دانلود مقاله تجلی قرآن وحدیث درشعرمولانا تحت word

توضیحات

  مقاله تجلی قرآن وحدیث درشعرمولانا تحت word دارای 40 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله تجلی قرآن وحدیث درشعرمولانا تحت word  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله تجلی قرآن وحدیث درشعرمولانا تحت word،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله تجلی قرآن وحدیث درشعرمولانا تحت word :

تیرماه 86
فهرست مطالب
چکیده ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..3
درآمد ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..5
بخش اول: پیشینه ی اثر پذیری شاعران فارسی
از قرآن و حدیث ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.6
بخش دوم : شیوه ها و گونه های اثرپذیری از
قرآن و حدیث
1- اثرپذیری واژگانی ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.14
الف) وام گیری ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.14
ب ) ترجمه ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;15
ج ) برآیند سازی;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..15
2- اثرپذیری گزاره ای ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.18
الف ) اقتباس و تضمین ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;18
ب ) حل ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..18
3- اثرپذیری گزارشی
الف ) ترجمه ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;19
ب ) تفسیر;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..20
4- اثر پذیری الهامی- بنیادی ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;21
5- اثرپذیری تلمیحی ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..22
6- اثرپذیری تأویلی ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;23
7- اثرپذیری ساختاری سبكس ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;24
بخش سوم: ملّای روم و نمونه هایی از تجلّی
قرآن و حدیث در سروده های او;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.25
منابع و مآخذ ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;. ;;;;;;;;; 33
چكیده
آنچه نگارش شده پژوهشی است درباره ی بازنمایی جلوه هایی از قرآن و حدیث در شعر مولانا كه در سه بخش تدوین شده است
در بخش نخست از مسائلی چون زمینه های اثرپذیری شعر فارسی از قرآن و حدیث، پیشینه ی آن ، تحول و تكامل آن، موافقت و مخالفت با آن،شیوه های پیدا و پنهان آن، تفنّن گرایی با آن و;بحث شده است.
در بخش دوم شیوه ها و گونه های اثرپذیری از قرآن و حدیث را با نام هایی چون اثرپذیری واژگانی گزاره ای، گزارشی،تأویلی،تفسیری،تصویری، ساختاری و ;آورده شده است .

دربخش سوم نمونه هایی ازبهره گیری ها واثرپذیری های مولانا ازآغازتا پایان سده هشتم گردآوری شده است و سعی شده تا نمونه ها متنوع و نكته آموز باشند.
درباره ی حدیث های كتاب كه بیشتر آن ها ازمآخذ معروف و معتبر گرفته شده است گفتنی است كه شاید پاره ای از آن ها از دیدگاه حدیث شناسی امّا و اگرهایی داشته و یا مجعول باشند.
اما آنچه بیشتر حایزاهمیّت است اینكه سخنورساختارقرآنی یا حدیثی را به عنوان نمونه و سرمشقی پیش چشم می گیرد و سخن خود را در ساخت و بافتی می پردازد كه با آ‌ن همخوان باشد نمونه را می توان از مثنوی مولوی نام برد كه روساخت آن با روساخت قرآن مجید همخوانی هایی دارد .
به عبارت دیگرهمانگونه كه به ظاهرآیه های قرآن بریده بریده می نمایدامّا درباطن پیوندی ژرف وشگرف دارند و آن را كسی در می یابد كه با قرآن انس گرفته و با جان و دل وتقوا به حریم حرمت قرآن اذن دخول یافته است . مثنوی معنوی نیز كتابی است كه به ظاهر از نظمی بهنجار و پیوندی استوار تهی است و چه بسا كسانی كه آن را مجموعه ای ازمطالب پراكنده می دانند امّا آنكس كه به مثوی خو گیرد میان آن مطالب پریشان پیوندی پنهانی می یابد كه محور اصلی آن تداعی شگرف مولانا است .

به نام حق
درآمد
آنچه نگارش شده پژوهشی است درباره ی بازنمایی جلوه هایی ازقرآن وحدیث در شعر مولانا كه دربخش نخست ازمسائلی چون زمینه های اثر پذیری شعر فارسی ازقرآن وحدیث،پیشینه ی آن،تحول آن،شیوه های پیدا و پنهان آن ، تفنن گرایی با آن و ; سخن گفته شده است دربخش دوم،شیوه ها وگونه های اثرپذیری ازقرآن وحدیث را به شیوه ای نو وگسترده با نام هایی چون اثرپذیری واژگانی ،گزاره ای ، گزارشی، تفسیری،ساختاری و; پرداخته شده است .
در بخش سوم نمونه هایی از بهره گیری ها و اثر پذیری های مولانا آورده شده و سعی شده است تا نمونه ها متنوع و نكته آموز باشند.
درباره ی حدیث های كتاب كه از مآخذ معروف و معتبر گرفته شده این نكته گفتنی است كه شاید پاره ای ازآن ها ازدیدگاه حدیث شناسی امّا واگرهایی داشته باشندو یا مجعول بنمایند.
این حدیث ها زبانزد شاعران بوده ونكته های نغزونیكورا ازاحادیث وروایات برمی گرفته اند و در واقع در این اثر پذیری ها تنها به معنی ومضمون توجّه دارند نه به سلسله ی سندها.
این پیشگفتار را همین جا پایان می دهم و به زمینه های اثر پذیری مولانا از قرآن و حدیث می پردازم.
بخش اول

پیشینه ی تحقیق
شعر شاعر، آئینه ای است كه شخصیّت و منش او را نشان می دهد و دانسته ها و آموخته های شاعر به فراوانی در سروده های او مجال نمایش می یابد و دست مایه ی نكته پردازیها ونگارگری های او می گردد، از اینجا است كه ما در سروده های شاعر كه بافته ها وتافته های كارگاه عاطفه و خیال اویند مایه های فراوانی از اسطوره، تاریخ، طب،فلسفه و .. می بینیم. بنابراین اگر شاعری از قرآن و حدیث آگاهی هایی داشته باشد، بازتاب جلوه هایی از آن ها در سروده های او بس طبیعی خواهد بود .
آغاز شعر فارسی از اوایل سده ی سوم پیشتر نمی رود. در این زمان است كه ادب فارسی تازه به راه می افتد؛كسانی چون حنظله ی بادغیسی،محمّدبن وصیف،ابوحفص سغدی،فیروز مشرقی و; دست اورا می گیرند و شیوه ی رفتن می آموزند آنچنان كه درآغازسده ی چهارم به بلوغ خود می رسد.

در این روزگاركه شعرفارسی به بلوغ و رسیدگی می رسد تقریباٌ در سراسر ایران فرهنگ اسلام كه خود برخاسته ازقرآن و حدیث بود ، ریشه دوانده و با روح و خوی ایرانی هم سمت و سو شده بود . از سوی دیگر، همراه گسترش فرهنگ اسلام ، زبان عربی در ایران چنان گسترش یافت كه زبا ن بومی ایرانیان را زبون خویش ساخت و به ویژه در مكتب و مدرسه و مسجد و دربار و درمیان اهل كتاب و قلم زبان رسمی و همگانی شد . كتاب ها به این زبان نوشته می شد ، و درس ها به این زبان آموخته می شد به ویژه همگان با این زبان نماز ونیایش می كردند و ناگزیر بودند كتاب خدا را به قصد ثواب ، تلاوت و قرائت كنند.این ها همه زمینه می شد تا زبان عربی نه تنها در مسجد و مدرسه كه حتّی در كوچه و بازار نفوذ یابد .

ازهمین روزگاران بود كه كم كم بازاردانش اندوزی كه بر محور قرآن و حدیث می چرخید سخت رونق گرفت و روزبه روز شماردانش اندوزان فزونی گرفت ودیری نپایید كه از همین مدرسه هاعالمان بزرگ برخاستندوكتاب ها ورساله ها نوشتندبسیاری ازشاعران پارسی گوی درهمین مدرسه درس خوانده بودند وافزون برلغت و صرف ونحو و بلاغت و بیان،با معارف قرآنی و حدیثی به خوبی آشنا شده بودند و ازاین دو چشمه ی جوشان جام ها گرفته وجرعه ها نوشیده بودند؛جرعه هایی كه به سروده های آنان رنگ و بوی قرآن و حدیث بخشید.

رونق و رواج گسترده ی زبان عربی در همه ی سرزمین های اسلام به ویژه ایران ناشی از این بود كه خداوند قرآن خویش را بدان زبان فروفرستاده بود؛قرآنی كه از دیدگاه بلاغی و هنری دل از همگان به ویژه سخن شناسان و ادیبان می ربود و آن ها را شیفته می ساخت،ازمعارف و معانی و احكام چنان سرشار بود كه بر جان و دل ها می نشست و اندیشه و عاطفه را سیراب می كرد.علاوه بر این ،معجزه ی پیامبر اعظم (ص)نیز بود و آشكارا همگان را به مبارزه و تحدّی فرا خوانده بود . این ها همه زمینه شد تا پژوهشگران مسلمان برای بازنمایی زیبایی های هنری وجلوه های اعجازی قرآن وشرح و بسط معارف فشرده ی آن كوشش های گسترده ای كنند.كوشش هایی كه حاصل آن از یك سو پدید آمدن دانش هایی چون لغت،صرف نحو،بلاغت و بیان،تفسیر،تأویل ، كلام و;بود واز دیگر سو تألیف و تصنیف شمار فراوانی از كتاب ها و رساله ها شد.

حدیث كه دومین چشمه ی جوشان معارف اسلام بود،هرچند فروتراز كلام خدا اما فراترا ز كلام مخلوق شمرده می شد و چون سخنان این بزرگواران علاوه بر ظرافت بلاغی و زیبایی هنری،یكسره حكمت و معرفت بود و سراپا نكته پردازی و نادره گویی و نیز شرح و بسط بسیاری از احكام و معارفی بود كه در قرآن به ایجاز و اشاره از آن ها یاد شده بود، برای مسلمانان گنجینه ی گرانبهایی از فصاحت و بلاغت به شمار می آمد و جا داشت برای گردآوری و حفظ آن ها از هیچ كوششی دریغ نشود و از این جا بود كه در كنار قرآن پژوهی از همان آغازحدیث پژوهی نیزرونقی به سزا گرفت و چه بسا برای شنیدن یك حدیث از زبان گزارشگرنخستین رنج سفرهای دورو درازرا بر خود هموار كردند و برای بازشناسی حدیث درست ازنادرست معیارها بنا نهادند و حاصل این كوشش ها این شد كه در كنار علوم یاد شده در زمینه ی قرآن پژوهی ، دانش های رجال ، فقه الحدیث ، درایه الحدیث و ; درزمینه ی حدیث پژوهی پای گیرد.

بنابراین با توجّه به نكات گفته شده زمینه ی بهره گیری شاعران پارسی گوی از قرآن و حدیث آشكار می شود . اینك می افزاییم كه بهره گیری از قرآن و حدیث در شعر و سروده علاوه بر اینكه نشانه دانشمندی و روشنفكری بود به سروده ی شاعر نیز گونه ای قداست و حرمت می بخشید و سخن آن ها را برای مردمی كه به قرآن و حدیث به دیده ی حرمت می نگرستند،ارجمندتروپذیرفتنی ترمی ساخت.این نیززمینه ی دیگری بودتا شاعران پارسی- گوی به قصد تبرك یا استناد و استشهاد،و گاه به قصد نشان دادن علم و فضل خویش سروده – های خود را با قرآن و حدیث آذین بندند.

پیشینه ی بهره گیری واثرپذیری سخنوران پارسی از قرآن وحدیث به آغازپیدایی وپاگیری شعر فارسی یعنی نیمه های سده ی سوم می رسد . چنانچه نشانه هایی از اثر پذیری قرآنی – حدیثی را در كهن ترین سروده های فارسی می توان یافت هر چند گسترده نیست.امّا با گذشت زمان و گسترش شعر فارسی،به ویژه پیوند آن با پاره ای از پدیده های فرهنگی كه با قرآن وحدیث پیوندی استوار داشته اند و نیز پدید آمدن پاره ای سخنوران كه افزون بر طبع توانای شاعری،در قرآن و معارف اسلامی نیز دستی پرتوان داشتند،زمینه شد تا تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی گسترش یابد و سرانجام در سده های هفتم و هشتم به ویژه درمثنوی مولانا به اوج خود برسد .
پاره ای از پدیده های فرهنگی كه پیوند آن ها با شعر فارسی،اثرپذیری ازقرآن و حدیث را گسترش و فزونی بخشیده،عبارتند از :
الف) شعررا در خدمت تبلیغ دینی قرار دادن وازآن چون ابزاری برای ترویج مكتب یاری گرفتن.

ب) شعر را در قالب پند و اخلاق ساختن و از آن برای گرایش مردم به پاكی و پرهیز ازپلیدی بهره گرفتن؛كاری كه عطّار،مولوی،سعدی و…به گستردگی و استواری كرده اند.
ج) شعر را جلوه گاه عرفان و تصوّف ساختن و راه و رسم سلوك را بدان بیان كردن ویافته های غیبی را بدان سرودن؛ كاری كه سنایی،عطّار،مولوی و حافظ به زیبایی و ظرافت كرده اند.
گسترش مجالس وعظ از یك سو و اقبال و توجّه مردم به این مجالس از سوی دیگر راه بهری گیری از قرآن و حدیث را برای شاعران هموارتر ساخته بود .
اثر پذیری از قرآن و حدیث گاه پیدا و آشكار و گاه پوشیده و پنهان است:
الف) پیدا و آشكار آنجا است كه یا آیه و حدیث با همان ساختار عربی در سروده ای بیاید و یا گوینده به شیوه ی نقل قول ، سخن خویش را از زبان آیه یا حدیثی گزارش كند ، مانند این بیت های مولانا:
گفت پیغمبر علی را كای علی شیر حقی پهلوان پر دلی
لیك بر شیری مكن هم اعتمید اندر آ در سایه ی نخل امید
اندر آ در سایه ی آن عاقلی كش نداند برد از ره ناقلی
گزارش گونه ای ازسفارش پیامبر(ص) به علی(ع):یاعلیُّ اِذا تَقَرَّبَ النّاسُ اِلی خالِقِهم فی اَبْوابِ البِرِّ فَتَقرَّبْ اِلَیْه بِاَنواعِ العَقلِ تَسْْبِقْهُمْ بِالدَّرَجات ; (چون مردم با كارهای نیك می – كوشندتا به خدا نزدیك شوند تو بكوش تا با كارهای خردمندانه به او نزدیك شوی تا از همگان پیش افتی و به درجات بالاتر رسی;).
ب)اثر پذیری پوشیده و پنهان آنجا است كه گوینده مضمون قرآنی–حدیثی را در سروده ی خویش بیاورد،یا سخن خویش را بر پایه ی آیه یا روایتی بنیاد نهد،بی آنكه به بهره گیری خود اشارتی كند دراین شیوه گاه نشانه و قرینه ای مستقیم یا غیرمستقیم از آیه یا حدیثی بهره گرفته است، مثلاً در این بیت حافظ :
عیب رندان مكن ای زاهد پاكیزه سرشت
كه گناه دگران بر تو نخواهند نوشت

دیوان، ص100
امّا گاه با اینكه میان حال و هوای بیت با آیه یا حدیثی گونه ای همسانی و هم سویی هست آنچنان كه آن آیه یا حدیث را پیش چشم خواننده می آورد با این همه،نشانه و قرینه ی آشكاری نیست .
درباره ی این همسانی یك دیدگاه این می تواند باشدكه نكته ای قرآنی-حدیثی چونان سنتی فرهنگی و ادبی به زبان و بیان او راه یافته است .
بهری گیری و اقتباس از آیات واحادیث،بیشتر در یكی دوبیت زمینه ی ظهورمی یابد ؛

اما گاه شاعرازروی تفنّن،هنرنمایی و;همه ی بیت های سروده ی خویش را با زیورهایی ازآیه و حدیث آذین می بندد و آنگاه آشكارتر است كه آیه ها و حدیث های اقتباس شده،در جایگاه قافیه بنشینند .اینك نمونه ای ازابیات سنایی را بر مقولات قرآنی می آوریم :
ای منزه ذات تو عمّا یقول الظالمون
گفت علمت جمله را ما لم تكونوا تعلّمون
چون منزّه باشد از هر عیب ذات پاك تو
جای استغفار شان باشد و هم یَسْتَغْفِرون
امر امر توست یا رب با پیمبر در نبی
گفته ای ان اَبرَموا امراً فانّا مُبرِمون
گوش حس باطنم كر باد اگر نشنوده ام
با ندایت ارجعی كلٌّ الینا راجعون
در ازلمان گفته ای لا تقنطو من رحمتی
دیگران را گفته ای منهم اذا هم یَقْنَطون
هست در توفیق تو طاعت رفیق بندگان
ای نسارع گفته فی الخیرات بل لا یشعرون

مولانا غزلی دوازده بیتی(دیوان شمس،غزل 194) سروده با همین وزن و قافیه كه به گمان بسیار در سرودن آن به قصیده ی سنایی چشم داشته است مانند:
بانگ آید هر زمانی زین رواق آبگون
آیت انّا بنینا ها و انّا موسعون
كی شنود این بانگ را بی گوش ظاهردم به دم
تائبون العابدون الحامدون السّائحون
نردبان حاصل كنید از ذی المعارج بر روید
تعرج الروح الیه و الملائك اجمعون
كی تراشد نردبان چرخ نجّا ر خیال
ساخت معراجش ید كلّ الینا راجعون
دراین غزل علاوه بر قافیه ها كه همه قرآنی اند،درمصرع های نخست نیزچندین باراز گزاره های قرآنی با اندك دگرگونی، بهره گیری شده است .

بخش دوم
شیوه ها و گونه های اثرپذیری از قرآن و حدیث
همان گونه كه پیش از این گفته شد بهره گیری شاعران فارسی گوی از قرآن وحدیث مانند بهره گیری از هر پدیده ی ادبی دیگر، شكل وشیوه های گوناگونی دارد ؛ كه هم از دیدگاه پیدایی و پنهانی وهم ازدیدگاه هنری وبلاغی دریك سطح نیستند،كه دراینجاشیوه ها وشگرد ها به گونه ای دسته بندی شده ارائه داده میشود .
1- اثر پذیری واژگانی
در این شیوه اثر پذیری ،شاعر واژه ها و تركیب هایی را در شعر خویش می آورد كه
ریشه ی قرآنی وحدیثی دارند،و مستقیم یا غیر مستقیم توسط خود شاعر یا دیگران به زبان و ادب فارسی راه یافته اند،واگر قرآن وحدیث نمی بود زبان وادب ما نیز از آن واژه ها وتركیب ها ،یا به طور كلی و یا با معنی ویژه ی اسلامی آنها بی بهره بود.
اثر پذیری واژگانی خود به سه شیوه ی وام گیری ،ترجمه و برآیند سازی بخش پذیراست:
الف) وام گیری
دراین شیوه ،واژه یا تركیبی قرآنی یا حدیثی با همان ساختارعربی خود ،بی هیچ دگرگونی یا با اندك دگرگونی لفظی یا معنوی به زبان وادب فارسی راه می یابد؛مثلا ًدر بیت :
نوشته اند بر ایوان جنت المأوی
كه هر كه عشوه ی دنیا خرید وای ، به وی
ص486 ، دیوان حافظ
ب) ترجمه
در این شیوه ،شاعر از گردانیده ی فارسی شده ی واژه یا تركیبی قرآنی-حدیثی بهره
می گیرد؛برای نمونه واژه ی مركب شب قدر دربیت :
آن شب قدری كه گویند اهل معنی امشب است
یارب این تآ‌ثیر دولت در كدامین كوكب است

حافظ ،دیوان،ص46
ج) برآیند سازی
در این شیوه واژه یا تركیبی بی آنكه خود به صورت واژه یا تركیب در قرآن وحدیث آمده باشد،بر یایه ی مضمون آیه ای یا حدیثی یا داستانی قرآنی –حدیثی ساخته میشوداینك نمونه هایی از اثر پذیری واژگانی را با خاستگاه قرآنی-حدیثی آنها می آوریم،با این یادآوری كه بسیاری از اسما وصفات خداوند مانند خالق، رازق، رحمان، رحیم، وستّار و نیز ترجمه ی فارسی شده ی آنها مانند جهان آفرین، روزی ده، بنده پرور ،خطاپوش وبسیاری ازنام واژه ها واسم های خاص قرآنی-روایی،آدم،حوّا،ابراهیم واسحاق و تركیب ها وتعبیر هایی كه در پیوند با آنها ساخته شده مانند گناه آدم،گلستان ابراهیم،آتش نمرود،صبر ایّوب وبسیاری ازالفاظ واصطلاحات اسلامی مانندنماز،روزه،ركوع وسجود و;همه نمونه هایی ازاثرپذیری
واژگانی اند كه به شیوه های گوناگون به زبان وادب فارسی راه یافته اند وبسیاری از آنها با گذشت زمان وكاربرد بسیار چنان در ذهن وزبان پارسی گویان جا خوش كرده اند كه نه بوی بیگانگی می دهند ونه غبار غربت می پراكنند :

برای دریافت اینجا کلیک کنید