پروژه دانشجویی حقیق در مورد شهرستان یزد تحت word

توضیحات

  دانشجویی حقیق در مورد شهرستان یزد تحت word دارای 42 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد دانشجویی حقیق در مورد شهرستان یزد تحت word  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی دانشجویی حقیق در مورد شهرستان یزد تحت word،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن دانشجویی حقیق در مورد شهرستان یزد تحت word :

نمونه شهرهای تاریخی ( یزد )
مجموعه شهر : در نخستین بازدیدها از كل مجموعه شهر دو بخشی قدیمی و بخش جدید قابل تشخیص بود. با پیشرفت تدریجی كار معلوم شد كه میان سه بخش عمده می توان تمایز قائل شد :
1) بخش تاریخی شهر، شامل بخشی قدیمی و درونی شهر مربوط به پیش از قرن نهم هجری قمری ( زمان تألیف تاریخ یزد)
2) بخش تاریخی شهر، شامل بخش میانی كه مجموعه شهر را تا استقرار حكومت پهلوی در سال 1299 نشان می دهد.
3) بخشهای جدید و بیرونی كه عمدتاً بیرون دیوارهای تاریخی شهر شكل گرفته است. گسترش این بخشها به ویژه در فاصله 57- 1347 سرعت گرفت و در دوران انقلاب اسلامی بر سرعت آن افزوده شد.

این تقسیم بندی تاریخی به صورتی با تركیب كالبدی شهر نیز هماهنگ است. بخش درونی دارای تركیبی فشرده، بخش میانی تركیبی نسبتاً باز و بخشهای جدید گوناگون است. همچنین این تقسیم بندی در دیگر شهرهای كه در این پژوهش بدانها اشاره شده كم و بیش صادق است.
بخشی تاریخی شهر. شهر یزد برجسته ترین نمونه ای است كه ساخت آن علی رغم تغییرات عمده اواخردهه چهل به بعد، می تواند روشنگر تركیب فضایی یك شهر سنتی ایرانی در دوره اسلامی باشد. در سه دهه پیش هنوز نشانی مبتنی بر پیشرفت حرفه های سنتی و تجارت و رونق شهر و تخصص پیشه وران و سلسله مراتب در سازمانهای صنفی دیده می شد، كه در این بخش به مواردی اشاره شده است. ویژگیهای این شهر موجب گردید كه در جریان مطلاعات نظم فضایی و ساخت شهر و معماری نواحی گرم و خشك و نیز در بررسیهای تطبیقی، همواره یزد به عنوان نمونه و پایه مورد بررسی واقع شود. در اینجا ابتدا تغییرات كالبدی شهر را در ادوار مختلف تاریخی- تطبیق متن كهن با وضع موجود شهر- با تأكید بر دوره رونق شهر مورد مطالعه قرار می دهیم و سپس به تحلیل عناصر و نظم فضایی شهر می پردازیم.

2-1 یزد. هسته مركزی شهر، حدود قلعه دوره آل كاكویه در بالا و سمت چپ عكس به چشم می خورد. خیابان مسجد جامعه و خود مسجد جامع در پائین دیده می شود . قسمتی از خیابان پهلوی سابق ( اولین خیابان یزد) كه تقریباً جهت شمال شرقی جنوب غربی دارد پیداست. حدود جنوبی قلعه قدیمی  ( شمال مسجد جامع) از بین رفته، و در سال 1352، خیابانی ( خیابان سید گل سرخ) در حد غربی  قلعه احداث شد، كه كارهای ساختمانی آن چند سال متوقف شده بود. بافت بسته و متراكم محله قدیمی فهادان و محله های مجاور در خور توجه است.
در قرن پنجم شهر مقر حاكم نشین یكی از سلسله های كوچك محلی به نام آل كاكویه بوده است. در این دوره تغییرات كالبدی روشنی درشهر به وجود آمد. در سال 432 هجری دیواری گرد شهر كشیده شد، و چهار دروازه به نامهای درب كیا، درب قطریان، درب مهریجرد و درب كوشكنو ایجاد گردید

در حال حاضر محل این دروازه ها در شهر قابل شناسایی است. حاكمین این خاندان همچنین اقدام به ایجاد عناصر دیگری در شهر نمودند. ابویعقوب محله ای در شهر بنا كرد كه امروز به همین نام – محله یاقوبی – شناخته می شود.
در دوره اتابكان یزد قرون ششم و هفتم نیز حكام شهر به ساختن محلات روستایی، باغها، قصر، بازار، مدارس علمیه، سراها و دروازه اقدام نمودند. قریه ای در جانب شرقی شهر كه امرزو به نام مریم آباد شناخته می شود، توسط مادر اسفهسالار قطب الدین ابو منصور
( متوفی 642 هـ) ایجاد گردید و در آن زمان مریاباد نامیده می شد. دروازه ای نیز كه امروز محل آن قابل شناسایی است و محله آن به نام مالمیر شناخته می شود به دستور مادر امیر بنا گردید.

در دوران حكمرانی آل مظفر در قرن هشتم هجری نیز ساخت كالبدی شهر دچار تغییرات بسیاری شد. محمد بن مظفر امیر مبارزالدین محمد در شهری دیگری به دستور امیر چخماق و فرزندانش ایجاد گردیدند كه امرزو برخی از آنها باقی مانده اند. این عناصر عبارتند از : بازار علی آقا در دورازه مهریجرد 815 هـ ؛ بازار خواجه شمس الدین ؛ مسجد جامع در خارج شهر در محله سرریگ. 770 و 818 هـ؛ بقعه سیدركن الدین 815 و 843 هـ؛ مدرسه ضیائیه سرپلك 788هـ، مدرسه خانزابنت محمد بن مظفر بیرون دروازه در محله سراب نو با خانقاه و مقبره 700 هـ، و مزار پیر برج نزدیك به برج دروازه مهریجرد.

آثار دوره صفویه درشهر یزد معدود است. در این دوره بیشتر فعالیتهای حكام و سلاطین وقت به ویژه در اصفهان متمركز بوده است. در یزد مجموعه شاه شامل میدان بزرگ كه تكیه بوده، مسجد و مدرسه شاه طهماسب متعلق به دوره صفوی است. این مجموعه امروز تقریباً به كلی از هم پاشیده شده و در دو نوبت خیابان كشی، تكیه به صورت محوطه تقاطع دو خیابان در آمده است.
بعد از صفویه تا دوره آخر دگرگونی شهر در دهه های اخیر به ویژه می توان از كارهای محمد تقی خان یزدی معاصر شاهرخ میرزای افشار و كرمیخان زند یاد كرد. منجمله باغ دولت آباد كه در سال 1160 به فرمان محمد تقی خان بنا شد و مدتها نیز محل اقامت كریمخان بود. در زمان وی و فرزندانش همچنین عناصر دیگری ماند بازارخان، مدرسه خان، قیصریه خان و میدان مشهور خان احداث گردیدند . در دوره قاجاریه به ویژه اعیان شهر خانه های باشكوهی برای خود ساختند كه از جمله مجموعه عربها را می توان نام برد.

همانطور كه می بینیم حكام شهر كه در ادوار مختلف اداره كامل منطقه را از نظر  اقتصادی اجتماعی زیر نظر داشته اند، در دگرگونی ساخت مركز حكومتی نیز دارای نقش اساسی بوده اند. تاریخهای محلی از كار و وضع زندگی مردم اطلاعات چندانی به دست نمی دهند، اما از متن آنها به نحوه كار در عناصر تولیدی شهر تاریخی مانند كارگاهها كه فضای فعال آنها جریان صدها سال كار یكنواخت را نشان می دهد و امروز نیز برخی از آنها به جا مانده، می توان پی برد. اطلاعات معتمدین محلی كه زندگی نیم قرن پیش را به خوبی به یاد دارند، تصویری از نحوه فعالیتهای اقتصادی و تولیدی در شهر و زندگی اجتماعی فرهنگی مردم و همچنین نحوه عملكرد عناصر شهری به دست می دهد كه در اینجا مورد بررسی قرار می گیرد.

ساخت شهر یزد.

بررسیها نشان می دهد كه در گذشته شهر یزد دارای محلات متعددی بوده است. محلات شهر جایگاه زندگی طبقات اجتماعی مختلف، صاحبان مشاغل گوناگون و پیروان ادیان مختلف بوده است. روابط نزدیك اقتصادی اجتماعی نظام محله ای ویژه شهرهای دوره اسلامی و شیوه تولید كارگاهی بر نظم اجتماعی فضایی شهر تأثیر داشته است. به طوری كه دریك محله بخشهای اعیان نشین- صاحبان كارگاههای خصوصی- و طبقه اجتماعی متوسط كنار هم قرار داشته و یا دو محله متعلق به اعیان و متوسط شهری كنار هم قرار می گرفته است. خانه های اعیان نشین معمولا مشخص و مانند مراكز محلات در تقاطع و یا در مسیر گذرهای اصلی قرار داشته است.
حدودك یك قرن پیش شهر یزد دارای 6 محله زردشتی نشین بوده كه در شهر و یا اطراف شهر به صورت مجموعه و یا محلات روستای وجود داشته اند و امروز (1353) نیز باقی هستند. زردشتیان به طور عمده به زراعت اشتغال داشتند و در محله های خود در داخل شهر دارای زمینهای مزروعی بودند. آثار این زمینها امروز نیز باقی است و بخش عمده زمینهای بایر شهری را در محلات زردشتی نشین تشكیل می دهد. در مجموع می توان گفت كه جز در موارد اقتصادی از لحاظ روابط اجتماعی جامعه زردشتیان جامعه بسته ای بوده است و این به ویژه در تركیب كالبدی شهر به چشم می خورد.

در محلات شهر یك نفر از بزرگان محله از طرف اهالی انتخاب می شد كه نقش رئیس محله را داشت بزرگ محله را گاهی كلانتر می نامیدند، كه در این صوتر نقش وی مهم تر بود. بزرگ محله رابطی مابین مردم محله و حاكم شهر به شمار می رفت كه ممكن بود در امور جاری از طرف مردم را بگیرد و یا طرف حكم را. اما چون كلانتران نقش مالیات گیری به عهده داشتند معمولا طرف دولت را می گرفتند. استادان نساج در محلاتی كه ساكنان آنرا عمدتا نساجان دستباف تشكیل می دادند به سمت بزرگ محله انتخاب می شدند. برای نمونه از محله شاه ابوالقاسم یزد می توان نام برد كه نساجان دستباف متعلق به طبقات بالا و متوسط اجتماع اكثر ساكنین آنرا تشكیل می دادند. استاد نساجی كه به عنوان بزرگ محله انتخاب می شد، با اعتباری كه در بازار دشت از ورشكستگی نساجان محله خود در شرایط بحراین جلوگیری می كرد. چنین روابطی در واقع به مدیون شدن نساجان جزء به نساجان معتبر می انجامید. این وابستگی شكلی از انحصار كوچك، در مقیاس محلی را در پی داشت.
در محلات دیگر شهر یزد زارعان، پیله وران، تاجران، شالبافان و غیره سكونت داشتند. صنایع گوناگونی مانند ترمه بافی، نساجی، صباغی (رنگرزی) طناب بافی، عصاری ( روغن كشی)، قالی بافی ، حناسابی، قندریزی،

– نظم فضایی شهرهای تاریخی ایران
ساختار شهرهای تاریخی ایران كه در این پژوهش بررسی شده، نشان می دهد كه محیط شكل گیری این شهرها، موجب پیدایش ویژگی های مشتركی شده است. دو علت عمده را می توان برای این امر در نظر گرفت. یكی ساختار فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در جامعه اسلامی و دیگر شرایط نظم دهنده آب و هوایی در اقلیم گرم و خشك ایران تركیب كالبدی – فضایی عوامل شكل دهنده بدین صورت پدیدار شده است:
1- مجموعه شهر 2- مركز شهر شامل بازار و مسجد جامع 3- شهر 4- مراكز محلات 5- برخی فضاهای شهری شامل گذرهای اصلی، میدانها، تكیه ها و حسینیه ها 6- ارگ شهر

2 مجموعه شهر: مجموعه شهر با اندازه ای مطلوب، دارای مقیاس و قابل دسترسی و قابل درك بوده، این مجموعه همچنین با اجزایی به صورت كل دهرم تنیده، محصور با دیوار و برج و بارو و دروازه ها، با كوچه پسكوچه های باریك و ارتباط تنگاتنگ دارای ساختاری فشرده بوده است.

2 مركز شهر: ساختاری مرتبط الاجزاء كلی هماهنگ، تركیبی یكپارچه، همراه با فراوانی عناصر عمومی در مواردی شامل مسجد جامع، مدارس علوم دینی امامزاده ها، میدانها و بازار شهر مركب از راسته ها با عناصر عملكردی گوناگون مانند تیمچه ها، سراها، كاروانسراها، قیصریه ها، كارگاهها و حمامها بوده است.

3 محلات : اجزایی از ساختار كلی شهر، به گونه ای ادغام در كل شهر، سكونتگاه فقیر و غنی و محل صاحبان پیشه های گوناگون و برخی اقلیتهای مذهبی بوده است.

4 مراكز محلات شامل مسجد و بازارچه و میدانچه و تكیه و حسینیه و عناصر دیگری در مقیاس محلات كه هر چند به خودی خود ارزش معماری خاصی نداشته اند، اما در اتحاد با سایر اجزاء مجموعه هایی مطلوب بوده اند.

5 فضاهای ارتباط دهنده مشتمل بر گذرهای اصلی، میدانها، تكیه ها و حسینیه ها

6 ارگ شهر مركز حكومتی، دیوانی و اداری شهر

گوهر ساختار شهر مبتنی بر وحدت شكلی بوده به گونه ای كه میان عناصر مجموعه شهر صورتی از پیوستگی و ارتباط فضایی وجود داشته وتركیب منسجمی ایجاد می كرده كه می توان آن را به صورت یك اصل بیان نمود:
« ساختار كالبدی شهرهای تاریخی ایران بر پیوند فضایی میان عناصر مجموعه 1) مركز شهر و 2) مراكز محلات، از طریق یك رشته فضاها و عناصر ارتباط دهنده : 3) گذرهای اصلی و 4) میدانها استوار است.»

این ساختار چنان كه نقشه ها و تصاویر تحلیلی شهرها نشان می دهد به ویژه از اوایل قرن حاضر به تدریج تغییر كرده، انسجام و ارتباط میان عناصر از بین رفته، مفهوم رندگی محله ای دگرگون شده و فضاها و فعالیتها تغییر كرده است. تنها نمونه ای كه هنوز می توان این نظم را تا حدودی در بخش تاریخی آن دید شهر یزد است و در این فصل تصویر خلاصه شده ای از آن آورده شده است.
2 42 یزد. این نقشه كه یك مرحله خلاصه شده تصاویر 2، 7، 2 8 می باشد. كاملترین صورت بیان نظم فضایی در شهرهای تاریخی ایران است كه تا اینجا درباره آن سخن رفته است. علی رغم ایجاد چند خیابان درطول چند دهه، هنوز ارتباط فضایی میان مركز شهر و مراكز محلات از طریق گذرهای اصلی به چشم می خورد.

تأثیر عوامل آب و هوایی
منطق شكل و فضای معماری و بافت شهر در برابر مسایل آب و هوایی
در بررسی تركیب معماری و بافت شهرها و روستاهای نواحی گرم و خشك، به این مورد مهم پی می بریم كه، عامل آب و هوا در شكل منطقی دادن به بافت شهرها و تریكب معماری این نواحی نقش عمده ای داشته و مسایل آب و هوایی همیشه به صورت مشكلات حاد برای مردم این نواحی مطرح بوده است. این مشكلات در طول هزاران سال مردم را به یافتن راه حلهایی هدایت نموده كه به طور حیرت انگیزی جنبه های آزار دهنده آب و هوایی را كم می كند، و از جنبه های راحتی بخش آن بهره می گیرد.
مشكلات عمده ای كه مردم نواحی گرم و خشك را به چاره جویی وا داشته، چنین بوده: آفتاب سوزان و گرمای زیاد، درجه حرارت بالا در روز و پائین در شب ( نوسان حرارتی روزانه به ویژه در تابستان)، تابستانهای خیلی گرم و زمستانهای سرد، هوای خشك در نتیجه كمی بارندگی و كم آبی، و وجود طوفانهای پرگرد و خاك و گرم و احیاناً شنی.

از آنجا كه مرزهای اقلیمی ارتباطی با مرزهای سیاسی ندارد، و خصوصیات آب و هوایی برای مردمی كه در نواحی اقلیمی همانندی زندگی می كنند، مسایل مشابهی را مطرح می نماید. از این رو راه حلهایی كه مردم نواحی گرم و خشك در سرتاسر جهان، برای پاسخگویی به مشكلات اقلیمی پیدا كرده اند، اگر چه از نظر شكل متفاوتند، اما از نظر معنی یكسانند.
یكی از موارد ارزنده این راه حلها، برای جواب گفتن به مشكلات ناشی از مسایل آب و هوایی در اقلیم گرم و خشك ایران به چشم می خورد. علاوه بر ضرورت امر دفاع در برابر حمله مهاجمان به شهر و روابط اجتماعی اقتصادی داخل شهر قلعه ای، كه سهمی در شكل پیچیده و بسته شهر و همچنین روستاهای این نواحی دارد، كم كردن تماس با گرما، و آفتاب تند تابستان، به خصوص تهیه سایه، نقش عمده ای را در تركیب فشرده و بسته مجموعه ها دارا بوده است. مجموعه روستا یا شهر به صورت توده ای متراكم به نظر می رسد كمترین سطح نمایان و رو به آفتاب پیش بینی شده است. روزنه ها كوچك است.

جهت قلعه در این اقلیم كه طبعاً جهت كوچه های اصلی، و جهت قسمت تابستان نشین خانه ها را شامل می شده، با توجه به بركنار بودن از آفتاب گرم بعد از ظهر تابستان و در امان ماندن از بادهای گرم و طوفانی، موقعیت زمین و بهره گیری بیشتر از آب بوده است.
یك نمونه كه نسبتاً سالم به ما رسیده، هسته مركزی شهر یزد است كه « محله فهادن» را شامل می شود. هسته مركزی شهر كنونی كه در دوران پیش از اسلام احتمالاً قصبه ای بیش نبوده، باید بخشی از شهر آل كاكویه باشد كه در بخش اول بدان اشاره شد. اصطخری اطلاعاتی را تا قرن چهارم هجری، در مورد جغرافیای تاریخ ناحیه یزد، كه مراكز كثه، میبد، نائین و فهرج را  شامل می شده، به دست می دهد.
جهت قلعه قدیمی دوره آل كاكویه، جهت گذرهای اصلی است، و تقریباً جهت شمال جنوب دارد. گذرها به خاطر باریك بودن و بلند بودن دیوارهای دو طرف در بعد از ظهرهای گرم تابستان پر از سایه است. این خصوصیت را در بیشتر شهرهای اقلیم گرم و خشك ایران می توان دید.
مجموعه های شهری و روستایی فشرده و متراكم است، و این از نفوذ گرمای تابشی به داخل مجموعه جلوگیری می كند. جان پناه بلند بامها، علاوه بر اینكه خانه را از انظار محفوظ می دارد و مانع مناسبی است در مقابل باد نامطلوب، روی بامها و كوچه ها سایه می اندازد و كوچه ها و حیاطها را گودتر می كند. این بسته بودن، گود و پر سایه بودن تماس مجموعه را با گرمای خارج كم می كند.

رنگ روشن كاهگل به نوبه خود گرمای تابیش را باز می گرداند. شكل گندبی باممها، گذشته از اینكه منطق ساختمانی دارد و در این مناطق كه چوب كم یافت می شود، پوششی است مقرون به صرفه، و به سادگی در اثر مهارت سازندگان دهانه های وسیعی پوشیده می شده است. در نواحی گرم و خشك به نحوی مطلوب جوابگوی مشكل گرمای تابیش و پس دادن گرمای شبانه است.

دیوارها و بامهای كلفت از نفوذ گرمای تابشی به داخل جلوگیری می كند. مجاورت خانه ها، حالت حفاظت در توده را به وجود می آورد. حیاط را سایه می گیرد. بدین ترتیب گودیهای خنكی ایجاد می شود كه واحدهای مسكونی را از هوای داغ بیرون، متوجه درون یعنی حیاط می كند.
این نظم فضایی از نیازهای زیستی ناشی می شود. هوای سرد، هنگام شب به داخل حیاطهای گود ته می نشیند. تا مدتی در طول روز هوای حیاط، به خصوص در قسمت پشت به آفتا خنك است. ایوان یا تالار بخش اصلی خانه ها در شهر یزد رو به شمال شرق واقع شده است. این خصوصیت در بیشتر شهرهای این نواحی به چشم می خورد. جهت شمال شرقی بخشی اصلی خانه یعنی بخش تابستان نشین باعث می شود كه این قسمت عمدتاً در سایه قرار گیرد. روبروی این بخش، در سمت دیگر حیاط قسمت زمستان نشین ساخته شده، كه از آفتاب مطبوع زمستان بهره می گیرد. صاحبخانه بسته به وسع و توانایی مالی دو طرف دیگر حیاط را می ساخته است. خانه هایی را كه حیاط در مركز و چهار طرف آنرا ساختمان گرفته، چهار فصل، می نامند. ولی آنچه كه اهمیت دارد و معماری در ساختمان آن به كار رفته عمدتاً همان قسمت تابستان نشین می باشد.

ایوان در قسمت تابستان نشین فضای نیمه بازی را تشكیل می دهد، كه عصرهای تابستان همین كه آفتاب از دیوار مقابل بالا می رفته، مورد استفاه قرار می گرفته است. كف ایوان را دو یا سه پله و در بعضی موارد، چند پله بلندتر از كف حیاط می گرفته اند، به طوری كه ایوان به حیاط مسلط می شده است. در این اختلاف ارتفاع، هواكشهای سردابی را كه زیر قسمت تابستان نشین قرار می گرفته، پیش بینی می نموده اند. سرداب معمولاً زیر ایوان و پنج دری وسط پیش بینی می شده و در بعد از ظهرهای گرم تابستان این قسمت مطلوب ترین محل برای استراحت بوده است.

هر چند كه در بعضی شهرها و روستاهای نواحی گرم و خشك بسته به وضع زمین و وجود باد مطلوب، ایوانها را به سمت باد خنك می ساخه اند، و این مورد را می توان در شهرهای ساحلی شمال آفریقا و شهرهای ساحلی خلیج فارس- نمونه بندر عباس- مشاهده نمود، كه ایوانها و هواكشها به طرف نسیم خنك دریا واقع شده اند، اما در بیشتر موارد، به خاطر بسته بودن و فشرده بودن مجموعه، بیشتر از راه بادگیرهاست كه شهر تنفس می كند.

بادگیر نشان ویژه معماری در بیشتر شهرهای نواحی گرم و خشك است. فقط به خاطر كوهپایه بودن موقعی مجموعه، كه شهر در این حالت نسبتاً خنك است، و یا برعكس وجود بادهای گرم و طوفانی است كه ممكن است شهر بدون بادگیر باشد. نمونه كامل بادگیر را می توان در شهرهای كاشان و یزد دید.
در حالیكه وجود بادهای مطلوب از طرف كركس كوه در كاشان ساختن بادگیرهای بلند و چهار طرفه را مطرح نموده است. در آران كه از توابع این شهر است، و به فاصله كمی از آن در طرف شمال شرقی شهر واقع شده، به ندرت به بادگیر بر می خوریم، و بادگیرهای موجود نیز اغلب كوتاه است. در اینجا به خاطر وجود بادهای پرگرد و خاك كویری، بادگیرخوب كار نمی كند، و در عوض مكشهایی كه به جای بادگیر پیش بینی شده هوای سردابها را خنك تر می كند. جریان هوا در خانه بدین صورت است كه، دهانه سرداب زیر ایوان ساخته می شود و مختصر جریان هوا در حیاط از راه دهانه سرداب به سرداب، و به وسیله دو یا یك مكش به بالا كشیده می شود. در نمونه خاه ای درشهر آران، این شكل جریان هوا نشان داده شده است.

بادگیر در خانه، معمولاً در محلی قرار می گرفته كه با توجه به وسعت خانه و تعداد آن، قسمت تابستان نشین را خنك كند. اطاقی را كه بیشتر در تابستان مورد استفاده بوده، بادگیر می گذاشته اند. یك حالت قرار گرفتن بادگیر درست در محور اطاق پنج دری وسط یا در دو طرف آن، و یا در محور تالار بوده كه معمولاً به سرداب در زیر نیز راه داشته است. در یزد با این نمونه زیاد مواجه می شویم. به مواردی نیز می توان برخورد كه بدون استفاده از بادگیر خانه را خنك می كرده اند. نمونه این، خانه های سبك چهار صفه، در زواره است. در اینجا، وسط ساختمان، بالای چهار طاقی وسط، یك هواكش قرار دارد كه چهار طاقی را نیز روشن می كند.

در شهرهایی كه باد مطلوب جهت مشخصی دارد، به بادگیر یك طرفه برخورد می كنیم. ردیف بادگیرهای كه بالای خانه ها و بناهای شهر طبس به چشم می خورد، یك طرفه است. مجموعه عقدا نیز از همین نوع است. در طبس بیشتر ایوانها و بادگیرها به سمت باد مطلوب كه از طرف شمال می وزد ساخته شده و شهر جهت محسوسی به خود گرفته است. در مجموعه عقدا نیز این خصوصیت دیده می شود.
چون معمولا جهت وزش بادهای خنك و بادهای طوفانی درشهرهایی كه مثال آورده شد، مخالف هم است. لذا وقتیكه بادهای طوفانی بر پشت بادگیرها می وزد، این بادگیرها، كار مكش انجام می دهند، و هوای داخل را بیرون می كشند.
نحوه بهره گرفتن از بادهای تند و طوفانی را می توان در آسیابهای بادی مشاهده نمود. در مسیر شهرهای خراسان در شرق كوههای با خزر به طرف كوهپایه قائنات و تا زایل به استفاده های حیرت انگیزی بر می خوریم كه در نهایت سادگی، از بادهای 120 روزه سیستان برای ساختن آسیابهای بادی نموده اند. این آسیابها هنوز هم در بعضی نواحی كه آسیاب موتوری به كار نیفتاده مورد استفاده است. چون معمولا این آسیابها به طور منظم كنار هم قرار می گرفته و گاهی تا كی كیلومتر طول مجموعه آنها بوده، از این رو مانع خوبی در مقابل بادهای سریع و ناراحت كننده برای مجموعه جلو خود بوده و در یك آن دو كار مفید انجام

– تركیب بام گنبدی و طاق
گنبد. بامهای گنبدی، به علت برجستگی كه دارند، همواره در معرض وزش نسیم قرار می گیرند. این در كم كردن گرمایی كه بام در اثر تابش شدید آفتاب می گیرد مؤثر است. هنگام شب نیز گرمایی كه بام پس می دهد، به ترتیبی كه گفته شد سریعتر برطرف می گردد.
در بامهای گنبدی یا استوایی چون شدت تابش آفتاب بر تمام رویه بام یكسان نیست، همیشه قسمت 3 گرمای كمتری نسبت به قسمت 1 دریافت می كند، و این در تقلیل درجه حرارت زیر گنبد تأثیر دارد، به خصوص كه اگر گنبد دارای ساقه نیز باشد.

در معمار ایران با اختراع گنبد دو پوسته ای مسئله بالا را به طریق جالبتری حل كرده اند. بدین معنی كه عمل عایق سازی فضای بین دو پوسته باعث می شود كه پوسته داخلی نسبت به پوسته خارجی سرد باشد. این طرز عمل در معماری اماكن عمومی بیشتر به چشم می خورد، جائیكه ازدحام جمعیت و آمد و شد زیاد بوده است. معماران ایرانی همواره به دنبال راه حلهای بهتری برای خنك نگاه داشتن زیر گنبد در تابستان و بالعكس گرم بودن آن در زمستان می گشته اند.

برای دریافت اینجا کلیک کنید