مقاله جمعیت

توضیحات

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله جمعیت دارای 95 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله جمعیت  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه مقاله جمعیت

مقدمه

موضوع و تعریف جمعیت و جمعیت شناسی

اهداف جمعیت شناسی

فصل اول

جمعیت

پراکندگی جمعیت بر سیاره زمین

نا پیوستگی و فاصله های تراکم جمعیت از همدیگر

توزیع غیر عادلانه منابع و مواد غذایی در بین جمعیت کره زمین

توزیع جغرافیایی ویژگیهای نژادی و دینی جمعیت

رشد جمعیت دنیا ، تاریخچه رشد جمعیت انسانی

قلمرو جمعیت شناسی

سابقه توجه به مسأله جمعیت

تحول تاریخی جمعیت و مرحله انتقالی

ساختار و حالت جمعیت و انواع و توزیع

1- توزیع بر حسب جنس;

2- توزیع بر حسب سن

ب) خانوارهای دسته جمعی ( طبق تعریف سرشماری 1375 کشور )

9- توزیع جمعیت و خانوار بر حسب وضع سکونت

نگاهی اجمالی به نظریه های جمعیتی

گروه اول طرفداران نظریه افزایش جمعیت

گروه دوم مخالفان افزایش جمعیت

گروه سوم طرفدارن جمعیت با تعداد ثابت

گروه چهارم پیروان نظریه حد متناسب جمعیت

توجه به مسأله جمعیت در ایران و برگزاری سرشماریها و آمارگیریهای جمعیتی

طرح مطالعه و تحقیق جمعیت

مرکز آمار

آمارگیری به وسیله سایر سازمانها

سیاستهای جمعیتی و برنامه های جمعیت و توسعه

(با توجه به وضع ایران)

سیستها و برنامه های پهناور (جنبی و غیر مستقیم)

علل افزایش جمعیت

1پیشرفت علوم پزشکی

2پیدایش ماشین و افزایش محصولات غذایی

3ارتباطات

رشد جمعیت در ایران

دو چارچوب جهت تجزیه و تحلیل علل رشد جمعیت

رشد جمعیت و وسایل معیشت

رشد جمعیت و تغییرات حاصل در میزانهای موالید و مرگ;

ارتقای سطح تغذیه

در مرحله آغازین

در مرحله دوم

در مرحله سوم

فصل دوم

تقسیمات کشوری

تقسیمات کشوری ایران در سده بیست

تقسیمات کشوری : 1216-1285

انجمن های ایالتی و ولایتی

الف : زمینه های تکوین و اختیارات

ب – زمینه های عقیم ماندن انجمن ها

تقسیمات کشوری 1380-1316

الف – قالب ها و تغییرات

ب – منشاء و ریشه ها

نظامگیری

ایرانی گری

نتیجه گیری

منابع و مآخذ

بخشی از منابع و مراجع پروژه مقاله جمعیت

1-     افتخاری ، عبدالرضا  ، طرح جامع تقسیمات کشوری ، بی تا ، تهران

2-     اطلس ایران  (1378) ، سازمان نقشه برداری کشور ، چاپ اول

3-     امانی ، مهدی ، مبانی جمعیت شناسی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها

4-     ترجمه یعقوب فروتن، جامعه و جمعیت ، انتشارات دانشگاه مازندران ، چاپ اول

5-     جمشید ، بهنام (1343 ) ، جمعیت شناسی عمومی ، انتشارات دانشگاه تهران

6-     کریمی پور،یدالله (1381 )،تقسیمات کشوری ایران،انتشارات انجمن جغرافیایی ایران ، چاپ اول

7-     موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران ، روشهای تحلیلی جمعیت شناسی

8-  وزارت آموزش و پرورش (1384 ) ، جغرافیا سال دوم آموزش متوسطه ، شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران ، نوبت هفتم

 

مقدمه

کلمه جمعیت چه عبارات و مفاهیمی را به ذهن شما می آورد . جمعیت کلاس ، جمعیت شهر یا روستا ؟ جمعیت یک کشور ، رشد بی رویه جمعیت ؟ آیا تاکنون هیچ یک از مشکلاتی که به جامعه آن روبروست به افزایش جمعیت نسبت داده اند

از 1 تا 60 به طور آرام بشمارید ، در این زمان 170 نفر در جهان متولد می شوند . بنابراین از این لحظه تا فردا همین ساعت باید غذا ، مسکن ، آموزش و سایر امکانات برای 245000 نفر دیگر تأمین شود

شاید تاکنون از خود بپرسید که چرا در کشورها سرشماری انجام می گیرد . چرا همه کشورها به گرد آوری اطلاعات جمعیتی می پردازند . بنابراین متوجه می شویم که جمعیت و بررسی عوامل جمعیتی مهم و قابل بحث است . پس در ابتدا به تعریف جمعیت می پردازیم

جمعیت به مجموعه از افراد که دارای اشتراکی با یکدیگر از جهات مختلف مثل مسائل قومی ، نژادی ، سیاسی ، مذهبی بوده و در یک مکان با هم به سر می برند جمعیت می گویند . مثل جمعیت سیاه پوستان امریکایی یا جمعیت ارامنه آذربایجانیها . جمعیت شناسی در حقیقت یک مطالعه علمی جمعیت است که چند تعریف به شرح ذیل دارد

1-  مطالعه ساختار جمعیتی در ابعاد مختلف ، توصیف و تحلیل آماری ، بررسی حرکات جمعیت ، روابط متقابل مابین پدیده های جمعیتی از جنبه های اقتصادی – زیستی همگیدر چهار چوب علم جمعیت شناسی بررسی می گردد . پس جمعیت شناسی کلیه جنبه های مختلف مثل زاد و ولد ، مرگ و میر ، مهاجرت ، وضعیت زناشو یی ( ازدواج ، طلاق ) ، توزیع سنی ، جنسی ، جغرافیای جمعیت ، امید به زندگی را بررسی می کند

2-  پیش بینی آینده با توجه به میزان رشد جمعیت و منابع موجود را بعضی علم جمعیت شناسی
می گویند

3-  تعریف سازمان ملل متحد : علمی که به هدف بررسی جمعیت از جهات اندازه ، ساختار ، تغییر و تحول حرکات ، خصوصیات مشترک از جنبه کمی و بررسی حرکات زمانی و هم چنین ارتباط متقابل بین پدیده های جمعیتی به لحاظ کیفی می باشد

موضوع و تعریف جمعیت و جمعیت شناسی

کلمه جمعیت به اجتماعی از افراد مقیم در یک مکان اطلاق می شود، اعم از اینکه اقامتشان مستمر باشد یا موقت. در جمعیت شناسی معمولاً منظور از جمعیت، تجمعی است از افراد انسان که در یک منطقه – مثل شهر ور روستا به طور مستمر و معمولاً به شکل تجمعی از خانوار و خانواده زیست می کنند. از این رو، جمعیت خاصی که برای منظوری خاص در زمان و مکانی معین دور هم گرد آیند لزوماً در جمعیت شناسی مورد نظر نیست. با وجود این، گروههای محدود شغلی، اداری، فرهنگی و مشابه مثل جامعه کارمندان، تجار، پزشکان، مهندسان، کشاورزان، هنرمندان و نویسندگان نیز در بررسی های جمعیتی در برخی موارد جمعیتهای محدود محسوب می شوند و در مطالعات موردی دارای اهمیت ویژه اند. با توجه به این تعاریف، جمعیت شناسی علمی است که ابعاد، شمار، ساختار و خصوصیات و تحول جمعیتها را اصولاً با روش کمی و ریاضی بررسی می کند و امکان آگاهی و تحلیل کیفی جمعیت را فراهم می سازد

اهداف جمعیت شناسی

1-     شناخت و آگاهی در خصوص ساختار و حالات جمعیت در بخش مورد مطالعه

2-     توصیف کامل گذشته جمعیت در یک منطقه و توزیع آن در بخش های مختلف

3-     پژوهش در روند های جمعیت و رابطه آن با جنبه های مختلف سازمان اجتماعی منطقه

4-     آینده نگری جمعیت و پیامدهای آن

 به طور کلی مباحث جمعیت شناسی در دو سطح خرد و کلان بررسی می شود . جمعیت شناسی خرد به بررسی خانواده به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی می پردازد و جمعیت شناسی کلان شناخت کلی ساختار جمعیت با حوزه مطالعه بزرگتر و از دیدی وسیع تر مورد بررسی قرار می گیرد

پراکندگی جمعیت بر سیاره زمین

از زمانی که حیات بر روی خاک پیداشد و انسان زندگی خود را بر روی زمین آغاز کرد، با داشتن قابلیت های طبیعی خود توانست نسل خود را آن چنان گسترش دهد و پراکنده کند که امروز جمعیت بشر از مرز 5 میلیارد نفر فراتر رفته است. در هر ثانیه به طور متوسط 3 نفر در یک سال 95 میلیون نفر به جمعیت جهان افزوده می شود. اگر جمعیت جهان به همین منوال افزایش یابد، پیش بینی می شود بعد از گذشت کمتر از یک قرن جمعیت دنیا از مرز 15 میلیارد نفر تجاوز نماید. با توجه به کثرت جمعیت کنونی زمین، اگر تراکم جمعیت خشکیهای کره زمین را از نظر بگذرانیم خواهیم دید که به سبب عوامل طبیعی و تاریخی، انسانها درون هر قاره تنها قسمت معینی از خشکیها را اشغال کرده اند. کناطق پر جمعیت دنیا در  واقع قطبهای انبوه تراکم جمعیت هستند عبارتند از

1 آسیای شرقی که قطب اول تراکم انسانهاست و شامل بیش از 2/1 میلیارد نفر چینی، ژاپنی و کره ای می باشد

2آسیای جنوبی و جنوب شرقی قطب دوم تراکم انبوه انسانی است که شامل 3/1 میلیارد نفر پاکستانی، بنگلادشی، برمه ای، تایلندی، ویتنامی، لائوسی، کامبوجی، اندونزیایی، مالزیایی و فیلیپینی است

3اروپای مرکزی و غربی، شبه جزایر مدیترانه و امریکای شمالی با جمعیتی نزدیک به 1 میلیارد نفر قطب سوم تراکم انسانی را- که به نام قطب آتلانتیک شمالی خوانده می شود- به وجود آورده است. این سه قطب تراکم انسانی با هم در حدود 4/3 جمعیت کره زمین را تشکیل می دهند

به غیر از سه قطب جاذبه انسانی- که توضیح دادیم- بیش از 1 میلیارد انسان دیگر در نقاط مختلف جهان به طور پراکنده دیده می شوند

نا پیوستگی و فاصله های تراکم جمعیت از همدیگر

   اگر به مقیاسی دقیق تر پخش و توزیع جمعیت را مطالعه کنیم، خواهیم دید درون قاره ها به طور ناهماهنگ و ناپیوسته پراکنده اند؛ به طوریکه در برابر جمعیت داخلی قاره ها انبوهی از انسانها در حاشیه خشکیها، در مسافتی که بیش از 800 و 1000 کیلومتر از دریا فاصله ندارند، سکنی گزیده اند. مراکز قاره ها یا به طور کامل یا نسبی خالی از سکنه
مانده اند، تنها می توان قسمتی از قاره افریقا را که عوامل تاریخی (استعمار) در پخش و پراکندگی جمعیت آن اثری خاص داشته است، از این قاعده مستثنی کرد. علاوه بر پراکندگی های ساحلی جمعیتها، نکته ای از توزیع جمعیت برداشت می کنیم این است که در داخل مناطق نیز توده های انسانی، در سمت شرق و غرب قاره ها، یکسان توزیع نشده اند. موقعیت متقابل خشکی و  دریا نسبت به هم و تأثیر آب و هوای اقیانوسی می توانند از علتهای اساسی این اختلاف باشند

در مناطق گرم، گوناگونی توزیع جمعیت وضعی دیگر دارد. مناطق گرم امریکا (حوزه امازون ) یا افریقا (کنگو) جزء قسمت شرقی، خالی از سکنه هستند. اندونزی که از مراکز پر جمعیت ایم منطقه است (به استثنای جاوه) برای تمامی کشور 83 نفر در کیلومتر مربع جمعیت دارد که تراکم متوسطی را نشان می دهد. در این مناطق، گوناگونی گسترش و توزیع جمعیتها به اوضاع طبیعی، عینی به وسعت خشکیها و کم و زیاد بودن خشکی هوا، وسعت بیابانها و شدّت و ضعف وجود جنگل بستگی دارد

نکته مهم این است که در جمعیت پذیری ناحیه ای نباید عوامل تاریخی را ناچیز شمرد و باید دانست که دسته های انسانی چگونه به محل سکونت خود آمده اند. همچنین باید به قدمت استقرار، نظم یا
بی نظمی تشکیلات آنان، شدّت ضرباتی که از جمعیتهای مجاور خود دیده اند و نیز تکنیکی که برای بهربرداری از محیط مسکونی خود به کار برده اند، توجه کرد . (محمودی و گروه جغرافیا، 1376: 114-112)

بخشی از منابع و مراجع پروژه مقاله جمعیت

توزیع جمعیت امکانات تولید از مسائل مهم زمان ماست. اگر به توزیع متعادل و هماهنگ جمعیت و با منابع اقتصادی، در مقیاس محلی و منطقه ای بتوان امیدوار بود، بر عکس در شرایط کنونی در مقیاس جهانی نه تنها در چنین موازنه ای وجود ندارد، بلکه افزایش سریع جمعیت در کشورهای کم رشد از سویی و تولید و تجمع ثروت سرشار در گوشه ای از جهان کنونی در قلمرو کشورهای توسعه یافته از سوی دیگر، در تشدید سال به سال ناهماهنگی موجود نقشی مؤثر دارند. امروزه کمتر از 3/1 جمعیت کره زمین 10/9 انرژی صنعتی، فولاد، سیمان و ; جهان را مصرف می کنند و در شرایط پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و تکنیکی قرار دارند و بقیه جهان، که بالغ یر 3 میلیارد انسان هستند، آینده ای روشن از نظر امکانات حیات و تأمین مواد غذایی خود دارند. در حالیکه در یک کشور توسعه یافته یک فرد می تواند سطح زندگی خود را روز بروز ترقی داده و عوامل رفاه خانوادگی را فراهم سازد، برای انسانهایی که در کشورهای توسعه نیافته به سر می برند هدف نهایی از فعالیت، کسب غذای روزانه است. اگر گروهی از کشورهای در حال رشد و توسعه اقتصادی جهان را که در مرحله عقب ماندگی خود پشت سر گذاشته و به پشتوانه منابع خویش به نظر درآمد سرانه ملی به دو بلوک تقسیم می شود

گروهی کشورهای توسعه یافته نامید می شود که با درآمد سرانه ملی بیشتر با آهنگ افزایش و توزیع جمعیت تکامل می یابند

گروه دیگر کشورهای توسعه نیافته اند که درآمد سرانه ملی کمتر را با افزایش سریع جمعیت دارند

برای آنکه به عدم تناسب عظیمی که در توزیع درآمد جهان وجود دارد پی ببریم، کافی است بدانیم که تولید ناخالص ملی سرانه یک امریکایی در سال 1984 برابر950،15 دلار و 65 برابر تولید ناخالص ملی سرانه یک هندی یعنی 243 دلار در سال بوده است. در حالی که می دانیم در ربع قرن اخیر کشورهای توسعه نیافته در راه نجات خود کوششهای فراوان کرده اند. ( شایان ، 1384 : 96)

توزیع جغرافیایی ویژگیهای نژادی و دینی جمعیت

نژاد- امروز از دیدگاه جغرافیا، به نام نژاد خالص وجود ندارند؛ چه حتی منزوی ترین جمعیتها که در انزوای جغرافیایی قرار گرفته اند، در اثر مهاجرتها، که تماس بین انسانها را فراهم می کند با نژادهای دیگر درآمیخته اند، بدین ترتیب بی مناسبت نخواهد بود اگر بگوییم جمعیت کنونی جهان جمعیتی دورگه و مخلوط است. با وجود این، بعضی از گروههای بزرگ انسانی که در ساختمان داخلی خود، حتی به تواتر ترکیب یافته و با هم درآمیخته اند، باز تمایز خصیصه ظاهری و برونی شان طوری چشمگیر است که نژادی معین را به چند گروه مشخص از هم جدا کرده است. همچنین رنگ پوست، مو، برش عمومی نیمرخ، خصایص و اشکال مختلف ساختمان بدنی و جسمی، توانسته است نژاد سفید پوست و سایر نژاد ها را به چند گروه تقسیم کند. تشخیص سفید پوستان اروپا از هندی و ایرانی و سامی و حامی و خاورمیان و حوضه مدیترانه یا سیاهان کرانه های اقیانوس هند از افریقا و بلاخره زرد پوستان مغولی از بومیان امریکا بر همین روال بوده است. دانشمندان بر اساس هریک از تفاوتهای بالا، تا کنون انسانها را به 60 گروه تقسی بندی کرده اند ولی یک طبقه بندی معمولی بر اساس رنگ پوست، انسان ها را به 3 گروه بزرگ نژادی سفید و زرد و سیاه تقسیم کرده است . بخش توزیع نژاد سفید روی سیاره زمین بیش از سایر نژادهاست. ( محمودی و گروه جغرافیا ، 1376: 115 )

رشد جمعیت دنیا ، تاریخچه رشد جمعیت انسانی

وقتی ملاحظه می گردد که حتی در حال حاضر شناخت متقن وقاطع در خصوص حجم واقعی جمعیتها در بسیاری نواحی جهان در اختیار نداریم، مکشوف نمودن این که ما صرفاً به طور تقریبی و تخمینی شناختهایی در خصوص تعداد موجودات  انسانی که در هر مرحله از حیات  بشری  می زیستند
[ شناختهای تخمینی و تقریبی ] ( اغلب به معنی” نتایج حدسهای هوشمند و حساب شده” است ) داریم، تعجب آور نیست. بی این همه، برپایه تجزیه و تحلیل دقیق واقعیت دردسترس، مادر خصوص بسط و گسترش تعداد انسانها از یک لحاظ بسیار مطمئن هستیم ( و آن اینکه، رشد جمعیت انسانی) حقیقتاً حیرت آور و خارق العاده بوده است

به هنگام توجه و بررسی تاریخچه رشد جمعیت انسانی، ابتدا تعیین نماییم که مرادمان از (( انسان ))چیست. بدیهی است، (( انسان )) زاده نخستی های دیگر است، در عین حال تا این زمان تصویر روشنی از تمامی حلقه های اتصال و پیوند بین او و نیاکان انسانهای قبلی اش نداریم

بعلاوه آنگاه که ” انسان ” پا به عرصه وجود نهاد، حتی اگر همه حلقه های اتصال نمایان گردند، هنوز هم ما مشکل تعریف کردن داریم؛ به عنوان مثال، ما می خواهیم ظهور انسان را به عنوان ظهور و پیدایی خانواده حیوانات انسان نمای اولیه جنس جانورانی که انسان و میمونها نیز جزو آن اند، تعریف نماییم یا (به عنوان) انواع انسان سخنگو؟ اگر ما خانواده حیوانات شبه انسان اولیه را مبنای کار  (جهت مطالعه) تاریخچه جمعیت قرار دهیم، چه بسا مجبوریم 5/5 میلیون سال به عقب برگردیم، چنانچه توجه مان را به انسان سخنگو معطوف و محدود سازیم نیازمند آنیم که صرفاً حدود پنجاه هزار سال به گذشته برگردیم

شاید مهمترین مرحله در تکامل انسان از سایر نخستی ها، پیدایی و ظهور مخلوقات زمینی و خاکی
( بیشتر از [ آفریده های ] ساکن بر روی درختها) دارای شکل و شمایلی کاملاً راست و عمودی بود که نه تنها قابلیت استفاده از ابزارها را، بلکه توانایی ساختن آنها را نیز داشتند. تمامی این مخلوقات در طبقه خانواده (( حیوانات انسان نمای اولیه )) جای می گیرند. مخلوقات آغازین پس از آنکه بطور معین و روشن با این مقوله ( که حالا نام فنی Australopithecine را به خود اختصاص داده) منطبق شده و پیوند خوردند، در طول عصر زمین شناختی ما قبل ما ([ عصر] ((Pleistocene)) ) شاید طی 5/5 میلیون سال قبل، رو به گسترش و پیشرفت نهاند.  Australopithecine، دارای اندامی با شکل و شمایل کاملاً راست و عمودی در استفاده از دستهای انعطاف پذیرش جهت اسلحه برای شکار حیوانات آزاد بود. بدین ترتیب برای نخستین بار پستانداری ظاهر شد که ابزارهایی جهت بقاء متکی بود⁽¹⁾ توسعه و پیشرفت ابزارهایی برای شکار، مخلوقات را قادر ساخت تا در پرتو چنین پیشرفتی، جمعیت را رفته رفته افزایش دهد. (( دیوی )) تخمین زد که یک میلیون سال قبل، تنها 125000 مخلوق hominid که از ابزار استفاده می کردند، وجود داشتند ولیکن در 8000سال ق.م. جمعیت (( انسان سخنگو ))، تا آن زمان تنها 3/5 میلیون بود و سریعاً رو به رشد نهاد

به عقیده دیوی افزایش شدید جمعیت گونه ها، در حدود 8000 سال ق.م. شروع شد که طی چهار هزار سال بعد حدوداً بمیزان 16 برابر افزایش یافت. به عبارتی، این آمار و ارقام حکایت از آن می کند که زمین جمعیتی در حدود 5/86 میلیون نفر را در 4000 سال ق.م. تاریخ تقریبی پیدایش نخستین فرمانروایی مصریان در دره نیل- در خود جای داد

به نظر می رسد،در چهار هزار سال بعدی سرعت رشد جمعیت کمتر بود.دیوی برآورد می کند که در عصر مسیح،جمعیت جهان 133 میلیون نفر بود(کمتر از دو برابر رشد در مقایسه با چهار هزار سال پیشتر )

با این همه، در این خصوص بین سایر اندیشمندان اتفاق نظر وجود ندارد؛ به عنوان مثال، (سازمان) ملل متحد گزارش می دهد که جمعیت دنیا در این عصر بین 200 میلیون تا 300 میلیون نفر بود.⁽³⁾ در سال 1650 میلادی احتمالاً جمعیت دنیا به حدود 545 میلیون نفر بالغ شده است

از این به بعد، همچنان که جدول شماره 1 نشان می دهد، مستمراً افزایش شتابانی وجود داشته است. بر پایه جدیدترین برآوردهای موثق و رسمی ( سازمان ) ملل متحده کندترین میانگین ثبت شده میزان سالیانه رشد جمعیت ( از 1963 تا 1971 ) بیست در هزار بود.⁽⁴⁾ برخی کارشناسان جمعیت بر این عقیده اند که میزان موبوط حتی بیشتر [ ازرقم اعلام شده] می باشد؛ بر این اساس، روشن است که در سالهای اخیر، میزان رشد جمعیت دنیا، در طول تاریخ بشر بی سابقه بوده است.              

جدول شماره 1 جمعیت تخمینی جهان از سال 1650 به بعد

سال

جمعیت (برحسب میلیون)

میانگین رشد سالیانه

-

3 در هزار

4 در هزار

5 در هزار

6 در هزار

9 در هزار

19 در هزار

20 در هزار

این افزایش عظیم در [میزان] جمعیت [در تمامی نواحی ایران] وضعیت یکسانی نداشته است، در عین حال بالاترین میزانهای افزایش متعلق به نواحی گرمسیری یا بین المدارین (Tropical) امریکای لاتین بوده است. برزیل، با حدود 95 میلیون نفر جمعیت در 1971، میزان رشد 28 هزار را در طی دوره زمانی 71-1963 داشت، مکزیک با جمعیتی در حدود 51 میلیون نفر در سال 1971، دارای نرخ رشد 32 در هزار بود. همچنین برای افریقا، که نرخ رشد جمعیت آن طی دوره زمانی 71-1963 بیست و شش در هزار سال گزارش شد، میزان رشد جمعیتی اعلام گردید که به اندازه معتنابهی از میانگین [رشد جمعیت] کل جهان بالاتر و بیشتر بود

طی دوره زمانی 71-1963 میزانهای رشد جمعیت در اروپا، ایالات متحده، ژاپن و اتحاد جماهیر شوروی [سابق]، پایین تر و کمتر از میانگین جهانی بود. میانگین میزان سالیانه رشد جمعیت در ایالات متحده و اروپا طی سالهای 71-1963 [به ترتیب] 11 و 8 در هزار بود. طی این دوره زمانی، پایین ترین میزانهای رشد جمعیت آلمان شرقی (1- در هزار) و برای دولت بریتانیای کبیر (United ingdom)، مجارستان و فنلاند (4 در هزار ) بود. رشد جمعیت در بخش اصلی چین، در بردارنده حدود یک پنجم جمعیت دنیا، نامعلوم است. ملل متحد اخیراً برآوردکرده است که میانگین رشد سالیانه جمعیت در بخش اصلی چین از سال 1963 تا 1971، 18 در هزار بود؛⁽⁶⁾ در حالی که سایر کارشناسان و صاحبنظران در خصوص جمعیت کشور چین⁽⁷⁾ بر این باورند که رشد جمعیت آن به مراتب از این میزانهای اعلام شده بوداست. در واقع، عدم قطعیت در خصوص رشد جمعیت چین، دلیل اصلی عدم اظهار نظر صریح و قطعی درباره رشد جمعیت کل جهان است. ( ترجمه فروتن ،          : 20-17 )

قلمرو جمعیت شناسی

جمعیت، قلمرو وسیعی در زمان و مکان و مباحث اجتماعی، اقتصادی و علمی دارد. از دیدگاه تاریخ، موضوع جمعیت نه تنها فقط در زمان حال و آینده، بلکه حتی در گذشته های دور نیز درخور نیز بررسی و تحقیق است. بدین ترتیب تقسیمات زمانی آگاهی به موضوع جمعیت را می توان به چهار دوره تقسیم کرد

1اطلاعات مربوط به ما قبل تاریخ. این اطلاعات بیشتر بر تحقیقات و بخصوص حفاریها و مشاهده بقایای اجساد انسانی مبتنی است و در این مورد، پژوهشهای طبی، شیمیایی و فیزیکی- از قبیل کربن14 و نسنج شناسی دیرینه ای1 تا حدی میزان عمر متوسط و سرعت توالد و تناسل و اشکال اولیه خانواده و زوج و انواع تجمعات را نزد انسانهای قبل از تاریخ روشن می کند. این مباحث در علم جمعیت شناسی به پژوهشهای دیرینه شناسی جمعیت2 موسوم است به موزات پیشرفت در فنون حفاری دیرینه ای و
باز سازی رایانه ای اماکن و بازمانده تجمعات انسانهای ماقبل تاریخ، اطلاعات ما در این باره افزایش
می یابد

2اطلاعات جمعیتی تاریخی تا قبل از شروع اولین سرشماری عمومی جمعیت. در این قسمت، بیشتر اطلاعات بر یادداشتها و آثار مورخان و جغرافیدانان و اسناد و دفاتر ناحیه ای ثبت و وقایع و حوادث جمعیتی مثل ولادت، ازدواج، فوت و مهاجرت استوار است. در نتیجه، این آگاهیها بیشتر بر تخمین و ارزیابی در قلمرو و زمانهای کوتاه و محدوده های جغرافیایی کوچک مبتنی است؛ هرچند ممکن است حاوی برخی روابط و میزان و ساختار و اشکال تحول جوامع انسانی نیز باشد

3اطلاعات و آمار جمعیتی منتج از اولین سرشماری عمومی جمعیت تا زمان حال . با اجرای سرشماریهای جدید هر سال بر میزان این اطلاعات افزوده می شود و بخصوص با اجرای

بررسیهای موردی و نمونه ای این اطلاعات متراکمتر و غنی تر می گردد. همزمان با این سرشماریها و بررسیها، سازمان ثبت احوال گسترش یافته، به ارتقای میزان و درستی اطلاعات جمعیتی مدد می رساند

4اطلاعات جمعیتی آینده نگر. در این قسمت با توجه به موجود بودن اطلاعات متراکم و متنوع منتج از سرشماریها و بررسیها و آمار ثبت احوال و نیز در نتیجه پیشرفت فنون پیش بینی جمعیت در کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت می توانیم شمار و ساختار جمعیت را در آینده محاسبه کنیم و از این راه به تحقق برنامه های توسعه اجتماعی و اقتصادی آینده مدد رسانیم

 قلمرو و جمعیت از دیدگاه مکانی و تقسیمات جغرافیایی نیز دارای تنوع است. ابتدا توجه به جمعیت کل کشور و سپس توجه به جمعیت در کل مناطق شهری و روستایی و بالاخره آگاهی به جمعیت و ساختار آن در یک شهر یا روستای معین و یا منطقه ای از کشور قابل ذکر است. اطلاعات جمعیتی منطقه ای برای طرح ریزی توسعه ناحیه ای بسیار لازم است و ویژگیهای کمی و جمعیتی به شرح زیر است

سن و جنس، وضع زناشویی، مهاجرت، سواد و آموزش، فعالیت، مسکن، بهداشت، نهاد ها و سازمانهای موجود در ناحیه (مدرسه، بیمارستان، شبکه راههای ارتباطی، پست و تلفن، بانک، مراکز فرهنگی، مراکز مذهبی و اماکن مقدس، دادگستری، دارایی و جز اینها)

پوشش جغرافیایی و جمعیتی نهاد ها، میزان مراجعات مردم و سطح رضایت آنان از عملکرد نهادها جهت پیش بینی نیازمندیهای آینده جمعیت و سرانجام دو مسأله مهم امروز جهان، یعنی انرژی (نفت و گاز) و آب که در مقابل ذخایر و امکانات محدود آنها، جمعیت رو به افزایش جهان، دورنمای دراز مدت نگران کننده ای را به وجود می آود

 به طور کلی می توان گفت، در مباحث اجتماعی و اقتصادی، عامل جمعیت رکن اساسی به حساب
می آید؛ بدین منظور در فصل اشتغال و فعالیت اقتصادی، تقسیمات سنی، جنسی، شغلی و رشته ای جمعیت مورد نظر بوده است. تحولات آینده این تقسیمات، تشکیل دهنده وضع و سیمای کلی آینده اشتغال و فعالیت اقتصادی در کشور است. برای مثال می توان از اموزش بینند در دوره های ابتدایی، راهنمایی، متوسطه، حرفه ای و عالی هریک دارای ساختار خاص خود در زمان و مکان هستند و در نتیجه نیازمند تدارکات کادر آموزشی و اداری و تأسیسات زیر بنایی آموزشی مطابق با آن ساختار خواهد بود

موضوع سکونت نیز مثال جالبی از لحاظ اهمیت عامل جمعیت و قلمرو آن است. در این زمینه نیاز به مسکن و خانه سازی، تابعی است از میزان افزایش جمعیت خانوارها و نیز تحول اشکال و انواع خانوار و خانواده و ابعاد آن. برای مثال در وضعیت کنترل و محدودیت باروری و توالد و تناسل شکل و بعد خانوار
( در جهت کوچکتر شدن ) تغییر یافته و در نتیجه نیاز به مسکن تحول می یابد و بودجه خانوار و هزینه آن دچار دگرگونی می شود که از نتایج آن تحول و افزایش می یابد و بودجه خانوار و هزینه آن دچار دگرگونی می شود که از نتایج آن تحول و افزایش و پس انداز و سرمایه گذاری خانوارهاست

مورد دیگر از قلمرو موضوعی جمعیت، بهداشت و درمان است، بدین ترتیب که بین ویژگیهای جمعیتی، شغلی اجتماعی از یک سو و ترکیب و ساختار بیماریها از سوی دیگر ارتباط وجود دارد. نوزادان و کودکان در سنین پایین، اشخاص بالغ و میانسال، پیران و سالخوردگان، زنان در سنین باروری و در حال بارداری، شاغلان در مشاغل مختلف دستی، ماشینی، ذهنی، و; هریک مستعد مبتلا شدن به بیماریهای کم و بیش خاص خود هستند و بلاخره وضع محیط زیست و ساختار فرهنگی نحوه معیشت و عادات و رسوم تغذیه نیز ترکیب بیماریهای رایج در جمعیت مؤثر است. ( امانی ،        :         )

سابقه توجه به مسأله جمعیت

عامل جمعیت در بیشتر ممالک از دیدگاهها متفاوت  از زمان قدیم مورد توجه بوده و بخصوص در مسائل مربوط به بسیج سربازان و لشکریان و اخذ مالیات و تعیین شمار اتباع، به این عامل توجه شده است. برای مثال در یونان باستان برای شهرهای یونانی (سیته) اندازه معینی از لحاظ شمار جمعیت تعیین گردیده بود که رقم مطلوب و مناسب آن مساوی فاکتوریل هفت (5040 نفر) در نظر گرفته می شد که این حد و آستانه عددی برای زمان حاضر برابر با 500 هزار نفر است. در ایران در سفرنامه ناصر خسرو و چند کتاب دیگر موضوع جمعیت مناطق و شهرهای مختلف در طول تاریخ عامل جمعیت یکی از ارکان مهم قدرت نظامی، سیاسی و اقتصادی بوده است

وقایع جمعیتی مانند تولد، مرگ و ازدواج نیز با اهمیت تلقی می شد و در اروپا به وسیله مقامات کلیسا مورد نظارت قرار می گرفت. نمونه کامل چنین نظارتی، ثبت دفاتری است که از قرون 17 و 18 میلادی از ناحیه اسقفی کروله در نرماندی فرانسه باقی مانده و استخراج و تفسیر آنها موضوع کتاب مطالعه تاریخی جمعیت کروله از لویی هانری در این زمینه است. در کشور ما نیز از کاربرد و تفسیر اسناد شجره نسب به عنوان یک روش پژوهش جمعیتی در موضوعات مربوط به تولد، مرگ و ازدواج را می توان نام برد. سرانجام روش شناخت جمعیت براساس سرشماری جمعیت از قرن 18 در چند کشور اروپایی آغاز شد و سپس در بیست کشور تا پایان قرن 19 اولین سرشماریها به معنی علمی و واقعی انجام گردید

در کنفرانس سال 1872 میلادی انستیتوی بین المللی آمار ( در سن پترزبورگ) برای اولین بار، سئوالات استاندارد و جداول استخراجی و روشهای اولیه داده پردازی در سسرشماریها تدوین گردید و آمار شناس مجارستان به ژزف کورژی یک توصیه در مقیاس جهانی در مورد انجام هم زمان سرشماریها در تمام کشورهای جهان در سال 1897 به عمل آورد. این توصیه در حقیقت اولین گام برای اقداماتی بود که در حدود نیم قرن بعد (پس از جنگ جهانی دوم) سازمان ملل متحد برای شمول کامل سرشماریها در تمام کشورها آغاز کرد؛ به طوری که امروز بخش امور جمعیتی سازمان ملل متحد هر سال یک نشریه بسیار کامل و دقیق به نام دور نمای جمعیتی جهان(برآوردها و پیش بینیها)1(علاوه بر سایر نشریات جمعیتی )شامل اطلاعات جمعیتی برای تمام کشورهای جهان منتشر می کند که در کتابخانه ها و نمایندگیهای سازمان ملل موجود است. همچنین در سازمان ملل صندوق ویژه کمک به کشورها برای پژوهش و شناخت مسائل جمعیتی (U.N.F.P.A  ) 2  فعالیت مؤثری دارد و در موارد لازم کارشناسان امور جمعیتی را به کشورهای نیازمند کمک فنی اعزام می دارد

در اینجا لازم است از اتحادیه جهانی مطالعات علمی جمعیت (IUSSP )3  نیز دیک به دوهزار عضو در سراسر جهان دارد نام برده شود. این اعضا در ارتباط با موضوعات جمعیتی فعالیتی علمی دارند و نتیجه تجربیات خود را در هر چهار سال یکبار طی یک کنفرانس بزرگ جهانی ارائه می دهند. آخرین کنفرانس این اتحادیه در اوت 2001 در برزیل و قبل از آن در اکتبر سال 1997 در پکن با شرکت 1150 متخصص از 110 کشور جهان (از جمله ایران )برگزار و خلاصه گزارشهای علمی کنفرانس در یک نشریه 560 صفحه ای منتشرشد. این اتحادیه در سال 1928 تأسیس شده است و متخصصان کشور بیش از 30 سال است که در آن عضو هستند. ( همان منبع :          )

تحول تاریخی جمعیت و مرحله انتقالی

 

برای دریافت اینجا کلیک کنید