پایان نامه بررسی میزان بکارگیری روش های تربیت دینی نوجوانان از منظر نهج البلاغه

توضیحات

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 پایان نامه بررسی میزان بکارگیری روش های تربیت دینی نوجوانان از منظر نهج البلاغه دارای 440 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد پایان نامه بررسی میزان بکارگیری روش های تربیت دینی نوجوانان از منظر نهج البلاغه  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه پایان نامه بررسی میزان بکارگیری روش های تربیت دینی نوجوانان از منظر نهج البلاغه

پیشگفتار 
چکیده تحقیق 
فصل اول 
کلیات تحقیق: 
1- بیان مسئله 
2 – اهداف تحقیق 
3- ضرورت تحقیق 
4- فرضیات تحقیق 
5- روش تحقیق 
6)تعریف اصطلاحات و واژه ها 
تعریف هدف و نقش هدف 
فواید و اهمیت تعیین هدف: 
اهداف تربیت 
اجتماعی بودن 
اصولی در اهداف تربیت اجتماعی 
نهج البلاغه: 
تربیت اجتماعی را از کجا باید آغاز نمود؟ 
فصل دوم 
پیشینه تحقیق 
پیشینه تحقیق 
الف) پایان نامه ها 
ب) کتاب ها 
ج) مقالات 
فصل سوم 
مبانی نظری تحقیق: 
نهج البلاغه و مستدرکات آن 
بررسی مسئله اسناد نهج البلاغه به علی(ع) 
بررسی اشکال مورد اول 
بررسی اشکال مورد دوم 
نهج البلاغه و جامعه امروز اسلامی 
در آیینه این عصر 
علی در میدان های گوناگون 
نگاهی کلی به مباحث و مطالب نهج البلاغه 
عناصر معجزه ای نهج البلاغه 
محتوای نهج ا لبلاغه  
امتیازات نهج ا لبلاغه 
گردآورنده نهج البلاغه 
شرح ها و ترجمه های نهج البلاغه 
ماخذ و منابع نهج البلاغه 
تصویر شخصیت علی(ع) در نهج البلاغه 
ضرورت بحث تربیت 
مفهوم و تعریف تربیت 
ماهیت یا چیستی تربیت 
فرق تزکیه و تربیت 
چه کسی می تواند مربی باشد؟ 
وظیفه مهم حاکم اسلامی در تعلیم و تربیت 
مربی اسلامی 
وظایف امام علی(ع) 
انبیا و اولیا طبیبان الهی اند. 
ویژگی طبیبان الهی 
راه رهایی از سرگردانی 
تلاش پیگیر حضرت علی(ع) در امر تربیت 
راه به سوی حقیقت تربیت 
موانع و مقتضیات تربیتی 
موانع و مقتضیات فردی 
موانع و مقتضیات اجتماعی 
اسلام و هدف تربیت 
اخلاق و ارتباط آن با تربیت 
رابطه اخلاق و تربیت  
روش های تربیتی 
تربیت و اخلاق 
دین و تربیت  
رابطه دین و تربیت 
بررسی رابطه دین با نظام تربیتی و با هر یک از اجزا و عناصر موجود در عمل تربیت 
امام علی(ع) و تربیت 
ابعاد تربیت از دیدگاه امام علی(ع) 
تربیت دینی 
تربیت اجتماعی 
تربیت اجتماعی خارج از خانه 
میزان و معیار رابطه درست با دیگران  
تربیت جسمانی 
حقیقت تربیت 
انسان و تربیت پذیری 
تربیت اجتماعی 
تعریف تربیت اجتماعی 
اسلام و تربیت اجتماعی 
هدف های تربیت اجتماعی 
رابطه تربیت فردی و تربیت اجتماعی 
سرآغاز تربیت اجتماعی 
نظریات صاحب نظران در ارتباط با تربیت 
افلاطون 
ارسطو 
خواجه نصیرالدین طوسی 
کومینوس 
جان لاک 
ژان ژاک روسو 
کانت 
ابن مسکویه 
ابن خلدون 
ابن سینا 
امام خمینی 
ثمره اجتماعی تربیت از دیدگاه امام علی(ع) 
فصل چهارم 
اصول اجتماعی و نحوه عملکرد آن در جامعه در سایه تربیت : 
عوامل رویکرد به حیات اجتماعی 
ارزش های اخلاقی در حیات اجتماع 
نقش عامل عقلانی در ارزش یابی 
اصل انظلام و ستم ناپذیری 
توجیه انظلام 
اصل کرامت و تکریم در روابط اجتماعی 
در برخورد با انسان دو دیدگاه وجود دارد 
نتایج کرامت یا حقارت شخصیت 
نفاق و دورویی 
فضایل و رذایل اخلاقی 
مشورت 
اصل شورا 
مهمترین صفات مشاور 
خداترسی 
تقوای الهی 
تعقل 
تجربه 
عقل 
وظیفه مشورت کننده و مشاور 
آثار امر به معروف و نهی از منکر 
پیشنهاد و نظریه اجرایی در مورد امر به معروف و نهی از منکر 
اصل زهد : زیستی شایسته 
مفهوم زهد 
زهد و توانایی های اقتصادی 
زهد و ایثار و همدردی 
اصل قناعت 
اصل کفاف 
اصل عدالت اجتماعی 
عدالت و ارزش های اجتماعی 
صبر و شکیبایی 
الگو های صبر و اسطوره های استقامت 
صبر در احادیث اسلامی 
آثار و پیامد های صبر 
شاخه های صبر 
جزع و بی تابی 
درمان جزع و ناشکیبایی 
فرق جزع و احساسات معقول 
خدمت به مردم 
مفهوم خدمتگزاری 
اسلام و خدمتگزاری 
محدوده خدمت 
جلوه های خدمتگزاری 
یاری دیگران 
بر و احسان 
انگیزه ها در خدمتگزاری 
آفات خدمتگزاری 
حکومت و خدمت 
روحانیان و خدمتگزاری 
فصل پنجم 
نتیجه گیری وپیشنهادات: 
بحث و نتیجه گیری 
پیشنهادات 
مشکلات تحقیق 
منابع 

بخشی از منابع و مراجع پروژه پایان نامه بررسی میزان بکارگیری روش های تربیت دینی نوجوانان از منظر نهج البلاغه

1)     قرآن کریم

2)     احمدی ، سید احمد، اصول و روش های تربیت در اسلام، انتشارات جهاد دانشگاهی، اصفهان

3)     باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، انتشارات دفتر کمک آموزشی،

4)     المنجد، چاپ احمدی

5)      معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، انتشارات امیر کبیر

6)     مفردات راغب اصفهانی

7)     شعاری نژاد، علی، فرهنگ علوم رفتاری

8)     صحیفه نور، امام خمینی(ره)، ج 1 و

9)     مدبر عزیزی، غلامرضا، دیدگاه اسلام درباره اهمیت و لزوم پرورش اجتماعی، وزارت آموزش و پرورش، معاونت پرورشی، تهران

10) شیخ آقابزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه معروف به الذریعه، بیروت، ج

11) معارف، مجید، تاریخ عمومی حدیث، چاپ دوم، انتشارات کویر،

12) حسینی، عبدالزهرا، مصادر نهج البلاغه و اساتید، بیروت، ج

13) دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین

14) الغدیر، ج

15) مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، قلهک

16) رفیعی، جواد، آموزه هایی از نهج البلاغه، قم، تابستان

17) مسعودی، مروج الذهب، ج

18) مقدمه سید رضی بر نهج البلاغه

19) علامه حلی، رجال

20) خسروپناه، عبدالحسین، جامعه علوی در نهج البلاغه،

21) الطبقات الکبری، ج

22) بهج الصباغه، ج

23) معجم رجال الحدبث، ج

24) رجال النجاشی

25) جمعی از نویسندگان، آشنایی با نهج البلاغه، مؤسسه مطالعات و پژوهش های فرهنگی آیه حیات

26) نوری، حسین، مستدرک الوسایل، ج 3 و

27) اعیان الشیعه، ج

28) خامنه ای، سید علی، بازگشت به نهج البلاغه

29) دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی

30) جزوه تعلیم و تربیت دکتر علی قائمی

31) زهانت، عبدالحمید، تعلیم و تربیت در نهج البلاغه

32) مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 91، 95، 77، 75، 199، 71، 74، 6، 68، 1، 79، 45،

33) مطهری، مرتضی، تکامل اجتماعی انسان

34) نوذری، محمود، عضو دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، شماره

35) رسائل شیخ انصاری، چاپ قدیم

36) رحیمیان، محمدحسن و رهبر، محمدتقی، آیین تزکیه، بوستان قم

37) مجمع البیان، ج

38) دبیری، پرویز، ترجمه انسان موجود ناشناخته

39) کاردان، علی محمد، ترجمه معنی و حدود علوم تربیتی( میلاره کاسترن)

40) ماهنامه کوثر، شماره 35، 34، 36،

41) رسولی محلاتی، هاشم، وصایا الرسول و الائمه(ع)، ترجمه فارسی

42) مستدرک الوسائل، ج

43) کلینی، ابو جعفر محمد، کافی، ج 6، 2، 4،

44) حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج

45) صدوق، محمدبن علی بن الحسین، الخصال، ترجمه و تصحیح احمد فهری

46) کاظم زاده ایرانشهر،حسین، اصول اساسی فن تربیت

47) سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج

48) فیاض، علی اصغر، ترجمه تاریخ فلسفه های تربیتی، ج

49) شریعتمداری، فلسفه تعلیم و تربیت

50) باروخ اسپینوزا، کتاب اخلاق، ترجمه دکتر محسن جهانگیری

51) شعاری نژاد، علی، فلسفه آموزش و پرورش

52) قائمی، علی، تربیت و سازندگی

53) علامه طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ج

54) ارسطو، سیاست، ترجمه مجید عنایت

55) سیاست، ترجمه انگلیسی از B..Jowett

56) طوسی، خواجه نصیرالدین، اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینویی و علیرضا حیدری

57) اندیشه هایی درباره تربیت، کمبریج

58) روسو، امیل

59) قائمی، علی، جامعه مدنی از دیدگاه امام امیرالمؤمنین

60) درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه

61) عبدالرحمن بن خلدون، ترجمه محمدپروین گنابادی

62) مصباح، محمدتقی، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن

63) شیخ صدوق، من لا یحضر الفقیه، ج

64) محمد بن محمد الشعیری، جامع الاخبار، تحقیق حسن المصطفوی، مرکز نشر الکتاب، تهران 1382ق

65) مراعاه لهم و احتراما، تفسیر محی الدین بن عربی، ج

66) تفسیر ابوالفتوح رازی، ج

67) تفسیر روح المعانی، ج 4 و

68) تفسیر الصافی، ج

69) تفسیر البیضاوی، ج

70) التبیان فی تفسیر القرآن، ج

71) تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده، ج

72) تفسیر تستری

73) نهج البلاغه، فیض الاسلام

74) نهج البلاغه، صبحی صالح

75) غررالحکم، آمدی تحقیق محدث ارموی، چاپ دانشگاه، ج 1 و

76) شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج

77) مطهری، مرتضی، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی

78) مجمع البیان فی تفسیر القرآن

79) شرح نهج البلاغه عبده، ج

80) مطهری، مرتضی، بیست گفتار، انتشارات صدرا، 1358ش

81) تفسیر روح البیان،ج 1، 2، 5،

82) تفسیر قرطبی، ج

83) تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، انتشارات دارالکتب الاسلامیه،ج 11،

84) نقطه عطف، نامه امام خمینی به احمد آقا خمینی

85) سنن النبی، علامه طاطبایی

86) صحیفه سجادیه، دعای مکارم اخلاق

87) تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج

88) نهج البلاغه، ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی

89) عباسی، اسدالله، تربیت اجتماعی کودک از نظر اسلام، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، سال 1375(پایان نامه)

90) محمدی، مهری، بررسی تربیت اجتماعی از دیدگاه نهج البلاغه، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، سال 1375(پایان نامه)

91) دکتر آرام، محمد رضا (مقاله)

92) فصلنامه حوزه، شماره 42 و  46 (مجله)

93) درس هایی از مکتب اسلام، سال 1378، شماره 6 (مجله)

نهج البلاغه و مستدرکات آن

کتاب شریف نهج البلاغه مجموعه ای از خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار علی(ع) است که در طول زندگانی و به خصوص ایام خلافت آن حضرت در مجامع گوناگون اجتماعی، سیاسی و نظامی خطاب به افراد و گروه های مختلف ایراد گردیده است

این مجموعه از همان آغاز صدور از ناحیه امام(ع) خطاب به افراد و گروه های مختلف ایراد گردیده است و مورد توجه یاران آن حضرت قرار گرفته و گذشته از علاقه ای که اصحاب و شیعیان به آن حضرت داشتند، عنایت و توجه عرب ها به حفظ کلام بلیغ نیز موجب گردید تا به تدریج گام هایی در زمینه ضبط سخنان علی(ع) برداشته شود.چنانچه در فاصله قرن اول تا قبل از تألیف نهج البلاغه توسط سید رضی عده زیادی به جمع آوری بخش هایی از خطبه ها و نامه ها و سخنان علی(ع) مشغول بوده و کتاب هایی تحت عنوان “خطب امیرالمؤمنین” یا”خطب علی(ع)” تألیف کرده اند[1]

علاوه بر آن کتب، در فاصله قرن دوم تا چهارم هجری تألیفات زیادی از سوی دانشمندان شیعه و سنی در موضوعات سیره و اخلاق ، تاریخ، فقه، حدیث، کلام و عقاید و به طور کلی فرهنگ اسلامی پدید آمد که حاوی بخش هایی از سخنان علی(ع) بود و شمار این کتاب ها بسیار زیاد و طبق پاره ای از تحقیقات افزون بر یکصد ماخذ از مصادر معتبر شیعه و اهل سنت می باشد[2]

در قرن چهارم هجری شخصیت بزرگ و ممتاز جهان تشیع یعنی سید رضی(متوفی 406 ه) تصمیم گرفت با سخنان علی(ع) مجموعه ای گردآورد. البته چنانچه سید خود در مقدمه این اثر جاودانی اشاره می کند، او در پی تقاضای علاقمندان به کلام بلیغ مولای متقیان دست به این کار زد و از آنجا که وی از شعرای بزرگ آن عصر بود،

گلچینی از سخنان امام را که از نظر فصاحت و بلاغت ممتازتر بود به تشخیص خود برگزید

پاره ای از سخنان سید رضی[3]

” اما وظیفه من، غیر از تلاش و کوشش و سعی فراوان برای یافتن این گمشده نیست واز خدا می خواهم که در این راه مرا راهنمایی کند

بعد از تمام شدن کتاب چنین دیدم که نامش را نهج البلاغه بگذارم، زیرا این کتاب درهای بلاغت را به روی بیننده می گشاید و خواسته هایش را به او نزدیک می کند.این کتاب هم موردنیاز دانشمند و عالم و هم دانشجو متعلم است و هم خواسته ی بلیغ و زاهد در آن یافت می شود

در بین کلمات امام، سخنان شگفت انگیزی در مورد توحید، عدل و تنزیه خداوند از شباهت[4] به خلق می بینم که تشنگان را سیراب کرده و پرده ها را از روی تاریکی شبهات برمی گیرد;”

از این رو نهج البلاغه شامل کلیه سخنان امام(ع) که در عصر سید رضی در مصادر شیعه و سنی مندرج بوده ، نیست. شاهداین مطلب علاوه برتصریح سید رضی، مقایسه بین خطب ورسائل نهج البلاغه با خطب و رسائلی است که هم اکنون در مصادر دیگر وجود دارد

به همین جهت پس از سید رضی عده ای از دانشمندان در مقام تکمیل کار او دست به تألیف کتبی به عنوان مستدرک و متمم نهج البلاغه زدند. که از جمله آنها موارد زیر است

1 ملحق نهج البلاغه تآلیف احمد بن احمد بن ناقه(م 729)

2 النهج القویم تألیف سید خلف بن عبدالمطلب موسوی(م1074)( به نقل از الذریعه)

3 مصباح البلاغه تألیف سید حسن میرجهانی طباطبایی

4 غررالحکم و دررالکلم تألیف عبدالواحدین محمدآمدی

5 مستدرک نهج البلاغه تألیف هادی کاشف الغطاء

اما نهج البلاغه در وضعیت کنونی شامل 239 خطبه، 79 نامه و 472 کلام از کلمات قصار علی(ع) می باشد که در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی، اخلاقی،کلام و عقاید، مواعظ و احتجاجات صادر شده است و چنانکه گفتیم، اکثر آنها متعلق به دوران خلافت علی(ع) و بیانی از حوادث صدراسلام است

نکته دیگرآنکه نهج البلاغه از همان دوران تألیف مورد توجه و استقبال علما ومحققان و به ویژه ادب دوستان قرار گرفت و عده ای به حفظ آن همت گماردند[5]

عده ای به تفسیر و شرح آن روی آوردند و بسیاری هم آن را به زبان های دیگر ترجمه کردند. مرحوم شیخ آقابزرگ تهرانی در کتاب الذریعه نزدیک به یکصد وپنجاه کتاب به عنوان شرح یا ترجمه نهج البلاغه نام می برد[6].از این رو پس از قرآن کریم کمتر کتابی را می توان سراغ گرفت که به اندازه نهج البلاغه توجه علما و محققان را به خود جلب کرده باشد[7]

بررسی مسئله اسناد نهج البلاغه به علی(ع)

از آنجا که نهج البلاغه برخلاف اکثر تصنیفات حدیثی دانشمندان از سند متصل – از مؤلف کتاب تا معصوم(ع) _ برخوردار نیست و سید رضی جز در شانزده مورد دیگر از ماخذی یاد نکرده است، این امر موجب تشکیک در صحت انتساب آن به امام علی(ع) شده است.البته گرچه مرسل بودن روایات این کتاب را نمی توان انکار کرد ولی از نظر علمای شیعه از نظر انتساب کلی این کتاب به علی(ع) تردیدی وجود ندارد و قرائن زیر گویای این مطلب است

1)  محتوای اکثر خطبه ها، رسائل و کلمات قصار نهج البلاغه با تصویری که از علی(ع) در ذهن دارند مطابقت می کند

2)     نسبت به تقوا و وثاقت سید رضی کمال اطمینان وجود دارد

3)  بسیاری از خطبه ها و رسائل نهج البلاغه در منابع قبل از سید رضی آن هم با سند متصل تا علی(ع) قابل شناسایی است

4)  تاریخ صحیح و حوادث نیمه نخست قرآن اول هجری گواه دیگری بر اصالت بسیاری از مطالب  نهج البلاغه است

5)  بلاغت و فصاحت بی نظیر نهج البلاغه عامل دیگری در صحت صدور آن از شخص علی(ع) است

دانشمندان اهل سنت نیز کمابیش صحت انتساب نهج البلاغه به علی(ع) را پذیرفته اند و حتی برخی از آنان در زمینه شرح، تصحیح متن و چاپ آن خدمات بزگی انجام داده اند. از جمله این افراد ابن ابی الحدید در شرح معروف خود و شیخ محمد عبده و دکتر صبحی صالح در تصحیح نهج البلاغه و طبع آن هستند، لکن در این میان عده ای از بزرگان اهل سنت صحت انتساب نهج البلاغه به علی(ع) را – کلا یا بعضا – مورد تردید قرار داده اند[8]

گرجه باید گفت که اظهارات آنان غیر مستند بوده و بیشتر مایه از حدس و گمان دارد و به عقیده نگارنده، تردیدهای آنان در دو مطلب ریشه دارد

الف- نبودن سند متصل در صدر روایات نهج البلاغه و یا لااقل عدم ذکر ماخذ

ب- وجود مسائلی که به زعم شک کننده با سیره علی(ع) با شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عصر وی تناقض دارد[9]

بررسی اشکال مورد اول

در این باره باید گفت که طبعا اگر سید رضی مطالب نهج البلاغه را به طور مستند درج می نمود و یا منابع خود را ذکر می کرد، کار وی از ارزش دیگری برخوردار می گشت و کتاب او در ردیف سایر کتب روایی قرار می گرفت لکن به دلایل زیر سید رضی این شیوه را پیش گرفت

1)  نهج البلاغه مجموعه ای از روایات فقهی در حوزه احکام و تکالیف نیست و مطالب آن به طور مستقیم دخلی در حرام و حلال الهی نداردو چنانکه می دانیم در طول تاریخ، فقها و محدثان در درجه اول اهتمام خود را در یافتن روایات مستند و صحیح در حوزه احکام متمرکز کرده و برعکس در   رشته های فضایل و اخلاق و آداب و حساسیت کمتری از خود نشان دادند[10]

2)  در این میان نهج البلاغه نیز که از نظر محتوا مجموعه ای اخلاقی،سیاسی و اجتماعی است، به تاثیر از این رویه به گونه ی غیر مستند جمع آوری گردید

شخصیت سید رضی، شخصیتی فقهی، حدیثی و رجالی نیست و به عبارت دیگر این اعاد تحت الشعاع شخصیت ادبی او قرار دارد.سید را اشعر شعرای خویش دانسته اند[11]

در جمع آوری نهج البلاغه نیز وجود همین بعد او را وادار می کند که تنها به انتخاب مواضع بلیغ سخن امام(ع) بپردازد. منطق او در عدم اشاره به ماخذ احتمالا این بوده است که هیچ سندی گویاتر از الفاظ و معانی ممتاز نهج البلاغه نمی تواند بر صحت انتساب آن به علی(ع) دلالت نماید

بررسی اشکال مورد دوم

در مورد این اشکال یعنی وجود مسائلی در نهج البلاغه که به عقیده مخالفان با سیره علی(ع) یا شرایط سیاسی و اجتماعی عصر آن حضرت در تناقض می باشد باید گفت که اگر با استفاده از تاریخ صحیح وجود چنین مسائلی در نهج البلاغه به اثبات برسد، قهرا آن بخش از نهج البلاغه که حاوی آن مسائل است زیر سؤال خواهد رفت نه الزاما همه آن.منتها هدف اشکال کنندگان در این قسمت به احتمال زیاد وجود خطب و رسائلی است که در آن سیره خلفای قبل از علی(ع) مورد نقد و اعتراض قرار گرفته است که مهمترین خطبه در این باره خطبه شقشقیه است[12]

اما در بررسی این اشکال باید گفت که اگر کسی تصویر روشنی از شخصیت علی(ع) در ذهن داشته باشد، تردید نخواهد کرد که سیره علی(ع) با سیره شیخین و سیره بسیاری از صحابه دیگر در تضاد بوده است. آن حضرت در دوران خلافت خود مجبور به جنگ با تعدادی از صحابه از جمله طلحه و زبیر شد. بنابراین طبیعی است که آن حضرت پس از کشته شدن عثمان و رسیدن به منصب خلافت، مسلمین به ارزیابی و نقد سیره گذشتگان بپردازد و نظر خود را در انتقاد از عملکرد آنان ابراز دارد. از این رو صدور خطبه هایی چون شقشقیه از علی(ع) با سیره وی کاملا سازگار است و برخی از بزرگان از جمله ابن ابی الحدید در شرح خود انتساب همین خطبه را به علی(ع) به طور مدلل نشان داده اند[13]

آخرین نکته در بررسی انتساب نهج البلاغه به علی(ع) این است که تشکیک در این زمینه با هر نیتی که صورت گرفته، خود امری برکت زا بوده است و موجب شده است تا در زمینه شناسایی اسناد و مدارک نهج البلاغه تحقیقات ارزشمندی صورت گیرد و در نتیجه تاکنون برای 140 خطبه از 239 خطبه و 62 نامه از 79نامه و340 حکمت از 489حکمت آن سند و ماخذی از مصادر شیعه و سنی قبل یا همزمان و یا بعد از تألیف نهج البلاغه به دست آمده است [14] و [15]

نهج البلاغه و جامعه امروز اسلامی

 شهید مرتضی مطهری می گوید[16]

“تنها من و امثال من نبودیم که با دنیای نهج البلاغه بیگانه بودیم، جامعه اسلامی این کتاب رانمی شناخت آن که می شناخت از حدود شرح کلمات و ترجمه تجاوز نمی کرد، روح و محتوای نهج البلاغه از همگان مخفی بود.اخیرا جهان اسلام دارد نهج البلاغه را کشف می کند و به تعبیر دیگر نهج البلاغه جهان اسلام را فتح می کند

چیزی که مایه حیرت است این است که قسمتی از محتوای نهج البلاغه را چه در کشور شیعه کشور ایران و چه در کشورهای عربی، اولین بار “بی خدا”ها ویا “باخداهای” غیر مسلمان کشف کردند و در اختیار توده مسلمان قرار دادند

البته هدف غالب یا همه آنها از این کار این بود که علی و نهج البلاغه علی توجیهی برای درستی پاره ای از مدعاهای اجتماعی خود بسازند و خود را تقویت کنند. ولی برای آنها نتیجه معکوس داد.زیرا برای اولین بار توده مسلمان دانست که سخنان پرزرق و برق دیگران چیز تازه ای نیست، بهترش در نهج البلاغه است، در سیره علی است، در سیرت تربیت شدگان علی از قبیل سلمان و ابوذر و عمار است. نتیجه این شد که به جای اینکه علی و نهج البلاغه آنها را توجیه نمایند، آنها را شکست دادند. ولی به هر حال باید اعتراف کنیم که قبل از این جریان آشنایی اکثریت ما از حدود چند خطبه زهدی و موعظه ای تجاوز نمی کرد، گنجینه ای مانند عهدنامه مولا به مالک اشتر نخعی را کسی نه می شناخت نه توجهی می کرد

نهج البلاغه منتخبی است از خطبه ها و وصایا و دعاها و نامه ها و کلمات کوتاه علی(ع) که سید شریف رضی در حدود هزار سال پیش جمع آوری کرده است.نه کلمات مولا منحصر است به آنچه سید رضی گرد آورده است.مسعودی که صدسال قبل از سید رضی بوده است، درجلد دوم مروج الذهب می گوید:.” در حال حاضر چهارصد و هشتاد و اندی خطبه از علی در دست مردم است” درصورتی که همه خطبه های گردآوری شده سید رضی 239 است. یعنی کمتر از نصف عددی که مسعودی می گوید و نه گردآوری کلمات امیرالمؤمنین علی(ع) منحصر به سید رضی بوده است

اکنون دو کار لازم در مورد نهج البلاغه در پیش است، یکی غور و تعمق در محتوای نهج البلاغه است تا مکتب علی در مسائل مختلف ومتنوعی که در نهج البلاغه است دقیقا روشن شود که جامعه اسلامی سخت بدان نیازمند است، دیگر تحقیق در اسناد و مدارک نهج البلاغه.”

در آیینه این عصر

 از چهارده قرن پیش تاکنون جهان هزاران رنگ به خود گرفته، فرهنگ ها تغییرو تحول یافته و ذائقه ها دگرگون شده است.ممکن است کسی بپندارد که فرهنگ قدیم ذوق قدیم سخن علی را می پسندید و در برابرش خاضع بود ، فکر و ذوق جدید به نحو دیگری قضاوت می کند. اما باید بدانیم که سخن علی(ع) چه از نظر صورت و چه از نظر معنی محدود به هیچ مکان و هیچ زمانی نیست، انسانی و جهانی است

مرحوم شیخ محمد عبده مفتی اسبق مصر از افرادی است که تصادف و دوری از وطن او را با    نهج البلاغه آشنا می کند و این آشنایی به شیفتگی می کشد و شیفتگی به شرح این صحیفه مقدس و تبلیغ آن در میان نسل جوان منجر می گردد.وی در مقدمه شرح خود می گوید

“در میان همه مردم عرب زبان یک نفر نیست مگر آنکه معتقد است سخن علی(ع) بعد از قرآن و کلام نبوی، شریفترین و بلیغ ترین و پرمعنی ترین و جامع ترین است.”

علی الجندی رئیس دانشکده علوم در دانشگاه قاهره در مقدمه کتاب علی بن ابیطالب، شعره و حکمه درباره نثر علی(ع) می گوید

“نوع خاصی از آهنگ موسیقی که بر اعماق احساسات پنجه می افکند در این سخنان هست، از نظر سجع چنان منظوم است که می توان آن را شعر منثور نامید.”

وی از قدامه بن جعفر نقل می کند که گفته است

” برخی در سخنان کوتاه توانایند و برخی در خطبه های طولانی ، و علی در هر دو قسمت برهمه پیشی گرفته است همچنانکه در سایر فضیلت ها.”

طه حسین، ادیب و نویسنده معروف مصری معاصر در کتاب علی ونبوه می نویسد

“من پس از وحی و سخن خدا، جوابی پرجلال تر و شیواتر از این جواب ندیده و نمی شناسم.”

سخن را در این زمینه با سخن خود علی(ع) پایان می دهیم

روزی یکی از اصحاب علی(ع) خواست خطابه ای ایراد کند، نتوانست و زبانش به اصطلاح بند آمد، علی(ع) فرمود:”همانا زبان پاره ای از انسان است و در اختیار ذهن او، اگر ذهنی نجوشد و واپس روداز زبان کاری ساخته نیست، اما آن گاه که ذهن باز شود مهلت به زبان نمی دهد.” سپس فرمود:”و انالامراء الکلام و فینا نتثبت عروقه و علینا تهدلت عضونه- همانا فرماندهان سپاه سخنیم، ریشه درخت سخن در میان ما دویده و جا گرفته و شاخه هایش بر سر ما آویخته است.”

علی در میدان های گوناگون

از امتیازات برجسته سخنان امیرالمؤمنین که به نام نهج البلاغه امروز در دست ماست این است که محدود به زمینه خاصی نیست. علی(ع) به تعبیر خودش تنها در یک میدان اسب نتاخته است. در میدان های گوناگون که احیانا بعضی با بعضی متضاد است، تکاور بیان را به جولان در آورده است. نهج البلاغه شاهکار است اما نه تنها در یک زمینه،مثلا موعظه یا حماسه یا فرضا عشق و غزل یا مدح و هجا و غیره بلکه در زمینه های گوناگون

اینکه سخن آشکار باشد ولی در یک زمینه البته زیاد نیست و انگشت شمار است ولی به هر حا ل هست.اینکه در زمینه های گوناگون باشد ولی در حد معمولی و نه شاهکار، فراوان است ولی اینکه سخنی شاهکار باشد و در عین حال محدود به زمینه خاصی نباشد، از مختصات نهج البلاغه است. بگذریم از قرآن کریم که داستانی دیگر است، کدام شاهکار را می توان پیدا کرد که به اندازه نهج البلاغه متنوع باشد؟

سخن نماینده روح است. سخن هر کس به همان دنیایی تعلق دارد که رو ح گوینده اش به آنجا تعلق دارد. طبعا سخنی که به چندین دنیا تعلق دارد نشانه روحیه ای است که در انحصار یک روحیه بخصوص نیست و چون روح علی(ع) محدود به دنیای خاصی نیست، در همه دنیاها و جهان ها حضور دارد و اصطلاح عرفا، “انسان کامل” و” کون جامع” و”جامع حضرات” و” دارنده همه مراتب” است، سخنش نیز به دنیای خاص محدود نیست. از امتیازات سخن علی(ع) این است که به اصطلاح شایع عصر ما چندبعدی است نه یک بعدی

خاصیت همه جانبه بودن سخن علی(ع) و روح علی(ع) مطلبی نیست که تازه کشف شده باشد، چیزی است که حداقل از هزار سال پیش اعجاب ها را برمی انگیخت

سید رضی که به هزار سال پیش تعلق دارد، متوجه این نکته و شیفته آن است می گوید

“از عجایب علی که متعلق به خود اوست و احدی با او در این جهت شریک نیست این است که وقتی انسان در آن گونه سخنانش که در زهد و موعظه و تنبه است تامل می کند، و موقتا از یاد می برد که گوینده این سخن، خود شخصیت اجتماعی عظیمی داشته و فرمانش همه جا نافذ و مالک الرقاب عصر خویش بوده است، شک نمی کند که این سخن از آن کسی است که جز زهد و کناره گیری چیزی را  نمی شناسد و کاری جز عبادت و ذکر ندارد، گوشه خانه یا دامنه کوه را برای انزوا اختیار کرده، جز صدای خود چیزی نمی شنود و جز شخص خود کسی را نمی بیند و از اجتماع و هیاهوی آن بی خبر است.کسی باور نمی کند که سخنانی که در زهد و تنبه وموعظه تا این موج دارد و اوج گرفته است، از آن کسی باشد که در میدان جنگ تا قلب لشکر فرو می رود، شمشیرش در اهتزاز است و آماده ربودن سر دشمن است، دلیران را به خاک می کشاند و خون از دم تیغش می چکد و در عین حال این شخص زاهدترین زهاد و عابد ترین عباد است.”

سید رضی آنگاه می گوید:

“من این مطلب را با دوستان زیاد در میان می گذارم و اعجاب آنها را بدین وسیله برمی انگیزم

نکته جالب این است که علی(ع) از می و معشوق و یا مفاخرات و امثال اینها که میدان هایی باز برای سخن هستند بحث نکرده است، به علاوه او سخن را برای خود سخن و اظهار سخنوری ایراد نکرده است. سخن برای او وسیله بوده است نه هدف. او نمی خواسته است به این وسیله یک اثر هنری و یک شاهکار ادبی از خود باقی بگذارد، بالاتر اینکه سخنش کلیت دارد و مربوط به زمان و مکان و افراد معینی نیست.مخاطب او انسان است و به همین جهت نه مرز می شناسد و نه زمان، همه اینها میدان را از نظر شخص سخنور محدود و خود او را مقید می سازد

عمده جهت اعجاز در قرآن این است که با اینکه یکسره موضوعات و مطالبش با موضوعات سخنان متداول عصر خود مغایر و سرفصل ادبیات جدیدی است و با جهان و دنیای دیگری سرو کار دارد، زیبایی و فصاحتش در حد اعجاز است

نهج البلاغه در این جهت نیز مانند سایر جهات متاثر از قرآن و در حقیقت فرزند قرآن است

نگاهی کلی به مباحث و مطالب نهج البلاغه[18]

مباحث نهج البلاغه به قرار زیر است

الهیات و ماوراءالطبیعه

سلوک و عبادت

حکومت و عدالت

اهل بیت و خلافت

موعظه و حکمت

دنیا و دنیاپرستی

حماسه و شجاعت

ملاحم و مغیبات

دعا ومناجات

شکایت و انتقاد از مردم زمان

اصول اجتماعی

اسلام و قرآن

اخلاق و تهذیب نفس

شخصیت ها

عناصر معجزه ای نهج البلاغه[19]

عناصر معجزه ای نهج البلاغه مختلف و متنوع است.تقوا، توکل، صبر، زهد، پرهیز از ظلم و تبعیض، پرهیز ازدنیا پرستی واز تنعم و تجمل، پرهیز از هوای نفس، پرهیز از طول امل، پرهیز از عصبیت، ترغیب به احسان و محبت و دستگیری از مظلومان و حمایت ضعفا، ترغیب به استقامت و قوت و شجاعت، ترغیب به وحدت و اتفاق و ترک اختلاف، دعوت به عبرت از تاریخ، دعوت به تفکر و تذکر و محاسبه و مراقبه، یادآوری گذشت سریع عمر، یادآوری مرگ و شدائد سکرات و عوالم بعد از مرگ، یادآوری احوال قیامت از جمله عناصری است که در مواعظ نهج البلاغه به آنها توجه شده است

محتوای نهج ا لبلاغه [20]

نهج البلاغه براساس نسخه صبحی صالح مشتمل بر 239 خطبه و سخن طولانی و 79 نامه و 480 سخن کوتاه از سخنان گوهر بار امام اول مسلمین است

تعداد خطبه ها و نامه ها و کلمات موجود در چاپ های مختلف نهج البلاغه متفاوت است . در مجموع شماره خطبه ها بین 231 تا 243، نامه ها بین 78 تا 84 و کلمات قصار بین 252 تا 488 در نوسان است

عالی ترین نمونه ادیبات عرب و غنی ترین منبعی است که می تواند موجب ارج و تقویت زبان زیبای عربی باشد.البته مجموعه سخنان حضرت بسیار بیشتر از آن است که در نهج البلاغه گردآوری شده است. مسعودی در مروج الذهب مجموعه خطبه های حضرت را که در آن زمان موجود بوده است را 480 و چند عدد برمی شمرد. در حالی که حدود نصف این خطبه ها درکتاب نهج البلاغه آمده است. [21]

موضوعات موجود در این کتاب شگرف، ابعاد بسیار گسترده ای دارد، محققان نهج البلاغه هر یک به سلیقه و با توجه به گرایش مطالعاتی خود، طبقه بندی خاصی از این کتاب جاودانه ارائه کرده اند

امتیازات نهج ا لبلاغه[22]

الف- جامعیت

ب- زیبایی

ج- فصاحت و بلاغت

الف- جامعیت: یکی از اساسی ترین امتیازات نهج البلاغه جامعیت آن است که انسان وقتی در محضر نهج البلاغه قرار می گیرد، در جای جای این کتاب با شگفتی هایی اعجاب برانگیز رودررو می گردد.در جایی با فیلسوفی بزرگ برابر می نشیند و در جای دیگر قلم ادیبی توانا را در برابر خود می بیند

گاهی با عارفی کامل، دمی با زاهدی وارسته، دمی دیگر با سیاستمداری کاردان و در فرازی دیگر با عاشقی دلسوخته که قلبی چنان لطیف دارد که نسیم را شرمسار و خجل می سازد

در میان شاهکارهای دنیا که هر یک چونان جان عزیزی در کالبد جامعه نگهداری می شوند، کدام شاهکار بزرگ را می توان سراغ گرفت که الهیات و فلسفه، سلوک و عبادت، موعظه و حکمت، حماسه و شجاعت، دعا و مناجات، اخلاق و تهذیب، علم و ایمان، عشق و ایمان، سیاست و اقتصاد و صدها و هزاران موضوع متنوع و گوناگون را گردآوری کند که بعد از 1400 سال هنوز هم دارای نمونه و جایگزین نبوده و همچنان بر جان و دل شیفتگان حکمرانی می کند

ب- زیبایی: بی تردید علی(ع) از سخنورانی است که در عرصه بیان زیبای مطالب در قله مرتفع این هنر قرار گرفته استواین هنر بزرگ، شیفتگان عجیبی را در عصر خود آن حضرت داشته است.سید رضی درباره زیبایی کلام آن حضرت می گوید

“او بود که نقاب از چهره سخن برکشید، جان کلام از میان او پیداشد و قانونمندی آن به بیان او بنیان گرفت. خطیبان و سخنوران او را الگوی خود گرفتند و موعظه گران خوش بیان به کلام او نیرو یافتند، چراکه کلام او رنگی از علم خدا و شمیمی از گفتار پیامبر دارد; او به راستی در میان پیشتازان این هنر یکتا قهرمانی است بی مانند و سخنش دریایی است بی کران و خروشان[23]

ج- فصاحت و بلاغت: این کتاب از نظر فصاحت و بلاغت به اعتراف دانشوران و ادیبان، پس از قرآن در مرتبه اول جای گرفته است. تنوع مفاهیم، دقت در کاربرد لغات و واژگان، قرار دادن معانی بلند در آیینه الفاظ زیبا و بلیغ، جذابیتی سحرآمیز به سخن علی(ع) بخشیده است

د- تاثیر در مخاطب: یکی دیگر از ویژگی های نهج البلاغه تاثیر و نفوذی است که در مخاطب برجای می گذارد. آنان که با این کتاب دمسازند، با تمام وجود به این حقیقت دست یافته اند

مواعظ و نصایح آن دل هل را می لرزاند و اشک ها را برچشم جاری می سازد. گویی سوز درون حضرت از ژرفای واژگان آن زبانه می کشد و دل های مشتاق را به تپش و تلاطم وامی دارد و این تاثیر کلام است که علی را به امیر یکه تاز عرصه سخن تبدیل کرده است

گردآورنده نهج البلاغه

 

برای دریافت اینجا کلیک کنید