تحقیق سیر تاریخی زبان و ادبیات عرب از دوره صفویه تا قاجاریه

توضیحات

 تحقیق سیر تاریخی زبان و ادبیات عرب از دوره صفویه تا قاجاریه دارای 143 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد تحقیق سیر تاریخی زبان و ادبیات عرب از دوره صفویه تا قاجاریه  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه تحقیق سیر تاریخی زبان و ادبیات عرب از دوره صفویه تا قاجاریه

فصل اول- کلیات طرح
1-1 بیان مسئله
1-2 هدفهای تحقیق
1-3 اهمیت موضوع تحقیق وانگیزه های انتخاب ان
1-4 سوالات فرضیه تحقیق
1-5 روش تحقیق
1-6قلمرو تحقیق
1-7مشکلات تحقیق

فصل دوم
2-1مقدمه
2-2 زبان و ادبیات عربی وفارسی در دوره صفویه
2-3تاریخ صفویه
2-4 پادشاهان صفویه
2-5 مدارس دوره صفویه ومراکز علم وتربیت
2-6 مهاجرت علمای عرب زبان به ایران وتاثیر ادبی انها
2-7 زبان وادبیات عرب وعلوم در اوایل قرن دهم
2-8 علما ودانشمندان قرن دهم
2-8-1 الکرکی محقق الثانی
2-8-2 غیاث الدین شیرازی
2-8-3 کمال الدین اردبیلی

فصل سوم
3-1 مقدمه
3-2 زبان وادبیات عرب در قرن یازدهم در ایران
3-3علمای اسلامی در قرن یازدهم همزمان با قرن دوم صفویه
3-4 علما وادبای عربی گوی قرن یازدهم
3-4-1 الخلخالی
3-4-2 شیخ محمد حسن بن زین الدین شهید ثانی بن علی بن احمد عاملی
3-4-3 شیخ بهایی
3-4-4 شیخ لطف الله اصفهانی
3-4-5 میر داماد
3-4-6 ملا صدرای شیرازی
3-4-7 میر فندرسکی
3-4-8 محمد الحرفوشی عاملی
3-4-9 عبد الرزاق لاهیجی
3-4-10 محمد مومن شیرازی
3-4-11 مولا زکی الدین علی قهپایی
3-4-12 علامه شیروانی
3-4-13 شیخ جلیل عاملی مشغری جبغی
3-4-14 محقق سبزواری
3-4-15 فیض کاشانی
3-4-16 سید عبدالله خان موسوی
3-4-17 اقا حسین خوانساری

فصل چهارم
4-1 مقدمه
4-2 علما و ادبای عربی گوی قرن دوازدهم
4-2-1 قاضی سعید قمی
4-2-2 شیخ عبد القاهر عبادی
4-2-3 علامه مجلسی
4-2-4 سید نعمت اله جزایری
4-2-5 شیخ حر عاملی
4-2-6 میر محمد صالح خاتون آبادی
4-2-7 حسن لاهیجی
4-2-8 شیخ سلیمان ماحوزی بحرانی
4-2-9 اقا جمال الدین محمد خوانساری
4-2-10 میرزا محمد مشهدی قمی
4-2-11 فاضل هندی
4-2-12 سید صدر

فصل پنجم
5-1 مقدمه
5-2 دوره افشاریه
5-3 دوره زندیه
5-4 زبان وادبیات عرب در دوره افشاریه وزندیه
5-5 علما وادبای عربی گوی قرن دوازدهم (افشاریه وزندیه)
5-5-1 سید قطب الدین محمد نیریزی شیرازی
5-5-2 محمد اسماعیل مازندرانی خواجوی
5-5-3 محمد نراقی
5-5-4 میرزای قمی
5-5-5 محمد مهدی الطباطبائی البروجردی البحر العلوم

فصل ششم
6-1 مقدمه
6-2 نتیجه گیری
فهرست منابع

بخشی از فهرست مطالب پروژه تحقیق سیر تاریخی زبان و ادبیات عرب از دوره صفویه تا قاجاریه

1- افندی اصفهانی میرزا عبدالله، 1376، ریاض العلما وحیاض الفضلا ج5 چ اول ترجمه محمد باقر ساعدی، استان رضوی
2- امینی علامه سید محسن، 1403 ق، اعیان الشیعه ج 6و9 ، بیروت ، دارالتعاریف لمطبوعات
3- امینی ناصر ضیاالدین، حقوق اداری زمان ضفویه، پایان نامه دوره دکتری دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی
4- بروکلمان کارل، 1384، تاریخ الادب عربی، قم، دار الکتاب الاسلامی (ترجمه فهی حجازی)
5- بیات احمد ، 1379دانشگاه درونزا، تهران، عقیق تهران
6- بیات عزیز الله ، 1377 شناسایی منابع و ماخذ تاریخ ایران، تهران، امیر کبیر
7- تبریزی مدرس ، 1333 ، ریحانه الادب ج3، محمد علی مدرس
8- ترجانی زاده احمد، 1348، تاریخ ادبیات عرب، تبریز ، دانشگاه ازاد اسلامی واحد تبریز
9- ترکمان اسکندر بیک، 1350، تاریخ عالم ارای عباسی، تهران ، امیر کبیر
10- تمیم داری ، احمد ، 1372 ، عرفان و ادب در عصر صفویه ، تهران ، حکمت
11- تهرانی اقا بزرگ، 1372، طبقات اعلام الشیعه ، تهران ، چاب دانشگاه تهران
12- تهرانی اقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه ج5، قم، اسماعیلیان (6 ج)
13- تهرانی اقابزرگ ، 1403ق، الذریعه فی تصانیف الشیعه ، 29 ج بیروت (ج9 در 4 مجلد)
14- جزایری سید عبدالله، 1409 ق ، الاجازه الکبیره، قم ، کتابخانه ایت الله مرعشی
15- حامد الحسین ، 1416 ، فهارس اعیان الشیعه ، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی
16- حر عاملی محمد بن حسن، 1104، امل الامل تحقیق سید احمد حسینی، بغداد، مکتبه الاند لس
17- حلبی علی اصغر، 1381، تاریخ فلاسفه ایرانی از اغاز تا امروز، تهران، زوار
18- دوانی علی ، 1375، مفاخر اسلام، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
19- دوانی علی، علامه مجلسی بزرگ مرد علم ودین
20- دورانی کمال ، 1384، تاریخ اموزش وبرورش در اسلام و ایران ، سمت تهران
21- رمضانی محمد ، 1388، تذکره الشعرا (شاعران ایرانی ) ، تهران، بدیده
22- الزنوزی میرزامحمد حسن الحسینی، 1386، ریاض الجنه ج
23- الزنوزی میرزا محمد الحسینی، 1428ق، ریاض الجنه ج4 ، کتابخانه ایت الله مرعشی
24- زیر نظر کتابخانه ایت الله مرعشی قم انتشارات ستاره
25- سعیدیان عبدالحسین، 1374، دایره المعارف ادبی، تهران، علم وزندگی
26- شریف رازی محمد، 1301، گنجینه دانشمندان ج7، تهران، اسلامیه
27- شیخ بهایی، 1300 ، نان وحلوا، کتابخانه مجلس شورای اسلامی شماره
28- شیخ بهایی، کشکول، تهران ، انتشارات گلی
29- شیخ بهایی،1383 ، فواد الصمدیه، قم ،انتشارات نهاوندی چ 5 (مقدمه و تصحیح علی افراسیابی )
30- شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه
31- صفا ذبیح الله ، 1371، تاریخ ادبیات ایران در قلمرو زبان فارسی ج5 در 3مجلد، تهران، نشر دانش
32- صفا ذبیح الله، 1369، تاریخ ادبیات ایران، انتشارات فردوس
33- صفی زاده دکتر صدیق، 1382، تاریخ پنج هزار ساله ایران، تهران، ارون
34- طیبی محمد جعفر، 1335، معارف الرجال، قم، موسسه المعارف الاسلامیه
35- فاضلی خوانساری ، شرح حال و آثار آقا حسین بن جمال الدین محمد خوانساری ، 1378 ، قم ، ستاره
36- فهرست کتابخانه دانشگاه تهران ج
37- فهرست نسخ خطی کتابخانه ایت الله مرعشی نجفی
38- فهرست نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی
39- قدیانی عباس، 1376، فرهنگ جامع تاریخ ایران از اغاز تا بایان قاجاریه، تهران، جاویدان
40- قدیانی عباس، 1384، فرهنگ توضیحی تاریخ ایران ج3، چابخانه کامران
41- قزوینی بوداق منشی، 1378، جواهر الاخبار، تهران، نشر میراث مکتوب (مقدمه تصحیح محسن بهرام زاده)
42- قمی حاج شیخ عباس، 1351 مشاهیر و دانشمندان اسلام ج 3;;
43- کوربن هانری ، ملا صدرا، انتشارات جاویدان
44- گلی زواره غلامرضا، 1337، کاروان علم وعرفان، قم ، انتشارات حضور
45- الماسی محمد، 1375 ، اموزس وبرورش تطبیقی، تهران، رشد تهران
46- مجلسی محمد باقر ، 1397 ق، بحار الانوار ، المکتب الاسلامیه
47- موسوس بجنوردی، سید کاظم، 1376، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران ، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی ج
48- میر محمدی حمید رضا، 1380 ، جغرافیای خوانسار ج اول، ارمغان قم
49- میرباقری و دیگران ، تاریخ ادبیات ایران ، 1381 ، تهران ، سمت
50- میرداماد محمد باقر، 1381، مصنفات میر داماد، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی
51- النقدی جعفر بن محمد، 1344، منن الرحمن فی شرح وسیله الفوز و الامان فی مدح صاحب الزمان(عج) ، نجف اشرف ، المطبعه الحیدریه
52- یان ریبکا، 1354، تاریخ ادبیات ایران، تهران، بنگاه نشر و ترجمه (ترجمه شهابی )
53-اینترنت، سامانه تبیان و مشاهیر ایران

چکیده

در این پایان نامه به بررسی سیر تاریخی ادبیات عرب در ایران در سه دوره صفویه ، زندیه و افشاریه پرداخته شده است.بدین منظور ابتدا در مقدمه فصل دوم به بیان تاریخ ادبیات عرب در ایران پرداخته شده است و به وضعیت این زبان در دوره های سوم و چهارم قمری اشاره شده است.و دلایلی بر عدم شکوفا شدن ادبیات عرب ذکر گردیده است.پس از آن سیر تاریخی زبان و ادبیات عرب در دوره صفویه و تاریخچه صفویه در ایران بیان شده است و در ادامه پادشاهان دوره صفویه ، مراکز مهم علم و تربیت عنوان گردیده است

و نظر به اهمیت موضوع مهاجرت علمای عرب زبان به ایران بخشی را به این مهم اختصاص داده شده است.و با دسته بندی این دوران ابتدا علمای مهم عربی گوی قرن دهم ، قرن یازدهم وقرن دوازدهم هجری قمری که همزمان با دوره صفویه بودند به رشته تحریر در آمده است.در ادامه وبا توجه به همزمان بودن تقریبی دوره افشاریه و زندیه فصل پنجم ، این دوره را مورد بررسی قرار داده است.و به شرح زندگی عالمان دو دوره فوق پرداخته شده است.و در نهایت با نتیجه گیری به بیان و دلایل رشد ادبیات عرب در ایران ، ادبیات عرب اعم از نثر و نظم و سایر موارد در این خصوص ارائه گردیده است و به این باور می توان رسید که در این دوران بیشتر عالمان با پیش زمینه ادبیات عرب در غالب مذهب تشیع به مدح ائمه (ع) پرداخته اند و گاهی به مدح دیگر عالمان و زمانی به مرثیه سرایی اکتفا کرده اند.مطالب خود را در باب اجازات و شروح بیان نموده و به زنده نگه داشتن ادبیات عرب در ایران پرداخته اند و عالمان به بیان غزل ، قصیده ، وشعرهای سطحی و برگرفته از شیوه های قدما بسنده می نمودند و به تعلیم و تعلم قناعت نموده اند

1-1 بیان مسئله

بررسی سیر تاریخی زبان و ادبیات عرب در ایران از دوره صفویه تا قاجاریه در فاصله زمانی بین سالهای 910هـ..ق الی 1210هـ..ق می باشد. با توجه به فارسی زبان بودن ایرانیان ، حس کنجکاوی در مورد ضعف ادبیات عرب در ایران ، همچنین اوج گیری شیعه و تقابل به وجود آمده با تسنن و چگونگی تسری و داخل شدن ادبیات عرب در ایران آن زمان بود، که مرا برآن داشت تا سیر تحولی ادبیات عرب در این دوره را بررسی کنم و آشنایی بیشتر با این سیر تحولاتی را عرضه نمایم

1-2 هدف های تحقیق

به طور اجمال می توان هدف از تحقیق فوق را در چند مسئله بیان نمود،به طوری که نه تنها اطلاعاتی از زبان ادبیات عرب بر ما آشکار سازد. بلکه بتوان اطلاعاتی در زمینه ادبیات عرب در این دوره و شناخت تحولات این دوره را برای ما نمایان سازد. که به اجمال به بیان اهداف مورد نظر به صورت فهرست وار می پردازم

1- بررسی دوران صفویه ، افشاریه و زندیه شامل سلاطین و وضعیت این دوران 2- علما و دانشمندان و نویسندگان و آثار علمی آنها که نوشته شده است و وسوابقی که از انها در دسترس ما می باشد.3-نمونه ای از ادبیات شعری عالمان در قرون10 و11 و12وترجمه ابیات

1-3 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن

باید اذعان نمود از آن جهت این موضوع اهمیت دارد که کمتر شخصی ادبیات عرب این زمان را مورد تحلیل قرار داده است . در این زمان ادبیات عرب به نوعی دارای نقصان شده است چرا که از طرفی سلاطین به نوعی مخالفت خود را با ترویج ادبیات عرب اظهار داشته اند و از طرفی شاهان ایرانی زنده نگاه داشتن ادبیات فارسی را در اذهان خود پرورش می دادند. پس انگیزه بیشتر من جهت انتخاب موضوع فوق ارتباط کاری،تحصیلی و بررسی وضعیت ادبیات عرب در آن زمان میباشد لذا بر آن شدم که موضوع رابررسی نمایم

1-4 سوالات فرضیه تحقیق

سوالاتی که برایم در این زمینه مطرح شد عبارتند از

1- دوران صفویه و افشاریه و زندیه چه دوره ای  می باشند؟

2- چه دانشمندان و نویسندگانی در این دوره در ایران می زیسته و فعالیت می کرده اند؟

3- آیا نمونه ای از شعرا در زمینه ادبیات عرب توسط نویسندگانی ایرانی موجود می باشد؟

4- سیر تاریخی ادبیات عرب ونقش دانشمندان و علما و مدارس در سه دوره فوق

فرضیه های تحقیق : شامل ادبیات عرب و چگونگی عدم شکوفایی در سه قرن فوق و نویسندگان در دوره مورد نظر ، علل فترت ادبیات عرب ، برخورد علما با ادبیات عرب ، چگونگی رفتار سلاطین با ادبیات عرب و علت پس رفت ادبیات عرب در این دوره

1-5 روش تحقیق: کتابخانه ای و فیش برداری- اینترنت

1-6 قلمرو تحقیق : کتابخانه مجلس شورای اسلامی کتابخانه ملی- اینترنت- کتابخانه حوزه علمیه خوانسار

1-7 مشکلات تحقیق : موجود نبودن تحقیق و پیشینه ای در رابطه با موضوع فوق

عدم دسترسی به منابع کتب که در دوره فوق به نکارش  درآمده

2-1 مقدمه

همواره تاریخ وادب مقوله ای پرجاذبه، زیبا و دوست داشتنی برای بشر به شمار میرود. همیشه انسانها به سرگذشت پیشینیان علاقمند بوده اند. و گاه به عنوان سرگرمی یا به منظور تجربه اندوزی از آن بهره می جستند. با نگاهی به کتابها و مطالب موجود در کتابخانه ها تعدد و فراوانی مطالب در رابطه با تاریخ قابل توجه است و بیشتر به چشم میخورد. به سبب انکه اغلب شاعران ایرانی با ادبیات عرب که مدیون قران و اموزه های دینی، بلاغی، حکمی و ادبی است مانوسند .بنابراین در طول تاریخ ادبیات ایران فارسی زبانان عربی سرای فراوانی را میتوان معرفی کرد و اثار انهارا بررسی نمود .

در روزگار معاصر، موضوع زبان وادب عربی در ایران ، هنوز چنانکه باید مورد بررسی قرار نگرفته است ، ولی در لابه لای آثاری که درباره‌ تاریخ‌های ادبیات فارسی نوشته شده، اطلاعاتی عرضه گشته است، خاصه که در قرون اولیه‌ اسلامی تفکیک زبان و فرهنگ عربی و فارسی تقریباً محال بوده است و نویسندگان تواریخ ادبیات به ناچار از منابع فرهنگ عربی در این باره که آکنده از مایه‌های ایرانی است،‌ سود برده‌اند؛و باید از کتابهای زبان تازی که در میان ایرانیان ودر این باب است و هوشمندانه به موضوع پرداخته استفاده کرد، اما برخی به جای بررسی ادبیات عرب در ایران، فهرستی از بزرگان ایرانی عربی نویس تدارک دیده‌اند که هدفی جز بزرگ نمایی ایرانیان نداشته است

فضای فرهنگی ایران از فتح اسلامی تا حدودی تحت تاثیر اذبیات عرب قرار گرفته وهمه فرهنگ دیرپای آن گویی تنها از مجرای بین النهرین سیل وار به رودهای خروشانی که در زبان عربی جاری بود، می‌پیوست و گویی سرزمین ایران بر اثر این انتقال،از مایه‌های فرهنگی وتاریخی خود تهی می‌گشت تا جای را برای ادب عربی ـ‌ دینی بگشاید.عربها که گروه گروه در ایران سکنی می‌گرفتند، زبان و ادب خود را به کار می‌بردندوآن را به کارگزاران و موالی خویش می‌آموختند؛پس باید گفت بی گمان زبان ادب نیز میان عرب‌ها و بسیاری از ایرانیانی که راهی به مراکز قدرت می‌جستند، عربی بود.به طوری که میتوان گفت زبان دولتی در ایران ودر قرن چهارم هجری عملا عربی بود

از آن سوی با توجه به آنکه  تازیان ایران، در آغاز  به لهجه‌های  گوناگون  سخن می‌گفتند و سپس  عربی فصیح را، نخست به گونه‌ای طبیعی و با ممارست، و آنگاه در مکتب و  مدرسه  فرا می‌گرفتند، این امر وضع آنان را تا حدی به وضع فارسی زبانان عربی آموز شبیه می‌ساخت و هر دو گروه مجبور بودند رنج تحصیل را بر خود هموار سازند.؛از اینروست که زبان عربی رواج تمام داشت و تقریباً هیچ درباری، حتی سرای امیران و وزیران دست دوم و سوم، از شعر و ادب خالی نبود و مرزی میان ایشان و مراکز بزرگ عربی یا دستگاه خلافت وجود نداشت و رابطه و آمد و شد امری طبیعی بود، هیچ غریب نیست که شاعری یا ادیبی بزرگ از خراسان،که خود از مراکز مهم ادب عربی شد ، برخیزد و در این ادبیات بدرخشد

پس تردیدی نیست که ادب عربی در ادب فارسی جریانی مداوم یافته، و ادب عربی نیز به نوبه خود از فرهنگ ایرانی بهره برده است. با این همه، گویی حائلی عظیم میان ادبیات دو جهان عربی و فارسی قد برافراشته است

اما فهم موقعیت زبان عربی در ایران، در بسیاری وجوه آن، بدون پرداختن به ظهور و رواج ادب فارسی میسر نیست

می‌توان دریافت که فارسی دری با گامهایی لرزان و بیشتر به پشتوانه عربی در حال تکوین است و به وادیه های گو ناگون ادبی و علمی وارد می‌شود. در این آثار هر چند واژگان عربی اندک است، ولی ساختار دستوری بیشتر عربی است و هر چه در زمان پیش می‌رویم، این حالت معکوس، وسپس تشدید می‌گردد: از قرن 5 ق به  بعد  پیوسته  ساختارهای  دستوری، فارسی‌تر می‌گردند، اما واژگان عربی، سایه‌ای سنگین و گاه مزاحم بر زبان فارسی می‌افکند. در پایان قرن 4 و‌ آغاز قرن 5 کشاکشی سخت اما نهانی میان دو زبان عربی و فارسی آغاز می‌گردد. از یک سو شعر و ادب عربی رواج بیشتری می‌یابد و کتابهای بزرگ علمی به این زبان نوشته  می‌شود و چهره‌های  تابناک  و جاویدان ایرانی چون رازی، فارابی‌، ابن سینا، بیرونی و خوارزمی آثار بزرگ خود را به عربی می نویسند،‌ از سوی دیگر برخی چون ابوعلی سینا نیز ناچار می شوند به خواسته‌ مردم یا فرمانروایان ایرانی آثاری به فارسی بنویسند، یا برخی از آثار عربی به همین سبب به فارسی ترجمه گردد

یکی از این دوره ها که این ویزگی و تعامل بین ایران و اسلام بیشتر صورت گرفت ،دوره صفویه است ،که ایران به صورت کانون گرم برای شیعیان سراسر جهان درامده و بسیاری از دانشمندان شیعه ازدیگر سرزمینهاروبه ایران اوردند. وبرخی از انها فارسی اموختند و ذواللسانین شدند.برخی نیز فارسی دان وعربی دان بودند و اثاری را پدیداوردند.مطالعه وبررسی این دوره تاریخی یعنی قرنهای دهم یازدهم و دوازدهم مورد نظر صاحب این قلم است

از این نظر تاریخ مانند ادبیات است که از اثار فراوانی برخوردار است ،این همانندی نشان میدهد که تاریخ و ادبیات نسبتی با یکدیگر دارند. ادبیات در بستر تاریخ پدید میاید وتاریخ رامی توان در سیمای ادبیات نگریست

تاریخ ادبیات فارسی وتاریخ ادب عرب نیز به نحوی به سبب سرچشمه های مشترک وهمسنگی با همدیگر به نحو چشمگیری در هم تنیده اند ،به ویزه در سر زمین های اسلامی این رخداد روی داده است.  لذا بر آن شدم که گوشه ای کوچک از سرگذشت این ادبیات را گردآوری کنم، بدین منظور در این فصل ضمن گذری برادبیات عرب کوشیده ام به این دوره تاریخی بپردازم. از این رو خلاصه ای از تاریخ صفویه ، افشاریه ، زندیه را بیان کردم ،انگاه وضع ادبیات و علوم در سده های دهم یازدهم و دوازدهم پرداخته ام وبه معرفی علما و دانشمندان هر قرن اقدام کرده ام، که زندگی انها بین سالهای 910 ه.ق تا1210 ه.ق بوده است

هرچند در اثر جنگها و حتی حمله افغانها به اصفهان در دوره صفوی بسیاری از ارزش فرهنگی ایران زمین از بین رفته است و لیکن آثار معماری بسیاری که از دوره صفویه بر جای مانده است، که نشان از شکوفایی علوم در آن دوران در ایران دارد

2-2 زبان و ادبیات عربی و فارسی دردوره صفویه

ادبیات در دوره صفویه در زمره ادبیات منحط به شمار می رود.زیرا صفویه را مشغله و گرفتاری پیش از آن بود که به شعر و شاعری توجهی داشته باشند.علایق فرهنگی آنان بر محور تبلیغات و تحکیم مبانی مذهب آمیخته با سیاست دور می زند، که از یک سو از راه تقویت علوم دینی و از سوی دیگر به وسیله ادبیات مذهبی انجام می گیرد و البته هر دو در مسیر تشیع پیش می رود

نباید نادیده گرفت ،که قبل از برآمدن این سلسله بخش قابل توجهی از ملت پیرو تسنن بود ،بدیهی است که نه آسیای مرکزی و نه افغانستان و نه هندوستان که همگی کشورهای سنتی مذهب بودند. نمی توانستند در هماهنگ ساختن ادبیات با مذهب تشیع که لازمه ی سیاست خاص شیعی بود،وفق دهند. به عبارت دیگر ادبیات از جنبه بین المللی خود خارج شد و به تدریج جنبه ای صرفاً فازسی پیدا کرد

با آنکه زبان خانوادگی صفویه ترکی بود زبان فارسی اهمیت خود را از دست نداد. زبان فارسی در نگارش مسائل دینی هم که قبلا” فقط به زبان تازی نگاشته می شد، به کار رفت .صرف نظر از این قسمت نثر دوره صفویه دنباله ی مستقیم در نثرقبل از ان  دوره است

سروده هایی که در نیایش پیامبر (ص) در مدح علی (ع) و اشعاری که در رثاء آنان سروده می شد، جای قصاید مدیحه و غزلیات دنیوی را گرفته است

 پس اختلاف شعر و ادب این دوره بادوره های پیش در این است که قبلا” ادبیات روی هم رفته پر مایه تر بود، این کم مایگی را می توان نشانه ای یک انحطاط واقعی دانست. ولی از سوی دیگر چنانچه در سبک نوین هندی ،که تا حدودی جانشین سبک خراسانی و عراقی گشته است، فضایی عمیق تر به وجود آورده بود

حال با بر آمدن دوره صفویه امور شدیداً متمرکز می شود. آنان عقاید مذهبی را تحت اصول معینی قرار داده و به یکسان ساختن آراء عمومی می پردازند ،و به موازات آن به طور کلی تحصیلات را مقید می سازند

تحصیل علوم دینی غایت آمال جوانان عصر صفوی است و هدف آنان مجتهدی توانا شدن می باشد. (یان و یبکا ، ترجمه شهابی 1354، 465)

 از این رو نظر به اینکه شاهان صفویه کمر به توسعه متصرفات خود داشته اند ،تفکرات و دید عرفانی از عرصه شعر وادب رخت بر می بندد

در دوران صفویه که نزدیک به دو قرن و نیم طول کشید تنها دو پادشاه لایق وجود داشت و تا حدودی فقط در عصر شاه عباس ،اوضاع تا حدودی برای شاعران مساعد بوده و در عرصه های بعد شاعران به کشور هند کوچ نموده در آنجا به فعالیت می پردازند، که این امر، دلیلی بر نامساعد بودن ادبیات و سبک ادبی در این دوره می باشد.وهمچنین ترک تازی افغانان تباهی بی حد و حصری به بار آورد، و به حیات فرهنگی و ادبی ضربات سهمگین وارد ساخت ،که اثراتش مدتها بر جای ماند .(همان منبع ، ص 484)

در دوران حکومت ناتوان شاه سلطان حسین و در پایان غم انگیز صفویه و در عهد کشور گشایی های نادری فتوری کاملاً چشمگیر و توجیه پذیر دامنگیر ادبیات می گردد. (همان منبع ، 489)

در دوره صفویه، تعداد ایرانیانی که به زبان تازی (عربی) شعری می سرایند به حداقل می رسد، لکن این زبان هنوز مقام خود را در علوم طبیعی علوم دقیقه و بعضی علوم انسانی حفظ می کند. مستحکم ترین جایگاه های زبان عربی علم کلام،  فقه و فلسفه است، ولی در دوران صفویه که تبلیغات نیرومند شیعه به عنوان مذهب رسمی دولت طبقات بزرگ جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد ، فارسی مخصوصاً در علم کلام و فقه نفوذ می کند. (همان منبع ، 501)

در قرن دهم و یازدهم شیوه کار علوم ادبی همان است که در قرن هشتم بود، یعنی تلخیص وحاشیه نویسی و شرح کتب درسی و گاه تنظم قواعد ادبی زبان عربی ،که به منظور آسان نمودن کار معلمان صورت میگرفت. در این زمان نکته ای که قابل شرح است ،کاسته شدن از میزان تالیفات به زبان عربی و افزوده شدن بر شمار کتابهای فارسی در زمینه علوم ادبی است و این خود نشانه ای از ادامه داشتن گسیختگی ارتباط ایرانیان در زیر سلطه مغولان و ترکان جغتایی در قلمرو و رواج فرهنگ عربی اسلامی است.( صفا ، 1364 ، 110)

دراین زمان حاکمان شرع ومجتهدین در نظر سلاطین صفویه از احترام خاصی برخوردار بوده اند، چراکه در نظر آنان یک تن مجتهد، نایب امام عصر (عج) بود، وآن حضرت را صاحب ملک میدانستند، وکسی را حق این نبود، که در ملک امام بی اذن آن حضرت ویا اذن نایب او دخل و تصرف نماید، و چون امام زمان (عج)غایب است اذن مجتهد جامع الشرایط نایب آن حضرت است، که در میان مسلمین حافظ حدود الهی باشد(فاضلی خوانساری ، 1378،  22)

از این لحاظ تدوین کتابهایی در صرف و نحو عربی در این عهد به شیوه دیگر دانشها، و نگارش شروح و حواشی به آثار علمای گذشته متصور بوده است و مقصود از این حاشیه نویسی ها و شرح و و حاشیه بر شرح، همواره خدمت به طالبان علم در مدارس و تسهیل کار در فراگیری بوده است ، همچنانکه در سایردانشها باب شده بود.در صرف و نحو عربی هم ،ترتیب دادن دفترهای به پارسی یا حتی منظومه های پارسی در درک قواعدزبان فارسی معمول اهل زمان بود (صفا ، 1364 ، 114)

پس در زمانی که صفویه دولتی عظیم و متحد در ایران تشکیل دادند، علم و حکمت و ادب در این کشور در حال جان سپردن بود (حلبی ، 1381 ، 603)

از این روآثار حمله مغولان و استیلا و ستمگری های تیمور لنگ انحطاط و تنزل علمی و ادبی ایران را در عهد صفویه کاملاً ظاهر ساخت ،و شاهان صفوی علی رغم ایجاد دولتی منسجم بر اساس وحدت ملی و دینی و علی رغم ایجاد اعتباری فوق العاده برای ایرانیان به علت قدرت طلبی و فرقه سازی و ترویج تعصب مذهبی شدید به آزار برخی از حکیمان پرداخته وتعدادی از مدارس تدریس حکمت و فلسفه را ممنوع کردند ، این پادشاهان از فهم شعر درست و لطیف به کلی بی نصیب بودند، به همین جهت ادبیات در عهد آنان به منتهای پستی  افتاد و شعر و نثر این دوره به استثنای یک عده کتابهای تاریخی که تحت تاثیر سبک هندی قرار گرفت ،مابقی و نمونه های آن قابل قیاس با متوسط ترین آثار ادبی پیش از صفویان نیست .(همان منبع ، 602)

شکی نیست که در عهد صفویه ادبیات و حکمت به پایه پستی افتاد ،و حتی یک شاعر درجه اول هم در این عصر به ظهور نیامد ،که بزرگترین علت این قضیه ظاهراً این است که سلاطین صفویه به حسب نظرات سیاسی و ضدّیتی که با دولت عثمانی داشتن،د بیشتر نیروی خود را صرف ترویج مذهب شیعه و تشویق علمایی که از علم اصول و قوانین این مذهب اطلاعات کامل داشتند می نمودند. اما اگرچه علمای مزبور تلاشهای زیادی را در امور مذهبی به کار بردند، که نتیجه آن وحدت سیاسی مملکت شد و اساس ایران فعلی را بر پا نمود که ساکنانش به طور کلی دارای مذهب و لسان و نژاد واحد هستند.لیکن از طرف دیگر از لحاظ ادبیات و شعر و عرفان و حکمت و به قول خودشان هرچه متعلق به کمالات بود در مقابل شرعیات نه تنها در توسعه و ترقی آن کوشش نکردند بلکه به نوعی به آزار و اذیت نمایندگان کمالیات پرداختند (همان منبع ، 606) لازم به ذکر است که علت فقر زمان صفویه از شاعر نامدار بیشتر نبودن مشوق و مربی است تا فقدان ذوق ادبی هنرمند(نسیم عربی، 1385،  62)

     حال با توجه به اینکه دوره افشاریه وزندیه در ادامه وهمزمان بادوره صفویه بوده است چنین به نظر میرسدکه انحطاط ادبی دراین دوره ها نیز دامنگیر ادبیات میگردد ومیتوان بیان نمود، که دردوره افشاریان و زندیان ،اثر درخور توجه یا عالم توانای ظهور نکرده وناپایداری ادب و ادبیات مشهود است

2-3 تاریخ صفویه

شیخ صفی الدین اردبیلی، نیای بزرگ صفویان هشتمین نسل از تبار فیروزشاه زرین‌کلاه بود. فیروزشاه از بومیان ایرانی و کردتبار بود که در منطقه مغانساکن شده بود. زبان مادری شیخ صفی‌الدین تاتی(تاتی یکی از گویش های ایرانی از ریشه پهلوی میانه است این گویش هنوز در بخش هایی از اذربایجان رواج دارد) بود و اشعار تاتی او امروزه در دست است. تاتی یکی از زبان‌های ایرانی و زبان بومی آذربایجان بوده‌است.(قدیانی 1381 – 550)

برای دریافت اینجا کلیک کنید