت تاریخ زندگی بشری و چگونگی تسلط او بر جهان ، در قالب افسانه یا حكایت بیان می شده ولی هنوز امروزه ، این بحث از جهان متعددی قابل تامل است و هركدام ا زشاخه های علوم انسانی با توجه به عملكرد خود از بحث اساطیر بهره می گیرند.»( )
«در طول تاریخ اسطوره ها به طور گسترده ادبیات را تغذیه نموده اند»( ) اگر اسطوره امروزه بعد مذهبی خود را از دست داده است اما توجه اسطوره شناسانی چون میرچا الیاده ،‌ارنست كاسیرر ، رولان بارت و همچنین روانشناسی چون فروید و یونگ و ساختار گرایانی چون لوی استروس را به خود جلب كرده است.
اسطوره و ادبیات به گونه ای به هم پیوسته اند تا آنجا كه «نورتروپ فرای» در كتاب تحلیل نقد می نویسد : «اسطوره و ادبیات یكسان اند» به طور كلی می توان گفت كه اسطوره از جمله مباحثی است كه با علوم مختلف از جمله موسیقی ،‌هنرهای دیداری مانند معماری و مینیاتور و; ادبیات كه از جمله هنرهای زیبا كه زاده ی تخیل انسان است ارتباط دارد.«اسطوره شناسی (Mythologie) شاخه ای از مطالعات ادبیات تطبیقی تلقی می شود. در ادبیات مطالعه اسطوره از سه جهت اهمیت دارد:
الف) این نوع مطالعات به ما امكان می دهند تا ادبیات را تكیه گاه اسطوره ها قرار دهیم.
ب) این نوع مطالعات به ما امكان می دهند تا توانمندی خاص ادبیات را در پرداختن به اسطوره بررسی كنیم.
ج) همچنین به ما امكان می دهد تا به حد و مرزهای تفكر اسطوره ای پی ببریم».( )
كاركردن به طور تطبیقی در ادبیات از مباحث و محورهای اصلی آن به شمار می رود زیرا ادبیات (شعر و نثر) از جمله هنرهایی است كه در دوره های مختلف با بیانها و شیوه های گوناگون پا به عرصه می گزارد.بنابراین تطبیق آن ها از جمله موارد است كه در این زمینه مهم و با اهمیت می باشد.بنابراین در این جا سعی شده است كه محورهای اسطوره ای را به صورت تطبیقی در شعر دو شاعر (شاملو وفروغ) معاصر بودند مورد بررسی قرار گیرد و نتایج آن در این زمینه مشخص گردد.
دانستن و شناخت اساطیر دوران جدید نیاز به پژوهش در آثار ادبی گذشته دارد.از آنجا كه شاعران امروزی (مدرن) سعی در بیان اساطیر مدرن و جدید دارند لذا درك آنها مستلزم بررسی آثار و اساطیر جهان خواهد بود به گونه ای كه «سلینگ» می نویسد : «اساطیر بر اساس حقیقت خود شناخته می شوند.بنابراین فقط هنگامی حقیقتاً شناخته می گردند كه در فراگرد شناخته می شوند و فراگردی كه به طریقی خاص در اساطیر تكرار می شوند همان فراگرد كلی است یعنی فراگرد امر مطلق است.از این رو علم حقیقی اساطیر علمی است فراگرد امر مطلق را در اساطیر آشكار كند.اما نشان دادن این فراگرد كار فلسفه است.بنابراین علم حقیقی اساطیر، ‌فلسفه اسطوره شناسی است».( )
در پایان می توان به این نتیجه رسید كه با بررسی محورهای اسطوره در شعر شاملو و فروغ اسطوره به طور كلی در ادبیات حضور دارد و می توان آن را لمس كرد چرا اسطوره های كهن و چه اسطوره های كهن و چه اسطوره های مدرن.

پانوشت های مقدمه:
1- سلاجقه، از این باغ شرقی ،ص 249
2- جواری، مقاله اسطوره در ادبیات تطبیقی، اسطوره و ادبیات، ص 40
3- همان ، ص 41
4- كاسیرر، فلسفه صورتهای سمبلیك، ج دوم، اندیشه اسطوره ای، ص 56

2-1 اسطوره چیست؟
«واژه “اسطوره” در زبان فارسی وامواژه‌ای است برگرفته از زبان عربی». “اسطوره” و “الاسطیره” در زبان عربی به معنای هدایت و حدیثی است كه اصلی ندارد.
اما این واژه عربی خود وامواژه‌ای است از اصل یونانی historia به معنای استفسار، تحقیق، اطلاع، شرح و تاریخ؛ و از دو جزء تركیب یافته است: «یكی واژه history یا history- به معنای داور و دیگری پسوند ia- .»(1) البته در باب اشتقاق اسطوره نظریات متفاوتی است كه این یكی از آن‌ها می باشد.
« در فرهنگ‌های فارسی كه اسطوره «اسطوره، (اسطوره، اسطاره) را معرب historia ( البته نه به معنای تاریخ و سرگذشت، بلكه به معنای دوم لغت كه قصه و یاوه و ; اباطیل و ترهّات است) می‌دانند، اسطوره طبیعتاً «افسانه و قصه و سخن پریشان و بیهوده و باطل» تعریف شده است.»(2)
«در فرهنگ انگلیسی آكسفورد (The oxford English Dictionary) یا آكسفورد بزرگ، چاپ بریتانیا، در زیر مدخل myth گذشته از سوابق تاریخی كلمه و شواهد مثال، دو تعریف دارد، به قرار زیر:
1 «روایت ساختگی محض كه معمولاً حاوی اشخاص یا اعمال یا وقایع فوق طبیعی است و نوعی تصور رایج را درباره پدیده‌های طبیعی تا تاریخی دربردارد.
2 «شخص یا شیء ساختگی یا خیالی.»(3)

«اسطوره و به زبان یونانی (Muthos) عموماً، داستانی است كه حقیقی نیست و به طور معمول با هستیهای فوق طبیعی یا مخلوقات فوق انسانی درگیر می‌شود. اسطوره اغلب با آفرینش ارتباط می‌یابد و توضیح می‌دهد كه چگونه چیزی به وجود می‌آید. اسطوره بیانگر یك احساس یا ایده است;»(4)
اسطوره واقعیت فرهنگی به غایت پیچیده‌ایست كه از دیدگاههای مختلف و مكمل یكدیگر ممكن است مورد بررسی و تفسیر قرار گیرد: تعریفی كه به نظر الیاده از دیگر تعریف‌ها كمتر نقص دارد، زیرا گسترده‌تر از بقیه آنهاست این است: «اسطوره نقل‌كننده سرگذشتی قدسی و مینوی است، راوی واقعه‌ایست كه در زمان اولین، زمان شگرد بدایت همه چیز رخ داده است; اساطیر ورود و دخول‌های گوناگون ناگهانی و گاه فاجعه‌آمیز عنصر مینوی (یا فوق طبیعی) را در عالم وصف می‌كند.»(5)
به عقیده رولان بارت «اسطوره یك گفتار است». او می‌گوید:« از آنجا كه اسطوره یك گفتار است هر چه كه به كمك شیوه بیان آن پیام مشخص می‌شود. برای اسطوره حدود صوری وجود دارد ولی در مورد آن عناصر ذاتی مطرح نیست. پس آیا هر چیزی می‌تواند اسطوره باشد؟ به نظر رولان بارت بله. زیرا جهان بی‌اندازه الهام‌بخش است. هر موضوعی در دنیا می‌تواند از موجودیتی بسته و خاموش به وضعیتی گویا و گشوده به تعلق اجتماعی، گذر كند.(6)
«اسطوره‌ها آینه‌هایی هستند كه تصویرهایی را از ورای هزاره‌ها منعكس می‌كنند و آنجا كه تاریخ و باستانشناسی خاموش می‌مانند اسطوره‌ها به سخن درمی‌آیند و فرهنگ آدمیان را از دوردست‌ها به زمان ما می‌آورند و افكار بلند و منطق گسترده مردمانی ناشناخته ولی اندیشمند را در دسترس ما می‌گذارند.»(7)

«اسطوره به لحاظ روایت عبارت است از تقلید اعمالی كه نزدیك به آرزو یا در محدوده‌های به تصور آمده آرزو قرار دارد; عرصه عمل اسطوره در بالاترین مرتبه آرزوی انسانی به این معنی نیست كه دنیای آن الزاماً به نحوی عرضه می‌شود كه انسانها بتوانند بر آن دست یابند یا آن را قابل دسترسی بدانند. اسطوره به لحاظ معنی همان دنیایی است كه عرصه یا میدان فعالیت است البته با در نظر گرفتن این اصل كه معنا یا الگوی شعر عبارت از ساختار تصاویری است كه دلالتهای مفهومی دارد.»(8)

«به عقیده ماكس مولر اسطوره نه تبدیل شكل تاریخ به صورت یك داستان افسانه‌ای است و افسانه‌ای است كه به عنوان تاریخ پذیرفته شده باشد; آنچه را كه ما اسطوره می‌خوانیم برای او چیزی است موكول و مشروط به وساطت زبان» (9)
به عقیده دكتر عبدالحسین زرین‌كوب «اسطوره قصه‌گونه‌ای است كه طی توالی نسلهای انسانی در افواه نقل می‌شود، منشأ پدیده‌های طبیعت و همچنین آیین‌ها و عقاید موروث را به نحوی غالباً ساده لوحانه تبیین می‌كند، دخالت قوای مافوق طبیعت را در امور طبیعی و انسانی همراه با اسباب پیدایش دگرگونیهایی كه بر اثر دخالتها در احوال عالم حاصل می‌آید به بیان می‌آورد.»(10)

در پایان می‌توان گفت با توجه به تعاریف و نظریاتی كه در باب اسطوره بررسی شد تعاریف الیاده مبنی بر اینكه «اسطوره نقل كننده سرگذشتی قدسی و مینوی است;» و رولان بارت كه می‌گوید:« اسطوره یك گفتار است» از تعاریف دیگر كامل‌تر و در عین حال قاطع‌تر به نظر می‌آید. زیرا اساطیر بررسی شده در اشعار دو شاعر معاصر (احمد شاملو و فروغ فرخزاد) مصداق كامل این دو تعریف می‌باشد.

2-2 اسطوره و تاریخ:
«اسطوره با تاریخ پیوندی تنگاتنگ و ناگسستنی دارد.»(11) بطوری كه زرین‌كوب در كتاب تاریخ و ترازو می‌گوید:« هیچ خط و مرزی نمی‌تواند دنیای تاریخ را بكلی از دنیای اسطوره ـ دنیای شعر جدا كند.»(12)

«تاریخ منطقی و خردپسند به نظر می‌آید و اسطوره باورناپذیر و خردآشوب و مایه شگفتگی و سرگشتگی است. دوگانگی میان اسطوره و تاریخ، باعث شده است كه زبان اسطوره نمادین گردد و به خاطر نمادینگی اسطوره، دو بنیاد استوار ـ زمان و مكان ـ كه بناكننده تاریخ است از هم پاشیده شود. هر پدیده تاریخی الزاماً پدیده‌ای است با زمان و مكان روشن و شناخته شده.

از بنیادی‌ترین تلاش‌های تاریخ نگار یافتن زمان و جایگاه پدیده‌هاست. در حالی كه در پدیده‌های اسطوره‌ای، زمان و مكان گم شده است.
روند اسطوره‌ای شدن تاریخ روندی است تدریجی كه اندك اندك به انجام می‌رسد. اگر پدیده‌ای به یكبارگی از تاریخ به اسطوره برسد گویای گسیختگی و آشوب شگرف تاریخی می‌تواند بود.

مرزی بنیادین و برّا كه تاریخ را از اسطوره می‌گسلد و جدا می‌دارد جز این نیست: تاریخ پهنه نمودهاست؛ اسطوره گستره نمادها.»(13)
«حوادثی كه در اسطوره نقل می‌شود همچون داستان واقعی تلقی می‌گردد، زیرا واقعیت‌ها برگشت داده می‌شود و همیشه منطقی را دنبال می‌كند. اسطوره گاهی بظاهر حوادث تاریخی را روایت می‌كند اما آنچه در این روایتها مهم است صحت تاریخی آنها نیست، بلكه مفهومی است كه شرح این داستانها برای معتقدان آنها دربردارد.»(14)

«رویداد تاریخی به خودی خود، هر چند مهم نیز كه باشد، در خاطره عامه نمی‌ماند و یادآوری آن نیز سلب الهامات شاعرانه نمی‌شود. جز مواقعی كه یك واقعه تاریخی مشخص با نمونه‌ای اساطیری كاملاً شباهت پیدا می‌كند.»(15)
«اما در اسطوره دنیای عینی و ذهنی به هم می‌آمیزد. زمان واقع عینیت خود را از دست می‌دهد و به زمان ذهنی تبدیل می‌یابد.»(16) اما الیاده معتقد است كه:
«اسطوره به تاریخ تقدّس می‌بخشد ولی با آن در تضاد است زیرا متعلق به مقوله‌ای دیگر است یعنی جهان لایزال و جاودانی.»(17)
«در جدایی تاریخ از اسطوره نوشته آمده كه تاریخ گزارشی است خودآگاه از نمودها، از آنچه كه به راستی رخ داده است و در برابر آن اسطوره گزارشی است ناخودآگاه از پدیده‌هایی كه نیك در جان و نهاد مردمان و تبارها در درازنای زمان كارگر افتاده‌اند. از آنجا كه ارزشها و نهادهای اسطوره‌ای با ناخودآگاهی در پیوند است و از آن مایه می‌گیرد، گزارش اسطوره از پدیده‌ها گزارشی است نمادین. زیرا زبان ناخودآگاهی زمان نمادهاست.»(18)

«اسطوره در جوامع بدون نوشتار و بدون بایگانی تاریخی تضمین كننده این مسئله است كه آینده تا حد امكان به حال و گذشته پای‌بند و اصیل باقی بماند.»(19)
«مطالعه اساطیر یك قوم، در همه ابعاد آن، ما را یاری می دهد تا تاریخ رشد تمدن و فرهنگ آن را بازشناسیم.»(20)

به اعتقاد الیاده «اسطوره تاریخ راستینی است كه در سرآغاز زمان روی داده و الگویی برای رفتار انسان فراهم آورده است.
در جوامع سنتی كوشش شد تا با قلمداد كردن اسطوره به مثابه مهم‌ترین شكل «تفكر جمعی» جایی برای آن در تاریخ عمومی اندیشه باز كند.»(21)
« به مفهومی، كل اسطوره بخشی از تاریخ است، زیرا اسطوره دیدگاههای انسان را درباره خود او و جهاتش و تحول آن دربردارد.
اسطوره و تاریخ در دین رزتشتی كاملاً با هم درمی‌آمیزد. ایرانیان همه تاریخ خود، گذشته و حال و آینده را در پرتو اسطوره‌های خود درك می‌كنند. تاریخ صحنه‌ای است برای نبرد میان خیر و شر، و اهمیت حوادثی كه در این صحنه رخ می دهد.»(22)

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت كه مراد از تاریخ در برابر اسطوره، تاریخی واقعی و رویدادهایی است كه به راستی اتفاق افتاده‌اند ولی هرگز به ثبت نرسیده‌اند و پیش از «دوره تاریخی» كه ما می‌شناسیم، وجود داشته‌اند.

2-3 اسطوره و قصه:
«اسطوره چون قصه‌های موهوم و قصه جانوران و قصه خنده‌آور و ترانه و تصنیف عاشقانه (romance) مردمی است. البته این بدین معنی نیست كه اسطوره آفریده جماعتی خاص است زیرا جماعات هرگز چیزی ابداع و تخیل نكرده‌اند. هر اسطوره چون مضمون هر قصه موهوم و هر قصه جانوران و هر ترانه و تصنیف زاده طبع یك یا دو انسان است.»(23)

«تفاوت قصه و اسطوره تنها در درجه‌بندی است نه در ماهیت. به عبارتی قصه شكل كودكانه اسطوره است و به قول ژان دوران قصه اسطوره‌ای است كه به آن بی‌مهری شده است ; پس به هر قصه‌ای نمی‌توان نام اسطوره اطلاق كرد.»(24)
به عقیده و.ونت (W.Wundt) «معتقدات ساحرانه و جادویی یا خرافات عامه‌پسند می‌توانند در اساطیر نفوذ كنند اما با اینهمه اساطیر اساساً آفریده تخیل هنرمندانه محسوب می‌شوند بر خلاف عقیده‌ای كه زمانی عموماً مقبول بود و قصه‌های مردم پسند را صورتهای تنزّل یافته و فروافتاده اساطیر كهن می‌دانست. ونت قصه را ابتدایی‌ترین شكل و صورت (اسطوره) می‌پندارند.»(25)

«اسطوره چنان قصه ای است كه ناظر به توجیه واقعیّات طبیعی از طریق تبیین رابطه موهوم بین آنها با قول طبیعی منظور می شود از این روست كه انسان و حیوان دنیای اسطوره هم هرگز عین انسان و حیوان طبیعی و مربوط به عالم تاریخ نیست.»(26)

به نظر هینلز «اسطوره‌ها را باید داستان‌های نیمه واقعی پنداشت كه ممكن است راست یا دروغ باشند.»(27)
اما به عقیده الیاده «در جوامعی كه اسطوره در آنها هنوز زنده است، بومیان به دقت میان اساطیر ـ «سرگذشت‌های راست» ـ و قصه (fable) و حكایت (conte) كه آنها را «داستان‌های دروغ» می‌نامند فرق می‌گذارند. در فرهنگ‌های عتیق اتفاق می‌افتاد كه اسطوره‌ای معنای مذهبی خود را از دست داده، به افسانه و یا قصه برای كودكان تبدیل شود؛ اما اساطیر دیگر به قوت و قدرت خود باقی بودند. «داستان‌های دروغ» را همه وقت و همه جا می‌توان نقل كرد و اساطیر باید در برهه‌ای از زمان قدسی گفته شود.»(28)
«اسطوره با ; قصه و خیالبافی‌های شاعرانه و ادبیات داستانی تفاوت دارد.»(29)

2-4 اسطوره و دین:
اسطوره و دین دارای خویشكاری است و نظام اجتماعی عصر خود را مشروع می‌سازد به زبانی دیگر ارتباطی نزدیك و ناگسستنی میان تجارب دینی و اساطیری یك قوم با حقایق اجتماعی وجود دارد. (30)

در قرآن مجید كلمه «اساطیر» نُه بار و همه جا در تركیب «اساطیر الاولین» آمده است. گفته‌اند كه این تعبیری است كه اول بار یكی از مشركان مكه به نام نضربن حارث درباره قصص قرآن به كار برده است؛ به این معنی كه در برابر دعوت پیامبر اسلام می گفته است: “«داستان‌های محمد بهتر از داستان‌های من نیست؛ داستان‌های او مشتی اساطیرالاولین است”». منظور او هم از داستان‌های خودش برخی افسانه‌های ایرانی بوده است. (31)
بدان سان كه در قرآن می‌خوانیم:

و اذا تتلی علیهم ایاتنا قالواقد سمعنا لونشآء لقلنا مثل هذا ان هذا الّا اساطیرالاولین. (سوره انفال، آیه 31).
– و چون بر آنان آیات ما تلاوت شود گویند ما این سخنان را شنیدیم اگر ما هم می‌خواستیم مانند آن می‌گفتیم كه چیزی جز سخنان افسانه پیشینیان نیست.
و اذا قیل لهم مّاذآ انزل ربكم قالوا اساطیرالاولین.(سوره نحل. آیه 24)
– و هرگاه به این مردم متكبر گفته شود كه خدا چه ( بزرگ آیاتی به وحی) فرستاده گویند این آیات همه افسانه‌های پیشینیان است.
لقد وُعدنا وءاباوناهذا من قبل ان هذا الّا اساطیرالاولین.(سوره مؤمنون آیه 83)
– از این وعده‌ها بسیار به ما و پیش از این به پدران ما داده شده ولی اینها افسانه‌های پیشینیان است.
و قالو اساطیرالاولین اكتتبها فهی تُملی علیه بكرهً و اصیلاً. (سوره فرقان، آیه 5)

– بازگفتند كه این كتاب افسانه‌های پیشینیان و حكایات سابقین است كه محمد برنگاشته و اصحابش صبح و شام بر او املا و قرائت می‌كنند.
لقد وعدنا هذا نحن وءاباء نامن قبل ان هذا الّا اساطیرالاولین. (سوره نحل ، آیه 68)
– بما و پیش از این به پدران ما وعده‌ها داده شد (لیكن) این سخنان چیزی جز افسانه‌های پیشینیان نیست.
والذی قال لوالدیه اُفٍ تكمآ اتعداننی ان اُخرج و قدخلت القرون من قبلی و همایستغیتان الله و یلك امن ان وعدالله حق فیقول ماهذا الّا اساطیرالاولین. (سوره احقاف ، آیه 17)

– ;. البته وعده خدا بر حق و حقیقت است، باز آن نااهل فرزند گوید این سخنان جز افسانه و اوهام پیشینیان نیست.
و منهم من یستمع الیك و جهلنا علی قلوبهم أكنهً ان یفقهوهُ و فیءاذانهم و قراً و ان یروا كلّ ایهٍ لایومنوابها حتی اذا جاوك جاد لونك یقول الذین كفروا ان هذا الّا اساطیرالاولین. (سوره انعام، آیه 25).

– بعضی از آنان بسخن تو گوش فرا دارند ولی پرده بر دلهایشان نهاده‌ایم كه فهم آن نتوانند كرد و گوشهای آنها از شنیدن سخنان حق سنگین است كه اگر همه آیات الهی را مشاهده كنند باز بدان ایمان نمی‌آورند تا آنجا كه چون نزد تو آیند در مقام مجادله برآمده و گویند این آیات چیزی جز افسانه‌های پیشینیان نیست.
اذا تتلی علیه آیاتنا قال اساطیرالاولین.(سوره فلم، آیه 15)

– در صورتیكه چون آیات ما را بر او تلاوت كنند گوید این سخنان افسانه پیشینیان است.
اذتتلی علیه آیاتنا قال اساطیرالاولین.(سوره مطفقین ، آیه 13)
– كه بر آنها چون آیات ما تلاوت شود گویند این سخنان افسانه پیشینیانست.
بنابراین با توجه به معنای اسطوره كه «داستانی راست» پنداشته شده، طبیعی است كه «اساطیرالاولین» در قرآن به زعم مفسران، «افسانه‌های قدما و خرافات پیشینیان» معنی می‌دهد. (32)

نقشی كه اسطوره‌ها در دین دارند، آنها را از حكایت‌ها متمایز می‌كند، آدمی می‌كوشد كه در دین خویش شناختش را از خویشتن و طبیعت و محیط خود بیان كند. اسطوره‌ها كه تفكرات انسان را درباره هستی روایت می‌كنند، قالب‌های تثبیت شده‌ای هستند كه در آن‌ها آدمی می‌كوشد این شناخت را بیان دارد.(33)
در پایان می‌توان گفت، اگر چه در قرآن نه بار واژه «اسطوره» بیان شده است ولی در همه موارد به معنی «افسانه‌های پیشینیان» است و با آنچه امروز مورد توجه قرار می‌گیرد تفاوت دارد.

2-5 اسطوره و هنر
2-5-1 اسطوره و موسیقی:
«اسطوره و موسیقی در بسیاری از فرهنگ‌ها به شیوه‌های مختلف به هم گره خورده‌اند. در همه جشنهای آیینی جهان معمولاً موسیقی می‌نوازند، به ویژه به هنگام نیایش دعا و استغاثه به درگاه ایزدان در پرستشگاهها.»(34)
لوی استروس در كتاب اسطوره و تفكر مدرن می‌گوید:« ارتباط اسطوره و موسیقی دوگانه هست. یكی همانندی و دیگری همجواری، و در حقیقت این دو بسیار مشابهند. اما این تشابه به راحتی قابل درك نیست.

به عقیده او در ذهن شنونده موسیقی و به همین گونه شنونده داستانهای اسطوره‌ای نوعی بازسازی مداوم در جریان است كه یك تشابه جهانی نیست. این موضوع دقیقاً به گونه‌ای است كه وقتی یك شكل مشخص موسیقی خلق می‌شود، تنها ساختارهایی بازسازی می‌شود كه پیش از این در سطح اسطوره‌ای وجود داشته است.»(35)

2-5-2 اسطوره و هنرهای دیداری
«معماری و تندیس‌گری، كشفهای باستان‌شناسی موید برتری تجلی نظام اساطیری است. اشیای سه بعدی ساخته انسان پیش تاریخی، شامل سنگ یادبود و مقبره، خود بازتابی از نگاره‌های اساطیری است. نیز نقش خورشید و ماه به گونه‌ای اساطیری، در برخی جوامع باستانی بازمانده است.
نگرشهای اساطیری حتی در آثار معماری به چشم می‌خورد. یك جلوه آن نقش اساطیری متون است. در بسیاری از روایات عامیانه، آسمان بر یك یا چند ستون نهاده شده است.

آثار نقاشی ایرانیان باستان نیز بن‌مایه‌های اساطیری دارد. نگاره‌های مادی، عیلامی، هخامنشی سرشار از مایه‌های هنر انتزاعی است.»(36)
2-5-3 اسطوره و ادبیات

«اسطوره به خاطر ماهیت و مفهوم و قدرت انعطاف پذیری به راحتی می تواند خمیرمایه اثر ادبی شود و آثار ادبی الهام گرفته از آن بسیارند.»(37)
«در زمان‌های باستانی و حتی امروزه در جوامع نیمه متمدن، ادبیات شفاهی كه اسطوره جزئی از آن است، زاده قوه و استعدادی انسانی و عمومی و مردمی و بس اندك فردی است و اثریست كه همگان، حس و دركش می‌كنند و گر چه بعضی از افراد با استعداد آن را آفریده‌اند اما دیری نمی‌پاید كه اثر به مالكیت و تصرف مردمان قبیله و ملّت درمی‌آید.»(38)
« نورتروپ فرای در كتاب “كالبد شكافی نقد” خود انواع ادبی منطبق بر چهار فصل را به صورت زیر نشان داده است:

1- اسطوره بهار : كمدی
2- اسطوره تابستان : رمانس
3- اسطوره پاییز: تراژدی
4- اسطوره زمستان: طنز
فرای با جسارتی درخشان اسطوره را با ادبیات یكسان می‌بیند و می‌گوید كه «اسطوره “اصل ساختاری و سازمانده شكل ادبی است” و یك كهن الگوی “اساساً غالباً عنصر تجربه ادبی فرد” است.»(39)

«كسانی كه مانند نورتروپ فرای تعریف اسطوره را به عنوان پیرنگ از اسطوره می‌گیرند و چنین می‌پندارند كه «اسطوره عنصری ساختاری در ادبیات است، زیرا ادبیات به طور كلی “اساطیر به جا شده” است.» هیچ یك از آنان وابستگی بنیادین میان اسطوره و ادبیات را مورد تردید، قرار نمی‌دهند.
آنان كه بر تفاوت میان اسطوره و ادبیات تأكید می‌ورزند، عموماً بر حسب مقوله‌های شكل و محتوا می‌اندیشند. هربرت رید می‌نویسد: «اسطوره و شعر از این نظر تفاوت دارند كه اسطوره به سبب تخیل پایدار است و این تخیل از طریق نمادهای لفظی هر زبانی قابل انتقال است; اما شعر بواسطه زبان پدیدار است و جوهرش به آن زبان خاصی تعلق دارد و ترجمه پذیر نیست.»(40)

«دنی روژومون(Denis Rougemont) و “لوی استروس” ادبیات را چه از نظر موضوع و چه از نظر شكل استخراج و منتج از اسطوره تلقی می‌كنند. دنی روژومون معتقد است كه ادبیات عملكرد مذهبی و مقدس اسطوره را از بین می‌برد و آن را در مسیر انحطاط قرار می‌دهد.
طبق نظر «پیر برونل» اسطوره‌ها آنهایی هستند كه ادبیات آنها را به صورت اسطوره در آورده است، یا آنچه یك فرهنگ توانسته یا خواسته به اسطوره مبدل سازد. (41)

«ادبیات كه در بعدی وسیع بیانگر داستانی است متشكل از حوادث و موقعیت‌های پی در پی به میزان گسترده از اسطوره بهره می‌برد.
ادبیات در افسانه‌هایی كه اسطوره در اختیارش می‌گذارد از یك سو مضمون‌هایی می‌یابد كه می‌تواند به دلخواه تغییر دهد و حتی از اسطوره‌ای به اسطوره‌ای دیگر بپیوندد و از سوی دیگر به نمونه‌ها و شخصیت‌هایی كه برایش حكم كهن الگو یا الگوی نخستین را دارد، همچون الگوی خدایان و قهرمانان دست یابد.»(42)
«اسطوره یكی از معنی‌دارترین عناصر ادبیات است عنصری كه سخن را به ژرفا می‌كشاند و در ایجاد طیف گسترده‌ای از معانی رمزی تأثیری فراوان دارد. علاوه بر ظهور و تجلی ناخودآگاهانه صور اساطیری (orchetype) در بافت كلام ادبی،‌آگاهی خودآگاهی شاعر، نیت ذوق و سلیقه او هم می‌تواند در به كارگیری اسطوره دخالت داشته باشد و حتی در بافت اصلی آنها دخل و تصرف كند.»(43)

2-6 اسطوره از دیدگاههای گوناگون
2-6-1 اسطوره از دیدگاه زبانشناسی
«زبانشناسان معتقدند كه دانش اساطیر نوعی ضایعه یا «بیماری زبان» است، بدین‌معنی كه نخستین انسانها با تخیّل سیل‌آسایشان به اشیاء اوصافی منسوب می‌داشتند، ولی بعداً ازیاد بردند كه آنها اوصافی بیش نیستند و در نتیجه آن اوصاف را به ایزدان مبدل ساختند.» (44)
به عقیده ماكس مولر «اسطوره فرآورده یك كوتاهی بنیادی و ضعف ذاتی زبان است; اگر ما زبان را به صورت بیرونی و تجلی اندیشه بدانیم، پس اسطوره‌سازی باید امری گریزناپذیر، طبیعی و ضرورت ذاتی زبان باشد. درواقع اسطوره سایه تاریكی است كه زبان بر اندیشه می‌افكند و این سایه هرگز ناپدید نخواهد شد مگر آنكه زبان و اندیشه كاملاً همطراز شوند، امری كه هرگز رخ نخواهد داد; اسطوره‌سازی در والاترین معنایش: همان قدرتی است كه زبان در هر یك از قلمروهای امكانپذیر فعالیت ذهنی بر اندیشه اعمال می كند.»(45)

به نظر او (ماكس مولر) «اسطوره پیامد فرهنگی است كه گونه‌ای انحطاط را پشت سر نهاد و پویه‌ای تازه را آغاز نموده است. كسانی چون او مدعی‌اند كه اسطوره صورت تكامل نیافته و ابتدایی یك فرهنگ به شمار می‌آید. اما بعضی از همین پژوهندگان بر نظریه ماكس مولر خرده گرفته و می‌گویند كه اسطوره محصول بیماری زبان نیست، بلكه نشان از تجربه‌های ماقبل زبانی «طبیعت» دارد;». (46)

2-6-2 اسطوره از دیدگاه ساختارگرایی
«به اعتقاد كلودلوی ـ استروس اندیشمند ساختارگرای فرانسوی، پژوهش درباره اسطوره سخت دچار آشفتگی است و بایستی به این حوزه از لحاظ علمی سر و سامان داد. او اسطوره‌ها را حكایاتی تخیلی می‌داند كه سعی دارند در پرتو منطقی خاص تقابل‌های دوتایی میان فرهنگ و طبیعت را حل نمایند. ; به عقیده او اسطوره بیان خاصی از منطق زندگی است و دریافت منطق شكل دهنده آن به معنای درك كنشهای ذهنی است. (47)

«لوی ـ استروس اسطوره را بیش از هر چیز دیگر، ابزاری منطقی ( با در نظر داشتن خصوصیات اندیشه بدوی) برای غلبه بر تعارض قوانین و تنازع احكام می‌داند. اندیشه اساطیری به قول او از تبیین دو حد متناقض متدرجاً به میانه‌گیری و توسط بین آن دو می‌رسد. استروس سعی در اثبات این معنی دارد كه اسطوره، تضاد یا شكل دو حدین زندگی ـ مرگ را به طور قاطعی حل می‌كند (یعنی جانب یكی را می‌گیرد) و این گزینش تعیین كننده ساختار اسطوره است. (48)

به عقیده او «اسطوره برخاسته از سخن است». «هر چیزی ممكن است در اسطوره رخ دهد. گویی زنجیره رویدادها در آن پیرو قاعده منطقی یا توالی نیست، هر موضوعی می‌تواند گونه‌ای گزاره داشته باشد ; با این وجود همین اسطوره‌ها كه ظاهراً دلبخواهی و قراردادی هستند با ویژگی‌هایی یكسان و اغلب همواره جزئیاتی همانند در قسمت‌های مختلف دنیا پدید می‌آیند ; اسطوره مانند هر موجود زبان شناسیك از واحدهای بنیادی تشكیل یافته است، این واحدهای بنیادی مانند واحدهای بنیادینی هستند كه در ساختار زبان دخالت دارند از جمله واج‌ها (phone mes) ، تك واژه‌ها (mor phemes) و سازه‌های معنایی (Semanye me). لوی استروس این واحدهای اسطوره ای را (myteheme) سازه اسطوره ای می نامیم.این به خودی خود دارای معنا نیستند اما در رابطه با واحدهای دیگر معنا می‌یابد. (49)

ك.لوی ـ استروس «با الهام پذیری از كشفیات زبان‌شناسی معاصر، توجه می‌دهد كه دانش اساطیر هنوز در مرحله‌ایست كه زبانشناسی پیش از انقلاب دو ـ سوسور (de saussure) داشته، یعنی مرحله كشف پیوند درونی معانی با اصوات.
اگر اساطیر معنایی دارند، این معنا نمی‌تواند مربوط به تك تك عناصر یا عناصر منفرد و مجزایی باشد كه در تركیب آنها موجودند و به كار رفته‌اند، بلكه مربوط به نحوه تركیب و جفت و جور شدن این عناصر با هم است.

اسطوره از مقوله زبان است و جزء تام و تمام آن محسوب می‌شود؛ معهذا زبان بدانگونه كه در اسطوره به كار گرفته شده، نمایانگر خواص و صفات ویژه‌ایست.» (50)

«لوی ـ استروس یادآور می‌شود كه برای فهم معانی اسطوره‌ها باید ساختارهای نهانی و عمیق آنها معلوم داشت. بدیهی است كه این ساختارهای نهانی و عمیق نمودی از انگاره‌های عام ذهن آدمی است و تحلیل اسطوره، آدمی را قادر به درك انگاره‌های مزبور می‌گرداند.» (51)
«لوی استروس تأكید می‌كند كه اولاً بر خلاف تصویر جاری، جستن و یافتن ساختار ثابت در پدیده‌های متغییر كار تازه‌ای نیست، بلكه با عصر نوین «مدرنیته» از زمان رنسانس به این سو، در فرهنگ اروپایی آغاز می‌شود؛ ثانیاً این كار چیزی نیست جز گرده‌برداری از یكی از دو روشی كه همیشه در «علوم دقیقه»، یا به اصطلاح انگلیسی «علوم سخت» مانند فیزیك و شیمی، به كار می‌روند».(52)
به نظر لوی استروس «اسطوره بیان نمادین ارتباط متقابلی است كه توسط انسان میان پدیده‌های گوناگون پیرامون او و نیز خود وی برقرار گشته است. (53)

برای دریافت اینجا کلیک کنید