مقاله در مورد آفات مهم گندم وکنترل آنها

توضیحات

 مقاله در مورد آفات مهم گندم وکنترل آنها دارای 42 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله در مورد آفات مهم گندم وکنترل آنها  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله در مورد آفات مهم گندم وکنترل آنها،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله در مورد آفات مهم گندم وکنترل آنها :

مقـدمـه
گندم عمده ترین محصول زراعی كشور است. گندم از عمده ترین محصولات كشاورزی ایران و تامین كننده بیشترین نیاز غذایی كشور می باشد، همچنین روزانه حدود 47 درصد از كالری مصرفی سرانه كشور را تامین می نماید.
تولید كل غلات جهان 8/1 میلیارد تن است كه بیشترین میزان آن (حدود 500 تا 600 میلیون تن) به گندم اختصاص دارد و از نظر سطح زیر كشت و تولید سالانه نیز گندم در درجه اول اهمیت قرار دارد.
سطح زیركشت گندم در كشور ما با وجود برخی نوسانات طی سال های 81-1370 تقریبا ثابت بوده و از 6 میلیون و 193 هزار هكتار در سال 1370 به 6 میلیون و 241 هزار هكتار در سال 1381 رسیده است.

اگر چه در برخی سال ها به علت وقوع خشكسالی كاهش زیادی در سطح زیر كشت گندم مشاهده شد (به طوری كه در سال 1378 این سطح تا 4 میلیون و 739 هزار هكتار كاهش یافت)، اما طبق آخرین آمار وزارت جهاد كشاورزی: از حدود 13 میلیون و 50 هزار هكتار اراضی زراعی حدود 9 میلیون و 510 هزار هكتار معادل 91/72 درصد در سال زراعی 84-83 به غلات اختصاص داشته است (كه از این مقدار 57/43 درصد آن آبیاری شده و 43/56 درصد بقیه به صورت دیم بوده است) و 06/73 درصد از كل، سهم گندم به شمار می رود. شایان ذكر است كه عملكرد گندم آبی كشور 3786 و دیم 1004 كیلوگرم در هكتار بوده است.

مهم ترین عوامل تآثیرگذار در كاهش عملكرد گندم كشور به شرح زیر می باشند:
پایین بودن آگاهی و دانش علمی و عملی كشاورزان
نارسایی در تآمین و توزیع به موقع نهاده های كشاورزی(بذر، كود، سم و …)
بالا بودن میزان ضایعات در مراحل مختلف تولید
محدود بودن منابع آب و یا عدم وجود نظام صحیح آبیاری در اغلب مناطق كشور
خسارت آفات، بیماریهای گیاهی، علف های هرز و عدم مدیریت صحیح كنترل آنها
عدم مصرف صحیح و بهینه كودهای شیمیایی و یا كمبود و عدم توزیع به موقع آنها
كاربرد غیر اصولی و نامنظم ماشین آلات و ادوات كشاورزی

عدم توسعه مكانیزاسیون كشاورزی در بسیاری از نظام های بهره برداری
كمبود وسایل، ابزار و اعتبار در زمینه های مختلف تحقیق، ترویج و آموزش كشاورزی
كمبود سرمایه گزاری در تولید محصولات كشاورزی
نارسایی سیاست ها و برنامه های كشور برای تولید محصولات كشاورزی

آفات گندم و اهمیت اقتصادی آنها

آفت موجودی است که خسارت اقتصادی داشته باشد. علل پیدایش آفت در سه موضوع اصلی خلاصه می شود:
1) وارد شدن موجودات به مناطق جدید (تهاجم) Invasion؛
2) تغییرات اکولوژیکی؛
3) تغییرات اجتماعی – اقتصادی.
تهاجم یکی از موضوعات بسیار مهمی است که مخصوصاً در طی قرن اخیر بدلیل سهل الوصول شدن مسافرت‌ها، بسیار گسترش پیدا کرده است. در واقع تعداد بسیار زیادی از آفات مهم و کلیدی در نقاط مختلف دنیا آفاتی هستند که از یک نقطه یا منطقه پراکنش بومی به مناطق جدید وارد شده‌اند و بدلیل اینکه این آفات بدون دشمنان طبیعی خود به مناطق جدید وارد می‌شوند عموماً تبدیل به آفت می‌شوند.

دومین عامل که باعث تبدیل موجودات به آفت می‌شود تغییرات اکولوژیکی است. تغییرات اکولوژیکی با تاریخچه کشاورزی قرین است. هر عملی که انسان در طبیعت انجام می‌دهد نوعی تغییر اکولوژیکی به همراه دارد. تغییرات اکولوژیکی در طی سده اخیر بسیار زیاد بوده است. تک کشتی‌های وسیع، استفاده از واریته‌های پر محصول، و عملیات اَگرو تکنیکی مثل سمپاشی باعث شده است که تعادل در اکوسیستم و طبیعت به هم بخورد.
حتی کشت گیاهان زینتی در گلخانه نوعی تغییر اکولوژیکی است. معمولاً از طریق وارد کردن دشمنان طبیعی، آفات در گلخانه‌ها را کنترل می‌كنند. در اکوسیستم طبیعی و در شرایط طبیعی زنجیره‌های غذایی بسیار پیچیده توسط تعداد بسیار زیادی آفت و دشمنان طبیعی ایجاد شده‌اند. از آنجا که سموم در طی نیم قرن اخیر این زنجیره پیچیده را بر هم زده‌اند، برای ایجاد تعادل مجدد زنجیره‌های غذایی بین گونه‌های گیاهخوار، پارزیتوئیدها و پرداتورها حداقل به پنجاه سال تلاش مداوم نیاز داریم.

در بین عوامل بر هم زننده تعادل اکولوژیک، قطعاً سموم و ترکیبات شیمیایی از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند. بطوریكه سمپاشی زیاد بخصوص برای مدت طویل در محیط باعث تقویت ژن مقاوم در برابر این ترکیب شیمیایی شده و در طی سالیان متمادی، این جمعیت از طریق زاد و ولد افزایش پیدا می‌کند و نهایتاً بعد از مدتی یک جمعیت مقاوم به سموم در طبیعت ظاهر می‌شود. همچنین کاربرد سموم، باعث ایجاد آفت در مواردی نیز می‌شود.

آفات ثانوی آفاتی هستند که از طریق کاربرد ترکیبات شیمیایی بوجود می‌آیند. بدین صورت كه آفت خاصی در طبیعت كه دارای جمعیت پایینی نیز می‌باشد بر اثر استفاده سموم از بین رفته ولی گونه‌هایی كه آفت محسوب نمی‌شوند بعد از مدتی به آفات خطرناك تبدیل می‌شوند.
در اكوسیستم های زراعی كه گندم و جو بستر زیست را تشكیل می دهند، عوامل زنده و غیر زنده ای در تولید محصول تآثیرگذار هستند كه انسان برای بدست آوردن محصول بیشتر مدام آنها را تغییر می دهد. شناخت این عوامل و روابط متقابل بین آنها در حفظ تعادل كمی و كیفی گونه های تشكیل دهنده یك اكوسیستم اهمیت بسیار زیادی دارد. در ایران بیش از 70 گونه حشره گیاه خوار شناسایی شده اند كه به عنوان مصرف كنندگان اولیه از گندم و جو تغذیه می كنند. این حشرات گیاه خوار، خود مورد تغذیه حشره خواران (حشرات انگل، انگلهای بالقوه و شكارگران) كه مصرف كنندگان ثانویه هستند، قرار می گیرند. اتلاق واژه آفت به گونه هایی كه زیان اقتصادی ندارند جایز نیست و تلاش برای حذف این گونه ها، نابودی دشمنان طبیعی آنها، طغیان احتمالی آفات بالقوه و كاهش تنوع زیستی در اكوسیستم های زراعی را به همراه خواهد داشت.

گسترش و طغیان سن گندم در اثر تخریب مراتع به عنوان زیستگاه های دائمی این حشره و تبدیل آنها به اراضی دیم كم بازده و فراهم آوردن بستر زیست مناسب تر برای تغذیه و تولید مثل آن، مثال خوبی برای نشان دادن چگونگی ایجاد یك آفت در اثر تغییر اكوسیستم توسط انسان است.
محدود بودن دامنه میزبانی آفات غلات و مكان زمســـتان گذرانی تعداد زیادی از آنها كه در خاك و بقــایای محصول صورت می گیرد، موجب می شود كه جمعیت اكثر این آفات، با تناوب زراعی و انجام عملیات زراعی پس از برداشت، به مقدار قابل توجهی كاهش یابند. علیرغم این مسئله، حدود 15 گونه از حشرات زیان آور گندم و جو را می توان نام برد كه به عنوان آفات درجه اول و دوم، زیان اقتصادی قابل توجهی به این محصولات وارد می كنند.

خسارت ناشی از آفات، بیماریها و علف های هرز در كشور ما حدود 30-35 درصد برآورد گردیده است كه 10-12 درصد آن به حشرات زیان آور اختصاص دارد. بدین معنی كه با مدیریت كنترل این عوامل، می توان10-12 درصد عملكرد واقعی گندم را افزایش داد و آن را به حداكثر عملكرد قابل دسترس كه در شرایط دیم و آبی به ترتیب 4 و 14 تن در هكتار ذكر شده است، نزدیك تر ساخت.
راهكارهای توصیه شده برای مدیریت منطقی كنترل آفات در مزارع گندم و جو كشور، مبتنی بر استفاده از روش های غیر شیمیایی است.
كنترل شیمیایی سن گندم به عنوان مهم ترین حشره زیان آور مزارع گندم و جو كشور كه به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد، از این قاعده مستثنی است. طبق استنتاجی از گزارش عملكرد فعالیت های سازمان حفظ نباتات در سال 1378، سالانه در سطحی معادل 22-25 درصد كل اراضی گندم كشور، برای كنترل حشرات زیان آور مبارزه شیمیایی صورت می گیرد (1200000 هكتار برای كنترل سن گندم و حدود 75000 هكتار برای كنترل سایر حشرات زیان آورگندم). میانگین مصرف آفت كش ها در این محصول حدود 4/0- 5/0 كیلوگرم در هكتار است كه2/0-25/0 كیلوگرم آن به حشره كش ها اختصاص دارد و این میزان در مقایسه با میانگین مصرف آفت كش ها در درختان میوه(5/9 لیتر درهكتار)، برنج (7/18 لیتر در هكتار)، پنبه(9 لیتر در هكتار) و چغندر قند(1/8 لیتر در هكتار) مقدار قابل توجهی نیست .
در این مجموعه نكات مهم و كلیدی در رابطه با انتشار، خسارت، زیست شناسی و مدیریت كنترل آفات مهم گندم و جو ، به اختصار بیان شده است و تصاویری در رابطه مهم ترین آفات گندم ارایه شده است.

سن های زیان آور گندم
حشره سن، ‌از نظر اکولوژی بر روی پوا وکارکس، ‌(گندم‌های وحشی)‌ و علف‌های هرز از خانواده گرامینه ، ‌درمراتع زندگی می‌کند، که با تخریب مراتع و کشت گندم، زیستگاه طبیعی آنها تخریب و مزارع با غذای بیشترجایگزین می‌شود، که این فراوانی غذا باعث افزایش جمعیت سن، ‌می‌شود.
خشکی و گرما، شرایط ایده‌آل حشره سن ‌است، عامل موثر دیگر افزایش محصول گندم است، علاوه براین که غذای بیشتری در دسترس این حشره قرار می‌گیرد.
برداشت محصول بیشتر به زمان بیشتری هم نیازمند است درنتیجه طولانی‌تر شدن دوره برداشت، زمان بیشتری برای تغذیه حشره سن از مزارع گندم فراهم می‌شود و با مدت زمان طولانی‌تر تغذیه علاوه بر زاد و ولد بیشتر قوی‌تر شده و در زمستان مرگ ومیر کمتری دارد.
سن مادر: سنهای زمستانگذران می باشند (نر یا ماده) که ارتفاعات زمستان گذران

خود را ترک نموده و در بهار به مزارع گندم و جو ریزش می نمایند.
پوره ها: پوره های سن اول و دوم تغذیه چندانی نداشته ولی از سن سوم به بعد تغذیه آنها رو به افزایش گذاشته و در سن 4 و 5 به حداکثر خود می رسند.
سن های نسل بهاره: این حشرات که همان سن های بالغ نسل جدید می باشند برای ادامه رشد و بدست آوردن قدرت پرواز به محلهای تابستانه و زمستانه خود احتیاج به تغذیه از دانه های سفت و آماده برداشت گندم دارند.
بیش از 10 گونه سن زیان آور غلات در ایران جمع آوری و شناسایی شده اند. در بین آنها سن گندم (Eurygaster integriceps Put.) ازاهمیت اقتصادی بیشتری برخورداراست(شكل 1)

سن گندم Eurygaster integriceps Put.
(Scutelleridae, Heteroptera)

این گونه مهم ترین آفت كشاورزی كشور ما به شمار می آید. به جز مناطق خوزستان، اراضی ساحلی خلیج فارس، دریای عمان ، دریای خزر و كویرهای مركزی فلات ایران، این آفت در سایر مناطق كشور وجود دارد.
سطح مبارزه شیمیایی با سن گندم در 25 سال اخیر(شكل 2) روند فزاینده ای داشته است به طوری كه این سطح از 75000 هكتار در سال 1355 به 1200000 هكتار در سال 1380 رسیده است. تخریب مراتع و توسعه دیم زار ها از مهم ترین دلایل گسترش مناطق انتشار و طغیان سن گندم در سال های اخیر بوده است.

سن گندم هم به صورت كمی ( خسارت به برگ، خشك كردن جوانه مركزی، سفید كردن وخشك كردن سنبله ها و یا قسمتی از آنها توسط سن مادر) و هم به صورت كیفی ( سن زدگی دانه ها توسط پوره ها و سن های نسل جدید) خسارت وارد می كند. طبق یك برآورد نظری در 3 میلیون هكتار اراضی آلوده كشور، در صورت عدم مبارزه با سن گندم حدود 90 هزار تن خسارت كمی و 900 هزار تن خسارت كیفی ایجاد خواهد شد.
طبق بررسی ها هر سن مادر به طور متوسط 61 جوانه مركزی و 2/12 سنبله را در شرایط دیم خسارت می زند و سطح زیان اقتصادی آن 6/1 سن مادر در متر مربع است. در طرح جامع سن گندم كاهش محصول به ازای هر سن مادر در شرایط دیم 8/43 كیلوگرم و سطح زیان اقتصادی آن 8/1 عدد در متر مربع برآورد گردیده است. طبق بررسی های دیگر هر سن مادر در مزارع آبی در شرایطی كه ترمیم خسارت صورت نگیرد، 1/3 گرم (حدود 30 كیلو گرم در هكتار) خسارت می زند و سطح زیان اقتصادی آن حدود 3 عدد در متر مربع است. سطح زیان اقتصادی سن مادر را در شرایط آبی 7-8 عدد در متر مربع برآورد كرده است.

حد قابل تحمل سن زدگی دانه ها 2 درصد است و دانه هایی كه بیشتر از 2 درصد دانه سن زده داشته باشند فاقد كیفیت نانوایی هسـتند. با افزودن برخی از افزودنی هـای مجاز می توان این نرم را كمی افزایـش داد. سن زدگی دانه ها به ازای هر پوره سن 5 را در زمان برداشت گندم دیم حدود 6/0 درصد برآورد كرده و سطح زیان اقتصادی پوره ها را 3-4 پوره در متر مربع ذكر كرده است.
از نظر زیست شناسی، سن گندم زمستان را بصورت حشره کامل زیر پای بوته های گون یا

Astrogalus و درمنهArtemesia حالت دیاپوز می گذرانند. در بهار وقتی دما به 20 درجه سانتی گراد می رسد سن ها از اماکن زمستانه خارج و بطور دسته جمعی پرواز می کنند. پرواز سنها معمولاً در اواخر اسفند و اوایل فروردین ماه شروع و در مناطق سردسیر از اواسط اردیبهشت ماه تا اوایل خردادماه ادامه دارد. در یک مزرعه 2 یا 3 بار ممکن سن است ریزش نماید.
معمولاً 5-4 روز بعد از ریزش،جفتگیری کرده و 5 روز بعد تخمریزی می کنند. تخمها 3-2 ردیفی در دسته های 14 عددی در زیر برگها قرار داده می شوند. دوره جینی تخم 2-1 هفته طول می کشد سپس پوره ها خارج می شوند و سپس حشرات کامل نسل بهاره ظاهر می شوند. حشرات کامل نسل بهاره پس از ذخیره چربی مورد نیازبدن خود برای تابستان گذرانی به ارتفاعات شمالی می روند. سنها پس از ریزش اولین بارندگی های از ارتفاعات شمالی به دامنه های جنوبی می روند و در زیر بوته های گون و درمنه زمستان گذرانی می کنند.

شكل 1- سن گندم (Eurygaster integriceps) و نحوه خسارت آن

سن مادر(ردیف اول، سمت راست)، خسارت سن مادر( ردیف اول، سمت چپ)، جفت گیری سن مادر(ردیف دوم، سمت راست)،
تخم(ردیف دوم، سمت چپ)، پوره های سن 4 و 5 (ردیف سوم، سمت راست) و دانه های سالم و سن زده(ردیف سوم، سمت چپ)

مدیریت تلفیقی سن گندم
ــ دخا لت های انسان در محیط طبیعی نظیر چرای بی رویه دام و مصرف گیاها ن چند ساله و مصرف درختان و درختچه های جنگلی به عنوان سوخت و تخریب مراتع و کشت گندم در این منا طق با عث به هم خوردن تعادل زیستی محیط و گسترش مناطق انتشار و افزایش جمعیت این آ فت گردیده است .
انجام سم پاشی های بی رویه بر علیه سن گندم و نابودی دشمنان طبیعی ان از جمله عوا ملی است که سبب گردیده است سن گندم بعنوان یکی از مهمترین آ فا ت گندم و جو مطرح شود. این كارها در افزایش وزن، افزایش میزان تخم ریزی و تبدیل سن های ساكن مراتع به سن های مهاجر، موثر بوده است.

در سال های خشك و كم باران اراضی دیم كم بازده برداشت نمی شوند و یا به دلیل كمبود آب، نداشتن تجهیزات مناسب سمپاشی و اقتصادی نبودن مبارزه، كنترل شیمیایی سن گندم در آنها صورت نمی گیرد و باعث انتقال جمعیت قابل توجهی از آفت از سالی به سال دیگر می شوند. جلوگیری از كشت گندم و جو در مراتع تخریب شده و اختصاص دادن اراضی دیم كم بازده به كشت گیاهان مناسب دیگر، در كاهش جمعیت این آفت بسیار موثر است و لازم است به عنوان یك راهكار اساسی، برنامه ریزی های لازم در این خصوص صورت گیرد.
ــ سن گندم دشمنان طبیعی فراوانی دارد و در بین آنها زنبورهای پارازیتوئید تخم و مگس های پارازیتوئید سن گندم از نظر كاهش جمعیت این آفت از اهمیت بیشتری برخوردارند(شكل3).

شكل3- مهم ترین دشمنان طبیعی سن های زیان آور غلات

زنبور پارازیتوئید تخم(Trissolcus grandis) (ردیف اول، سمت راست)، تخم های پارازیته شده (ردیف اول، سمت چپ)، مگس پارازیتوئید سن گندمHeliozeta helluo) ) (ردیف دوم، سمت چپ)، تخم مگس پارازیتوئید روی بدن سن (ردیف دوم، سمت راست)، سن تلف شده در اثر قارچ بیماری زا Beaveria(ردیف سوم)

مهم ترین گونه های زنبورهای پارازیتوئید تخم سن گندم به خانواده Scelionidae وجنس Trissolcus تعلق دارند و مهم ترین گونه های آن به شرح زیرمی باشند :
Trissolcus grandis Thomson

Trissolcus semistriatus Nees

Trissolcus vassilievi Mayr

Trissolcus rufiventris Mayr

Trissolcus basalis Wollaston
در بین گونه های فوق T. grandis گونه غالب این زنبورها در اكثر مناطق ایران می باشد. میزان پارازیتیسم تخم توسط این زنبورها از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت است و در اكثر مناطق این زنبورها یكی از عوامل كلیدی كاهش جمعیت سن گندم به شمار می آیند. این زنبورها بیشتر در زیر پوستك درختان میوه سردسیری زمستان گذرانی می كنند و قبل از ورود به مزارع از شهد گل های این درختان تغذیه می كنند. جلوگیری از سمپاشی های بی رویه و ایجاد تنوع در اكوسیستم های زراعی از طریق ایجاد باغ و یا كاشت درختانی مثل بید و بادام و غیره در كنار نهرهای حاشیه مزارع، روشی مناسبی برای حفظ و حمایت این زنبورها وافزایش كارایی آنها است. دیاپوز اجباری سن گندم و عدم امكان پرورش انبوه آن برای تكثیر زنبورها، عدم اطلاع دقیق از بیواكولوژی این زنبورها و گرایش به سمت استفاده از سموم شیمیایی به دلیل سهولت كاربرد و كم اطلاع بودن از اثرات جانبی مصرف این سموم، كنترل بیولوژیكی سن گندم با استفاده از این عوامل متوقف شد. از آن زمان تا كنون تحقیقات وسیعی در رابطه با زنبورهای پارازیتوئید سن گندم صورت گرفته است. پرورش انبوه و رهاسازی این نوع زنبور را می توان به عنوان یكی از روش های مبارزه در برنامه مدیریت تلفیقی سن گندم مورد استفاده قرار داد.
دسته دوم دشمنان طبیعی سن گندم كه از اهمیت زیادی برخوردارند، مگس های پارازیتوئید سن گندم هستند كه به خانواده Tachinidae تعلق دارند. این مگس ها پوره های سنین 4 و 5 و سن های بالغ را پارازیته می كنند و میزان پارازیتیسم آنها با توجه به شرایط منطقه از 2-25 درصد (در موارد استثنایی تا 40 درصد) گزارش شده است. اسامی علمی گونه های مهم مگس های پارازیتوئید سن گندم در زیر آمده است:

Heliozeta helluo F.

Phasis subcoleoptrata L.

Ectophasia crassipenis F.

Elomyia lateralis Meig.

Ectophasia oblonga Role-Desv.

در اكثر مناطق H. helluo گونه غالب می باشد. این مگس ها پارازیتوئید داخلی هستند و سیستم تنفسی خود را به سیستم تنفسی میزبان وصل می كنند و در شرایط آزمایشگاه نیز به سختی روی بدن سن گندم تخم ریزی می كنند و پرورش انبوه آنها در شرایط كنونی امكان پذیر نیست. حشرات كامل این مگس ها برروی گیاهان شهد داری مثل ازمك ،گشنیز، برخی دیگراز گیاهان مرتعی و علف های هرز حاشیه مزارع تغذیه می كنند و با تغذیه از این گیاهان میزان تخم ریزی آنها افزایش می یابد. بالا بردن كارایی این مگس ها از طریق ایجاد تنوع در اكوسیستم های زراعی، و حفظ و حمایت آنها از طریق جلوگیری از سمپاشی های بی رویه از مواردی است كه در برنامه مدیریت كنترل سن گندم می بایست به آنها توجه كرد.
روش دیگر مبارزه بیولوژیکی با استفاده از زنبورو یا قارچ بواریا Beauveria bassiana Vuill. است که قبل ازمهاجرت سن ‌به مزارع این قارچ بر روی مزارع به وسیله هواپیما پراکنده می‌شود.(این قارچ‌ها که برای انسان عارضه‌ای ندارد)، درمناطقی هم که میزان سن زدگی بالاست مبارزه شیمیایی نمی‌کنند و مزرعه را رها می کنند تا به طور طبیعی، طبیعت با آن مقابله کند.
ــ در بسیاری تحقیقات، كشت جو به جای گندم زود كاشت گندم و استفاده از ارق

ام زودرس گندم، به عنوان یكی از روش های موثر در كاهش جمعیت و خسارت سن گندم توصیه شده است. نتایج بررسی ها نشان داده است كه زودرسی گندم و كشت جو به جای گندم به واسطه زودرسی آن در كاهش جمعیت سن گندم چنـدان موثر نیسـت و سن گندم قادر است با ارقام جو كه در شرایط ورامین 7-10 روز زودتر می رسند خود را تطابق دهد. كاهش وزن سن های نسل جدید در مزارع جو نیز نمی تواند عامل چندان موثری در كاهش جمعیت سن گندم باشد زیرا كه با برداشت جو احتمال پرواز سن ها به مزارع گندم بسیار زیاد است و این سن ها قادر اند ضمن وارد كردن خسارت، تغذیه خود را نیز كامل كنند.
ــ برداشت سریع گندم یكی دیگر از روش های توصیه شده برای كاهش جمعیت و خس

ارت سن گندم است. سن های نسل جدید به هنگام ظهور حدود 70 میلی گرم وزن دارند و در زمان رسیدن محصول، وزن آنها به 113 میلی گرم و در زمان مهاجرت آنها به پناهگاه های زمستانه وزن آنها به 130-150 میلی گرم می رسد. از طرفی قسمت اعظم سن زدگی دانه ها توسط سن های نسل جدید ایجاد می شود و بیشترچربی ذخیره شده در بدن سن ها، حاصل تغذیه آنها در این دوره است. برداشت سریع گندم ضمن ایجاد تلفات در جمعیت پوره هایی كه در مرحله رسیدن گندم كامل نشده اند، كاهش سن زدگی، كاهش وزن سن ها و در نتیجه تلفات بیشتر آنها در

پناهگاه های زمستانه را به همراه خواهد داشت. طبق بررسی هایی در منطقه چهار محال و بختیاری، در سال های اخیر سن های نسل جدید قبل از رسیدن و برداشت محصول، به سمت پناهگاه های تابستانه پرواز می كنند. در چنین مناطقی، این روش كارایی لازم را نخواهد داشت.
ــ در رابطه با مقاومت ارقام گندم به سن گندم تـحـقـیـقـات زیادی صورت گرفته است وتفاوت هایی در مقاومت ژنوتیپ های بررسی شده در برابر این آفت یافته اند. ارقام حساس به سن گندم خصوصیات مرفولوژیكی و زراعی مشتركی دارند و اكثرارقام گندم دیم دارای چنین خصوصیاتی می

باشند. معرفی ارقام پر محصول و مقاومی كه با شرایط اقلیمی مناطق مختلف كشور سازگار باشند، در كاهش جمعیت سن گندم و افزایش سطح زیان اقتصادی این آفت موثر است.
ــ استفاده از سموم شیمیایی در حال حاضر به عنوان موثرترین روش كنترل سن عمومیت دارد. آستانه زیان اقتصادی یا نرم مبارزه با سن گندم در شرایط دیم و آبی در جدول(1) آمده است. برای تصمیم گیری در خصوص ضرورت یا عدم ضرورت سمپاشی، تعیین تراكم جمعیت سن گندم و روش نمونه برداری اهمیت زیادی دارد. سمومی كه پس از برآورد دقیق جمعیت آفت و تشخیص ضرورت مبارزه توصیه می گردد فنیتروتیون EC 50% (1 لیتر درهكتار)، فنتیون EC 50% (1 لیتر درهكتار)، تری كلرفون 80% SP (2/1 كیلو درهكتار)، دلتامترین EC 2.5% (300 میلی لیتر درهكتار) می باشند. در بین سموم فوق فنیتروتیون غیر انتخابی عمل می كند و انتخابی ترین حشره كش برای كنترل سن مادر و پوره ها تری كلرفن است كه اثرات چندان نامطلوبی روی دشمنان طبیعی ندارد.
سموم پایرتروئیدی مثل دلتامترین برای زنبورهای پارازیتوئید تخم خاصیت دوركنندگی دارند و در م

رحله سن مادر توصیه نمی شوند اما این سم اثرات كنترل كنندگی خوبی روی پوره ها دارد.
باید دقت شود که اگر کاربرد سموم در زمان مناسب از نظر شرایط آب و هوایی صورت نگیرد اثرات لازم را نخواهد داشت و سم پاشی باید تکرار شود .
به طور کلی حشرات کوچکتر خیلی راحتر توسط یک حشره کش کشته می شوند , بهترین زمان سم پاشی در سن های غلات به خصوص سن گندم وقتی است که پوره های جوان شروع به تفرخ می کنند . باید توجه کرد که سن های بالغ زمستان گذران در صورت داشتن تراکم بالا
باید قبل از جفتگیری کنترل شوند.

جدول 1- سطح زیان اقتصادی یا نرم مبارزه با سن گندم در مزارع گندم كشور

شرایط مزرعه نرم مبارزه با سن مادر

(تعداد در متر مربع) نرم مبارزه با پوره
(تعداد در متر مربع)
نوع كشت عملكرد
دیم كمتر از 2 تن 1 3-4
بیشتر از 2 تن 3 4-5
آبی كمتر از 3 تن 3 4-5
بیشتر از 3 تن 4-5 6-7
گندم فلات، آزادی، گلستان و نوید 6-7 8-9

به جز سن (E.integriceps ) سایر سن های زیان آور غلات، كه در درجه دوم اهمیت قرار دارند به شرح زیرمی باشند(شكل 4):

شكل4- برخی از سن های زیان آور غلات(Pentatomidae)
سن آئلیا (Aelia furcula ) (بالا)، سن ( Carpocoris fuscispinus) (وسط)، سن (Dolycoris sp. ) (پائین).
سن مائورا، سن مغربی Eurygaster maura L.
(Scutelleridae, Heteroptera)
سن مغربی یا سن مائورا تقریبا در سرتاسر نواحی ساحلی شمال ایران دیده شده است که احتمالا رطوبت و بارندگی یكی از مهم ترین عوامل تعیین كننده انتشار این آفت است .
این سن یك نسل در سال دارد و زمستان گذرانی آن به صورت حشرات كامل دارای دیاپوز در پای درختان بلوط و درختچه های زرشك واقع در ارتفاعات است .

هر چند كه مناطق انتشار این آفت رو به فزونی است و تراكم جمعیت آن در سال های اخیر افزایش یافته است، اما هیچ گاه كنترل شیمیایی این سن ضرورتی نیافته است. كارایی بسیار زیاد زنبورهای پارازیتوئید تخم یكی از مهم ترین دلایل كنترل طبیعی این سن است.
میزان پارازیتیسم تخم ها توسط این زنبورها تا 90 درصد هم می رسد. این زنبورها علاوه بر كنترل جمعیت قابل توجهی از آفت، باعث عدم تطابق بین مراحل زیستی این سن و مراحل فنولوژی گیاه می شوند به طوری كه به هنگام برداشت محصول، حدود 50 درصد جمعیت به صورت پوره دیده می شود .

مدیریت تلفیقی سن مائورا
ــ بسیاری از زنبورهای پارازیتوئید تخم سن گندم، تخم های سن E.maura را نیز پارازیته می كنند. در بین گونه های جمـع آوری و شناسـایی شده T. grandis وT. basalis از اهمیت بیشتری برخوردار هــستند . از مگس های پارازیتـوئیـد سن گندم چندین گونه شنـاسایی شده است كه در بین آنـها E. lateralis و E. oblonga اهمیت بیشتری دارند .
ــ كنترل طبیعی این سن توسط دشمنان طبیعی آن به خوبی صورت می گیرد و خسارت اندك جمعیت های آن در مناطق آلوده قابل تحمل است و كنترل شیمیایی آن ضروری نیست. در صورت انجام سمپاشی های بی رویه علیه سن مائورا و انهدام دشمنان طبیعی آن ، این سن به آفت خطرناكی شبیه سن گندم تبدیل خواهد شد.

Dolycoris baccarum L.
(Pentatomidae, Heteroptera)
این سن در اكثر نقاط كشور فعالیت دارد و علاوه بر گندم و جو، بسیاری از گیاهان زراعی و درختان میوه به عنوان میزبان آن معرفی شده اند. این گونه از نظر اكولوژیكی دارای دو شیوه زندگی متفاوت است: جمعیتی كه در زیستگاه های طبیعی ساكن است و جمعیتی كه به علل اكــولوژیك خــصوصا به هــنگام كــافی نــبودن غذا در زیــســتــگاه های طــبیــعی، جابجـا می شــود و خــســارت هایی به مزارع مختلف و باغ های میوه وارد می كند. این سن تا دو نسل در سال دارد و زمستان گذرانی آن به صورت حشره كامل است.
اكثر زنبور های پارازیتوئید تخم سن گندم و مگس های پارازیتوئید سن گندم به عنوان عوامل كاهش دهنده جمعیت این گونه نیز معرفی شده اند.

Dolycoris penicillatus (Horvath)
(Pentatomidae, Heteroptera)

این گونه كم و بیش از نقاط مختلف كشور وجود دارد. بر خلاف گونه D.baccarum در زیستگاه های طبیعی واقع در ارتفاعات وروی گیاهان مرتعی وگندمیان دیگر فعالیت دارد و هیچ گاه در مزارع و باغ های میوه خسارت زا نبوده است. این سن یك نسل در سال دارد و زمستان گذرانی آن به صورت حشره كامل است.

Carpocoris fuscispinus (Horvath)
(Pentatomidae, Heteroptera)
این سن نیز در اكثر نقاط كشور كه سن گندم فعالیت دارد، وجود داشته و از گیاهان مختلف خصوصا گندم وجو تغذیه می كند، اما خسارت آن اقتصادی نیست. این سن یك تا دو نسل در سال داشته و به صورت حشره كامل زمستان گذرانی می كند. بسیاری از دشمنان طبیعی سن گندم از روی این گونه نیز جمع آوری شده اند.

سن آئلیا Aelia furcula Fieb.
(Pentatomidae, Heteroptera)
در بین گونه های جنس Aelia ، اهمیت اقتصادی Aelia furcula بیشتر است. این گونه در اكثر نقاطی كه سن گندم فعالیت دارد یافت می شود. این سن بر روی گندم ، جو، یولاف و چاودار خسارت زا است و در زیستگاه های طبیعی خود در ارتفاعات از گیاهان خانواده های مختلف نیز تغذیه می كند.
زمستان گذرانی این سن به صورت حشره كامل است و در بهار به گندم زار های دیم و آبی مجاور پناهگاه های زمستانه ریزش می كند و تمایلی به مهاجرت های دور دست ندارد. سن آئلیا مراحل تكاملی خود را به مدت 5-8 روز دیرتر از سن گندم آغاز می كند و به پایان می رساند و بر خلاف سن گندم دیاپوز اجباری نداشته و 20 درصد از جمعیت حشرات كامل نسل اول آن، نسل دومی را آغاز می كنند كه به دلیل در دسترس نبودن غذا و مناسب نبودن شرایط جوی، پوره های آن در نسل دوم با تلفات شدیدی مواجه می شوند.
Aelia melanota Fieb.

(Pentatomidae, Heteroptera)
این گونه در اكثر نقاط كشور وجود دارد، اما به نظر می رسد كه بر خلاف A.furcula در مناطق گرم تر و در مزارع آبی بیشتر یافت شود، خسارت این گونه اقتصادی نیست. این سن به صورت حشره كامل زمستان گذرانی می كند و دارای یك نسل در سال است. حشرات كامل نسل اول در صورت مناسب بودن شرایط ممكن است جفت گیری كنند و پوره های سن اول و دوم آنها نیز به وجود آید .

Aelia virgata Klug
(Pentatomidae, Heteroptera)

Aelia acuminata L.
(Pentatomidae, Heteroptera)
این سن در مناطقی كه A.furcula وجود دارد، دیده شده است، اما تراكم آن بسیار اندك بوده و خسارت آن اقتصادی نیست.

Aelia rostrata Boh.
(Pentatomidae, Heteroptera)
مدیریت تلفیقی سن های آئلیا
ــ كاهش جمعیت دشمنان طبیعی سن های آئلیا و تخریب مراتع و زیستگاه های طبیعی آنها را از عوامل كلیدی افزایش جمعیت سن های آئلیا می داند.
ــ بسیاری از زنبور های پارازیتوئید تخم سن گندم خصوصا Trissolcus grandis تخم های این سن ها را پارازیته می كنند. علاوه بر این مگس های پارازیتوئید سن گندم نیز روی این سن ها فعالیت می كنند كه در بین آنها Elomyia lateralis از اهمیت بیشتری برخوردار است.

ــ خسارت سن های آئلیا اقتصادی نبوده و كنترل شیمیایی آنها ضروری نیست و سمپاشی هایی كه برای كنترل سن گندم صورت می گیرد روی آنها نیز موثر است.

راهکار استفاده از گنم سن زده
سن ‌حشره‌ای است که از گندم تغذیه می‌کند، این حشره مهاجم علاوه بر کاهش مستقیم میزان محصول با تزریق ترشحات بزاقی خود که حاوی آنزیم‌های پروتئاز می‌باشد باعث تغییرات شدیدی در دانه یا آرد حاصل از گندم سن ‌زده می‌شود. این تغییرات کاهش گلوتن گندم و ارزش نانوایی آرد را در پی دارد، به گونه‌ای که خمیر حاصل از این آرد فوق‌العاده سیال و چسبناک می‌شود که برای تولید تجاری نان مناسب نیست.
سن گندم ازگرانول های ریز نشاسته آندوسپرم دانه بیشتر تغذیه می كند و ارقام گندمی كه در اندوسپرم دانه خود گرانول درشت نشاسته بیشتری داشته باشند و به هنگام تغذیه سن گندم گرانول ریز كمتری از دست بدهند، مقاوم تر هستند. ‌گندم سن‌زده فقط پروتئاز دارد که در بسیاری از صنایع ازجمله بیسکویت‌سازی مورد استفاده است، از این رو اگر گندم‌های سن زده با درصد بالا برای تهیه نان مناسب نیست می‌توان با ایجاد ظرفیت ‌سازی سیلو جداگانه این گندم‌ها را نگهداری و درموارد مناسب مورد استفاده قرارداد. چرا که سن‌ زدگی گندم فقط روی خاصیت الاستیسته گلوتن ‌اثرگذار است. حشره سن ‌با مکیدن شیره گندم آنزیم پروتاز‌ را در گندم تشکیل می‌دهد و شبکه گلوتنین ‌آن را خراب می‌کند این عمل موجب کاهش میزان چسبندگی خمیر می‌شود که برای جبران آن نانوا به ناچار باید ازنمک بیشتر استفاده کند که باعث شوری نان می‌شود.
کشورهای فرانسه، آلمان، رومانی، یوگسلاوی وترکیه نیز با سن ‌زدگی مواجهند و به عنوان مثال آلمان و فرانسه گلوتن صادر و گندم مورد نیاز خود را وارد می کنند ما نیز می‌توانیم گندم هایی که مناسب تهیه نان مرغوب نیست به صورت بیسکویت و یا حتی گندم و آرد صادر کنیم و گندمی که براساس شرایط آب و هوایی ما تولید نمی‌شود وارد کنیم.

در حال حاضر درباره سن ‌گندم مطالب زیادی مطرح می‌شود اما کار تحقیق علمی در این زمینه انجام نشده است و در هیچ منبع علمی مشاهده نکرده‌ام که از اثرات ضد تغذیه‌ای سن و یا بهداشتی آن سخن به میان آمده باشد.‌
ضد عفونی و مبارزه با آفت سن ‌پس از برداشت گندم سن‌ زده ممکن نیست براین اساس باید با حشره سن‌ در مزارع مبارزه کرد به این منظور در دو مرحله باید مزارع سمپاشی شود.
‌گندم‌هایی که بیش از 2 درصد سن زدگی دارند صرفا‌ باید به مصرف خوراک دام برسند

بنابراین توصیه ما این است که از واریته‌ها ‌و ارقام مناسب گندم و بذرهای مرغوب که گلوتن و پروتئین مناسب دارند استفاده شود و از معرفی و مصرف بذرهایی که افزایش تولید دارند ولی کیفیت بسیار پائینی دارند مانند ارقام فرانسوی به شدت خودداری شود.
با جداسازی گندم‌های سن زده به منظور استفاده‌های خاص همچون بیسکویت‌سازی می توان گندمی را که بیش از 2 درصد سن زدگی دارد، قابل مصرف برای تهیه نان نیست را تحویل بگیریم و جداگانه نگهداری کنیم.
علاوه بر مقابله با سن‌زدگی به روش‌های مختلف تا 5 درصد سن‌زدگی را می توان با مخلوط کردن گندم سن زده با سالم درصدآن را کاهش داد.
پخت نان مرغوب با آرد سن ‌زده به روش علمی :‌ با گندمی که 3 تا 5 درصد سن‌زدگی دارد نان مسطح و 1 تا 2 درصد نان حجیم می توان تولید کرد و سن زدگی بیش از این مقدارها به کیفیت نان صدمه می‌زند.
با توجه به محدودیت‌های مبارزه با سن برای استفاده از آرد گندم‌های سن‌زده می‌توان با اصلاح پروتئاز نان مناسب تهیه کرد، یکی از این روش‌ها تزریق بخار به داخل گندم است که این شیوه هم اکنون درترکیه مورد استفاده می‌باشد.
شیوه‌های دیگر به کارگیری از این آردها استفاده در کارخانجات بیسکویت‌سازی و یا تهیه نان قاق می‌باشد.
البته با روش‌هایی می‌توان درنانوایی از این آردها نان مناسب تهیه کرد به عنوان نمونه اکنون در دانشگاه فردوسی با استفاده از ترش لاکتیک (خمیرترشی که با نمک 7 درصد تهیه شده سپس

آرد به آن اضافه شود) مقدار آرد دو برابر مصرف خمیر ترش روزانه می باشد تا خمیر سفتی بدست آید ، در روش به هیچ عنوان از خمیر مایه برای تهیه این خمیر ترش نباید استفاده کرد چرا که خمیر مایه موجب تخمیر الکلی می شود . خمیر تهیه شده به این روش را به مدت 48 ساعت در حرارت معمولی نگهداری می شود . تا قدرت اسیدی یا بازی PH آن به حدود 34 برسد. در این روش میزان PH هیچ نوع میکروب بیماری زای دیگر نتنها رشد نمی کند بلکه از بین هم می رود و فقط میکروب های تولید کنند اسید ( لاکتیک یا لاکتوباسیلوس ها ) رشد می کنند.
پس از دوره تخمیر لایه سفتی بر روی خمیرترش باقی می‌ماند که باید کنار زده شود و مصرف روزا

نه خمیرترش حدود 4 تا 5 درصد آرد مصرفی می‌باشد. برای استفاده از این خمیرترش، آن را در داخل آب حل کرده سپس معادل آن آرد و نمک اضافه کرده تا در 24 ساعت بعد آماده استفاده شود، این کار هر روز باید تکرار شود تا خمیرترش روز بعد آماده شود. و در زمان تولید خمیر حتما از خمیرمایه نیز استفاده شود.
درباره فواید این روش می توان گفت : زمانی که با این روش خمیر تهیه شد PH خمیر پس از 2 تا 3 ساعت به حدود 5 می رسد، در این شرایط آنزیم های مفیدی همچون ( میلاز و فیتاز ) ما فعال می شود ولی آنزیم پروتئاز که نتیجه نیش سن می باشد غیر فعال می شود و این عمل باعث تشکیل شبکه گلوتنی می شود . در نتیجه نان با کیفیت مناسبی تولید می شود که علاوه بر این نان تولیدی به این روش دارای خواص ضد قارچی و ضد سرطانی می باشد.

راست بالان زیان آور گندم

تا كنون چندین گونه ملخ كه میزبان آنها گندم ذكرگردیده است، شناسایی شده اند. در بین این ملخ ها گونه های زیرحائز اهمیت می باشند(شكل 5):

ملخ مراكشی Dociostaurus maroccanus (Thunb.) (Acrididae, Orthoptera)
گیاهان زراعی مختلف خصوصا غلات به عنوان میزبان آن ذكر شده است و بیشتر از سایر ملخ های بومی ایران كه میزبان آنها گندم و جو ذكر شده است، خسارت زا است.
این ملخ در خاك های رسی سفت و عاری از پوشش گیاهی تخم ریزی می كند و قسمتی از تابستان، پائیز و زمستان (حدود 9 ماه از سال) را به صورت تخم سپری می كند و یك نسل در سال دارد. خاك نرم و پوشش گیاهی انبوه از تخم گذاری، افزایش جمعیت و تبدیل حالت انفرادی به گله ای آن جلوگیری می كند.

ملخ صحرایی Schistocerca gregaria (Forsk.) (Acrididae, Orthoptera)
كانون های دائمی این ملخ در افریقا، عربستان، هندوستان و پاكستان قرار دارد و تحت شرایط خاصی از فاز انفرادی به فاز گله ای تبدیل شده و به مناطق دیگر از جمله ایران حمله می كنند. این ملخ دامنه میزبانی وسیعی داشته و گندم و جو نیز از گیاهان میزبان آن به شمار می آید.

این ملخ در سال هایی كه حالت گله ای آن به ایران حمله كرده است تا دو نسل در سال ایجاد كرده است. درسال های اخیر شاهد حمله دسته های مهاجر این ملخ به ایران نبوده ایم. فاز انفرادی این آفت در صورت مساعد بودن شرایط محیطی افزایش جمعیت داده و به زراعت های هم جوار محل زیست خود خسارت وارد می سازند .

ملخ آسیایی Locusta migratoria L. (Acrididae, Orthoptera)

فاز انفرادی این ملخ در اكثر نقاط وجود دارد و گندم و جو نیز به عنوان میزبان های این ملخ چند میزبانه ذكر شده است. زمستان گذرانی این ملخ به صورت تخم است و در شرایط آب وهوایی گرم تا 3 نسل در سال ایجاد می كند.
برخی دیگر از ملخ های بومی در ایران وجود دارند كه گندم و جو میزبان آنها ذكر شده است و در برخی سال ها خسارت های قابل توجهی به غلات وارد می كنند. اسامی علمی مهم ترین آنها به شرح زیر می باشد:

Dociostaurus crassiusculus (Pantel) (Acrididae, Orthoptera)

Dociostaurus hauensteini Bolivar (Acrididae, Orthoptera)

Ramburiella turcomana (F.W.) (Acrididae, Orthoptera)

Calliptamus barbarus Costa (Acrididae, Orthoptera)

Calliptamus turanicus (L.) (Acrididae, Orthoptera)

Oediopoda miniata (Pall) (Acrididae, Orthoptera)

Ailopus talassinus (Acrididae, Orthoptera)

Pyrgodera armata (F.W.) (Acrididae, Orthoptera)

Tettigonia viridissma (L.) (Tettigonidae, Orthoptera)

Decticus albifrons (F) (Tettigonidae, Orthoptera)

شكل 5- مهم ترین ملخ های زیان آور غلات
ملخ آسیایی(Locusta migratoria ) (بالا)
ملخ صحرایی(Schistocerca gregaria ) (پائین)

مدیریت تلفیقی ملخ های زیان آور گندم
 گونه از سوسك های جنس Meloe و چند گونه از سوسك های جنس Mylabris دیده شده اند كه از تخم ملخ ها تغذیه می كنند. زنبورScelio flavibabis M. از پارازیتوئید های مهم تخم ملخ ها به شمار می آید و گونه هایی از مگس های Tachinidae نیز گزارش شده اند كه پارازیتوئید پوره ها و حشرات كامل ملخ ها هستند.
ــ ملخ مراكشی زمین های عاری از پوشش گیاهی و خاك سخت و كوبیده شده را برای تخم گذاری انتخاب می كند و چرای بی رویه دام در مراتع باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و كوبیده شدن زمین می شود و نقاط مناسبی را برای به وجود آمدن حالت گله ای ملخ فراهم می كند.
كشت زمین های لخت و بالا بردن میزان پوشش گیاهی در مناطق زیست ملخ مراكشی، در جلوگیری از افزایش جمعیت آن موثر است.
ـــ در مدیریت تلفیقی ملخ های بومی زیان آور شناسایی كانون ها و مناطق نشو و نمای این ملخ ها اهمیت فراوانی دارد.
برای كنترل شیمیایی ملخ های زیان آور، سموم فنی

روتیون ULV 96% ( 4/0- 5/0 كیلودر هكتار)، مالاتیون ULV 96% (7/0- 5/1 كیلو در هكتار)، فنیتروتیون EC 50% (1 لیتر درهكتار) و دیفلوبنزورون ULV 95% (300 میلی لیتر در هكتار) و طعمه مسموم ( لیندین WP 25% + 100 كیلو سبوس گندم ، برنج یا ذرت+ آب به اندازه مرطوب شدن) به مقدار 25-50 كیلو گرم در هكتار به محض خروج پوره ها تا زمان ظهور ملخ های كامل، مورد استفاده قرار می گیرند.

برای دریافت اینجا کلیک کنید