مقاله تجزیه و تحلیل و طراحی سیستمها

توضیحات

  مقاله تجزیه و تحلیل و طراحی سیستمها دارای 71 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله تجزیه و تحلیل و طراحی سیستمها  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله تجزیه و تحلیل و طراحی سیستمها،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله تجزیه و تحلیل و طراحی سیستمها :

تجزیه و تحلیل و طراحی سیستمها

فصل اول

مقدمه‏اى بر تجزیه و تحلیل و طراحى سیستمها

اهداف و موضوعات مورد بحث
در این فصل مباحث عمومى و مقدماتى تجزیه و تحلیل و طراحى سیستمها مورد بحث قرار مى‏گیرد. خواننده با مطالعه این فصل در مى‏یابد كه اصولاً سیستم چیست، چه خصوصیاتى دارد، داراى چه ابعادى است، چه انواعى دارد، ضرورت توجه به سیستم چیست و تحلیلگر سیستم كیست.

همچنین در این فصل پس از ارائه یك طبقه بندى براى انواع سیستمها، سیستمهاى مورد نظر این كتاب را كه سیستمهاى سازمانى- انسانى هستند مورد بحث قرار مى‏دهد و برخى از خصوصیات اینگونه سیستمها را برمى‏شمرد. سپس چگونگى پیدایش علم تجزیه و تحلیل سیستم و علومى كه شالوده این علم را تشكیل دادند، مورد بررسى مختصر قرار مى‏گیرد. پس از آن مطالبى كلى و كلیدى پیرامون فعالیتهائى كه در تجزیه و تحلیل سیستم انجام مى‏شود بیان شده و خواننده در مى‏یابد، اصولاً تجزیه و تحلیل سیستم چگونه انجام مى‏شود.
تفاوتهاى دیدگاهها از علم تجزیه و تحلیل و دیدگاه این كتاب از علم تجزیه و تحلیل سیستم و نیز ارتباط فراروند تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم با فراروند مهندسى نرم‏افزار، در ادامه مورد بحث قرار خواهد گرفت و مهندسین نرم‏افزار جایگاه خود را در برخورد با مطالب این كتاب در مى‏یابند.

در انتها نیز مهمترین خصوصیت تجزیه و تحلیل سیستم كه رهیافتى بودن آن است مورد بحث قرار گرفته و اهدافى كه از تجزیه و تحلیل سیستم دنبال مى‏شود به همراه مفاهیم تفكر سیستمى به طور مختصر بیان مى‏شود.
نكات قابل توجه براى یادگیرى

این فصل، دید اولیه و اساسى را به خواننده براى ورود به مباحث اصلى كتاب كه در فصول آینده مطرح مى‏شود مى‏دهد و بسیارى از نكات كلیدى براى یادگیرى فصول آینده در این فصل مطرح مى‏شود. پیشنهاد مى‏شود كه مطالعه این فصل با دقت كافى انجام شود.
بحث پیرامون چگونگى پیدایش این علم، براى درك بهتر خواننده از مطالب و پیدا كردن دید كافى براى مباحث بعدى است. به خاطر سپردن جزئیات این مباحث لزومى ندارد. اما خواننده باید كلیات را تشخیص دهد.

فهرست
1-1- سیستمها در محیط اطراف ما
2-1- انواع سیستمها، سیستمهاى سازمانى-انسانى
3-1- سیر تحول و پیدایش علم تجزیه و تحلیل سیستم

4-1- نگاهى كلى به فراروند تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم
5-1- دیدگاهها از علم تجزیه و تحلیل سیستم
6-1- رهیافتى بودن تجزیه و تحلیل و طراحى سیستمها
7-1- اهداف عمومى تجزیه و تحلیل سیستم
8-1- تفكر سیستمى
1-1- سیستمها در محیط اطراف ما
1-1-1- سیستم
سیستم كلمه‏اى است كه براى گوش اغلب ما آشنا است. از این عبارت هر روزه استفاده مى‏كنیم و یا به نحو غیر مستقیم با آن سر و كار داریم. با نگاهى گذرا به محیط اطراف خود، سیستمهاى مختلفى را مشاهده مى‏كنید. وقتى از خانه بیرون مى‏روید و وارد خیابان مى‏شوید، در خیابان اتومبیل‏ها محدوده خاصى براى حركت خود دارند و افراد پیاده نیز همینطور.

اتومبیل‏ها در محدوده سواره رو از نیمه سمت راست مسیر حركت مى‏كنند. بدین ترتیب تصادفى بین اتومبیل‏هائى كه خلاف جهت یكدیگر حركت مى‏كنند رخ نمى‏دهد. میانه خیابان با خط سفیدى مشخص شده است. این خط در حالتهاى ممتد یا مقطع ایجاد مى‏شود و هر كدام از این حالتها، معناى خاصى براى رانندگان دارند. افراد پیاده در پیاده‏روئى كه معمولاً در دو حاشیه خیابان تعبیه شده حركت مى‏كنند. محل تقاطع مسیر افراد پیاده با خیابان بصورت خط كشى شده مشخص و براى رانندگان و عابران معناى خاصى دارد. اتومبیل‏ها براى حركت و توقف در خیابانها از مقررات خاصى تبعیت مى‏كنند. ;

همه آنچه كه گفته شد، از وجود سیستمى در مدیریت معابر و عابرین پیاده یا سواره حكایت مى‏كند. البته ما هر روزه با چنین سیستمى سروكار داریم، اما ممكن است با دید یك سیستم به آن نگاه نكنیم. اشتباه نكنید، این سیستم فقط مقررات راهنمائى و رانندگى نیست. بلكه این مقررات فقط بخشى از این سیستم را تشكیل مى‏دهد. عابرین، پلیس، اتومبیل‏ها، خیابانها، چراغهاى راهنمائى، تعاریف و پیش‏فرض‏ها، خطكشى‏ها و ; اجزاء دیگر این سیستم را تشكیل مى‏دهند و وقتى همه اینها دست به دست هم دهند و همه اجزاء، وظایف خود را به خوبى انجام دهند، آنوقت مى‏گوئیم این شهر سیستم عبور و مرور مناسبى دارد.

از خیابان عبور مى‏كنید و براى دریافت حقوق خود وارد بانك مى‏شوید. در محوطه بانك چندین كارمند در محل‏هاى خاصى كه طبق خصوصیات مشخص در كنار یكدیگر قرار گرفته حضور دارند. بر بالاى سر هر یك از كارمندان تابلوئى نصب شده و وظیفه هر یك را مشخص مى‏كند. هر یك از این كاركنان مشغول انجام دادن كار خاصى است. به باجه پس‏انداز مراجعه مى‏كنید و دفترچه خود را ارائه مى‏كنید. پس از رسیدن نوبت شما در صف انتظار، كارمند به مجموعه‏اى از كارت‏ها كه در كنار وى طبق نظم بخصوصى (كه شاید براى شما چندان مشخص نباشد) چیده شده است مراجعه و كارتى را خارج مى‏كند. سپس وى عملیاتى را روى كارت و دفترچه شما انجام داده و پس از پرسیدن مبلغى كه مى‏خواهید دریافت كنید، برگه‏اى از دفترچه رإ؛ؤؤ به شما مى‏دهد تا امضاء كنید. سپس وى پس از انجام عملیاتى دیگر، دفترچه را در جعبه باجه كنارى (صندوق) قرار مى‏دهد و ;

اینها هم همه نشانگر سیستم خاصى است كه در بانك مورد نظر حكم‏فرما است. گاهى اوقات در مقایسه بین دو بانك مختلف، مى‏گوئید فلان بانك كار را سریعتر انجام مى‏دهد یا بهمان بانك بهتر است. معیار شما براى بهتر بودن یك بانك چیست؟ احتمالاً خواهید گفت، انجام سریع‏تر كار، ارائه خدمات بیشتر، نظم، احترام و ادب كاركنان و ; اما در یك جمع بندى ممكن است به این نتیجه برسید كه بانكى كه سیستم بهترى داشته باشد، همه اینها را بدست خواهد آورد. پس بانكى بهتر است كه داراى سیستم بهترى باشد.
2-1-1- سیستمهاى پیچیده‏تر و متشكل از زیر سیستمها

سیستم عبور و مرور و سیستم بانك سیستمهائى هستند كه مكانیزم عملكرد آنها تا حد بسیار زیادى براى شما روشن است. اما شما ممكن است با سیستمهاى پیچیده ترى هم سروكار داشته باشید. بیائید به یك سفر شما با هواپیما نگاه كنیم.

فرض كنید قصد مسافرت دارید و مى‏خواهید از هواپیما براى مسافرت استفاده كنید. به دفتر مسافرتى خود مى‏روید و به كارمند مربوطه، زمان و مقصد سفر خود را اعلام مى‏كنید. وى با استفاده از كامپیوتر خود، نزدیك‏ترین زمان و مسیرهاى میانى را مشخص كرده و به شما اعلام مى‏كند. شما نیز یكى از پروازها را انتخاب كرده و وى بلیط این پرواز را با دریافت وجه مربوطه براى شما صادر مى‏كند. وى همچنین صدور بلیط شما را در سیستم كامپیوترى خود كه وصل به سیستم كامپیوترى مركزى هواپیمائى است، اعلام مى‏كند تا جاى شما در آن پرواز

محفوظ بماند. در تاریخ مقرر به فرودگاه مى‏روید. ابتداى درب ورودى فرودگاه، كیف و ساك شما را در دستگاهى قرار داده و آنرا بازرسى مى‏كنند و شما را نیز مورد بازرسى بدنى قرار مى‏دهند. سپس به محل تحویل بار رفته از بین باجه‏هاى مختلف تحویل بار، شماره پرواز خود را در یكى از باجه‏ها شناسائى مى‏كنید و بلیط خود را به آن باجه ارائه كرده و بار خود را تحویل مى‏دهید. كارمندى كه در آن باجه ایستاده است، تكه‏اى از یك برچسب را بر دسته ساك شما چسبانده و تكه دیگرى را بر روى بلیط شما مى‏چسباند. اگر دقت كنید، شماره روى هر دو تكه برچسب یكسان است. سپس وى ساك شما را روى ریلى كه دهها ساك دیگر بر روى آن درحال حركت است قرار داده و ساك از محوطه خارج مى‏شود. او به شما كارت

پروازى مى‏دهد كه با رنگ خاصى مشخص شده و شماره صندلى شما بر روى آن نوشته شده. شماره دیگرى نیز بر روى آن نوشته شده كه شماره سریال كارت‏ها است. ;
اگر بخواهیم به همین صورت تنها جزئیات سفر شما با هواپیما را شرح دهیم، سراسر این كتاب تنها به همین موضوع اختصاص پیدا خواهد كرد. همه این موارد نشان دهنده وجود زیر سیستمهاى مختلفى است كه در یك فرودگاه، پرواز هواپیماها را پشتیبانى و مدیریت مى‏كند. به عبارت دیگر، سیستم فرودگاه و هواپیمائى، از چندین زیر سیستم مختلف ساده یا پیچیده تشكیل شده است. یك زیر سیستم وظیفه ذخیره جا و صدور بلیط را بر عهده دارد. زیر سیستم دیگر بازرسى و امنیت پرواز، دیگرى كنترل بلیط و صدور كارت پرواز، دیگرى جمع‏آورى، حمل و توزیع بار. برخى دیگر از این زیر سیستمها عبارتند از :
زیرسیستم نگهدارى تاسیسات فرودگاه.
زیرسیستم حمل و نقل مسافران در محوطه پرواز.
زیرسیستم نظافت محوطه فرودگاه.
زیرسیستم بازبینى فنى هواپیماها.
زیرسیستم تامین منابع و سوخت هواپیما.
زیرسیستم نظافت داخل هواپیما.
زیرسیستم تامین تغذیه پرواز مسافران.
زیرسیستم كنترل و هدایت پرواز (برج مراقبت).
زیرسیستم ایمنى باند پرواز.
زیرسیستم جلوگیرى از ورود پرندگان به باند پرواز.
;.
تعداد این زیر سیستمها بسیار زیاد است. هر یك وظیفه خاصى را بر عهده دارد. اما نكته بسیار مهم در آن است كه تمام این زیر سیستمها با نظم بسیار زیاد، با هم هماهنگ هستند. اگر از شما سئوال كنند كه كدامیك از این زیر سیستمها داراى اهمیت زیادى است، ممكن است بگوئید زیرسیستم كنترل و هدایت پرواز (برج مراقبت). پاسخ شما درست است. زیرا جان همه سرنشینان، به هدایت درست این زیرسیستم بستگى دارد. اما باقى زیرسیستمها نیز اهمیت كمى ندارند. اگر یكى از زیر سیستمهاى به نظر كم اهمیت، مثلاً زیر سیستم حمل بار مسافران، دچار اشكال شود و كار خود را به خوبى انجام ندهد، فعالیت باقى زیر سیستمها نیز دچار اختلال مى‏شود. همه در هواپیما منتظر نشسته و همه چیز آماده است، بجز بار. بسیارى از اوقات تاخیرهائى كه در پروازها بوجود مى‏آید، ناشى از تاخیر عملكرد یكى از این زیرسیستمهاى به ظاهر كم‏اهمیت است.

از طرف دیگر، در همان هنگامى كه آن كارمند، بار شما را روى ریل قرار مى‏دهد، چندین ساك و چمدان و بسته دیگر نیز از باجه‏هائى كه مقصد پرواز آنها شهر دیگرى است روى همان ریل قرار مى‏گیرد. تفكیك بسته‏ها چگونه انجام مى‏گیرد. چقدر عصبانى خواهید شد، اگر در مقصد اصفهان پیاده شده و متوجه شوید كه ساك شما اشتباها به شیراز فرستاده شده است!
3-1-1- اهمیت سیستم

به نظر شما، آیا بدون وجود یك سیستم منظم، دقیق و حساب شده، مى‏توان یك فرودگاه را مدیریت نمود؟ فرض كنید كه به شما سرمایه كافى براى تاسیس یك فرودگاه بین‏المللى را بدهند و بگویند هر كجا كه خواستید این فرودگاه را بسازید و به هر گونه كه خواستید سازماندهى كنید (البته فقط فرض كنید!). آیا با ساختن چند سالن و اسفالت كردن یك تكه زمین به عنوان باند و استخدام چند كارمند كار تمام مى‏شود؟ آیا اگر این فضا نیز ساخته شد و كارمندانى را استخدام كردید، مى‏توانید این كارمندان را سازماندهى كنید؟ مثلاً به ده‏نفر بگوئید شما بارها را حمل كنید، ده‏نفر دیگر را مامور امنیت كنید، بیست نفر را مامور برج مراقبت كنید و ; من كه حاضر به مسافرت از چنین فرودگاهى نخواهم بود، شما را نمى‏دانم! چون

احتمال دارد كه چند روز براى سوار شدن به هواپیما در این فرودگاه معطل بمانم و آخر سر بجاى جده، سر از آنكارا در بیاورم. تازه اگر هواپیما اشتباها وارد سالن ترانزیت نشود!
كجاى كار ایراد دارد؟ مگر فرودگاه شما ساختمان و باند و كارمند و تجهیزات ندارد؟ چرا دارد. مگر فرودگاه شما سرمایه كافى ندارد؟ چرا دارد. پس عیب كار از كجاست؟ حدس شما درست است، عدم ایجاد سیستم. شما همه چیز را فراهم كرده‏اید بجز سیستم. و بدون سیستم هیچكدام از این تجهیزات و پرسنل و ساختمان قابل استفاده نخواهد بود. حتى

سیستم باید قبل از اینها تهیه شود. سیستم است كه مشخص مى‏كند كه باند چگونه باید باشد، سالنهاى ترانزیت و سالنهاى تعمیر هواپیما كجا باید باشند، مشخصات هر یك از سالنها چگونه باید باشد و ; اشتباه نكنید، سیستم مهندسى راه و ساختمان نیست. مشخصات فنى باند و ساختانها توسط مهندسین راه و ساختمان تعیین مى‏شود، جهت باند توسط كارشناسان هواشناسى، عرض باند توسط كارشناسان هوافضا و ; ولى اینكه باند و ساختمانها چه نسبتى به هم داشته باشند، كجا بنا شوند و امثال آن بر عهده یك

كارشناس سیستم است. ممكن است مشخصات فنى باند و ساختمانها بسیار درست ایجاد شده باشد، اما براى عبور دادن مسافران و رسیدن به پاركینگ هواپیما مجبور شویم از باند عبور كنیم. یا اینكه براى بردن هواپیماها از پاركینگ به آشیانه و یا سالن تعمیرات، مجبور به عبور از جلو سالن ترانزیت و از داخل پاركینگ اتومبیل‏هاى مسافران باشیم. چقدر تعجب مى‏كنید اگر ببینید یك بوئینگ 747 در كنار اتومبیل شما در پاركینگ فرودگاه “پارك” شده باشد!

سازماندهى پرسنل، فعالیتها، زیر سیستمها و همه و همه اینها توسط ایجاد یك سیستم مناسب در چنین فرودگاهى انجام مى‏شود. سیستم، همه چیز یك فرودگاه و یك سازمان است. شاید در نظر اول زرق و برق تجهیزات، هواپیماها و سالن‏ها بیشتر به چشم آید تا سیستم. اما در اصل همه چیز در آن سیستم خلاصه مى‏شود. اگر سیستم فرودگاه از هم بپاشد، هیچیك از تجهیزات و سالن‏ها و ; بكار نخواهد آمد. شما نیز در صورتى كه بخواهید چنین فرودگاهى را بنا كنید، بهتر است ابتدا یك تیم تجزیه و تحلیل سیستم از افراد زبده را تشكیل داده و سیستم فرودگاه را تهیه كنید، سپس نسبت به خرید زمین و ساخت ساختمان آن اقدام كنید.
متاسفانه ممكن است با نقیض مطالبى كه بیان شد نیز مواجه شوید. احتمالاً سازمانها و اداراتى را دیده‏اید كه با روش ساخت همان فرودگاه مورد بحث، سازماندهى شده و مشغول به كار هستند. ارباب رجوع و مشترى سرگشته كه در انتخاب سازمان یا اداره مربوطه اختیارى ندارد و به نوعى مجبور به مراجعه به آن سازمان است، بین اتاقها و میزها و طبقات مختلف سرگردان و اینطرف و آنطرف مى‏رود. كارمندان هم خود نمى‏دانند كه چه باید بكنند، از وظایف و اختیارات خود به خوبى اطلاع ندارند و ; همه اینها نشانه عدم وجود سیستم مناسب

است. این سازمانها با تعیین یك مدیر و استخدام چند كارمند فعالیت خود را آغاز مى‏كنند و در همان ابتداى كار، مدیر هر كارمند را مامور انجام كارى مى‏كند و بدین ترتیب فعالیت سازمان، بدون هیچ بررسى و هیچ ارزیابى شروع مى‏شود و سالیان سال هم به همان وضع ادامه پیدا مى‏كند. در حین كار، هركجا مشكلى پدیدار شد، با تغییر یك فرم یا ایجاد یك فرم دیگر مشكل را ظاهراً بر طرف مى‏كنند. در چنین سازمانهائى صدها فرم و برگه مختلف وجود دارد كه برخى اوقات هیچیك از پرسنل نمى‏داند كه یك فرم بخصوص چرا باید تكمیل شود، و از آن چه استفاده‏اى مى‏شود. بایگانى‏ها از انبوهى از فرم‏ها و پرونده‏هائى كه هرگز خوانده نمى‏شود پر شده است. هر روزه ارباب رجوع‏هائى را مشاهده مى‏كنید كه از این اتاق به آن اتاق

سرگردانند و از انجام نشدن كار خود گلایه مى‏كنند. افرادى را مشاهده مى‏كنید كه سالها است پیگیر انجام یك كار نه چندان پیچیده هستند. ممكن است فردى را مشاهده كنید كه پیگیر پرونده‏اى كه پدربزرگ وى تشكیل داده است باشد، و هنوز این پرونده به نتیجه نرسیده باشد. این یك شوخى نیست و مثالهاى واقعى از آن وجود دارد. همه این سختى كار و این چرخه‏هاى پایان ناپذیر و این هفت‏خوان‏ها را عادى، و جزء طبیعت كار ادارى مى‏دانند. اما در حقیقت چنین نیست. عدم وجود سیستم مناسب است كه وضع را به چنین شكلى درآورده است. اهمیت ندادن به سیستم و گاه اصولاً عدم اطلاع از موجودیتى به نام سیستم، سازمان را گریبانگیر چنین مشكلاتى مى‏كند.

4-1-1- مسئله پیچیدگى و نیاز به سیستم
سیستمهاى مختلف داراى پیچیدگى‏هاى مختلفى نیز هستند. سیستم عبور و مرور یك شهر بزرگ در مقایسه با سیستم عبور و مرور یك روستا بسیار پیچیده‏تر و داراى مشكلات بیشتر است. و همینطور سیستم كنترل فرودگاه و هواپیمائى، بسیار پیچیده‏تر از سیستم یك تعاونى اتوبوسرانى در یك شهرستان كوچك است. هر چه پیچیدگى سیستم افزایش پیدا مى‏كند، نیاز آن سازمان به سیستم منظم‏تر، منسجم‏تر و حساب شده‏تر بیشتر مى‏شود. به عبارت دیگر، وجود یك سیستم كارا و دقیق براى یك سازمان داراى ساختار پیچیده، اهمیت بسیار زیادترى از یك سازمان با ساختار ساده دارد.
5-1-1- تجزیه و تحلیل سیستم، تحلیلگر سیستم
قصد ما از بیان مطالب مطرح شده در این كتاب، آشنائى خواننده با فنونى است كه چگونگى بررسى و ایجاد و سازماندهى یك سیستم صحیح را در یك سازمان مشخص مى‏كند. این فنون، فنون “تجزیه و تحلیل و طراحى سیستم”، و شخصى كه این فنون را بكار مى‏گیرد، “تحلیلگر سیستم” نامیده مى‏شوند. هدف یك تحلیلگر سیستم، بررسى و ایجاد سیستمى است كه بتواند فعالیت یك سازمان را هدایت و سازماندهى كند. یك تحلیلگر سیستم یا یك سیستم جدید را براى سازمانى جدید (نظیر همان فرودگاه در دست ساخت)، ایجاد مى‏كند و یا سیستمى را كه در یك سازمان در حال كار وجود دارد اصلاح كرده و سیستم مناسبى را جایگزین آن مى‏كند. در فصول آینده تعاریف دقیق‏ترى از سیستم و تحلیلگر سیستم ارائه خواهیم كرد.

2-1- انواع سیستمها، سیستمهاى سازمانى-انسانى
1-2-1- تنوع سیستمها
سیستمها محدود به سیستمهائى كه در سازمانها و فرودگاهها وجود دارند نمى‏شود.
اتومبیل شما سیستم كامل و پیچیده‏اى است. این سیستم از زیر سیستمهاى مختلفى تشكیل مى‏شود. یك زیر سیستم وظیفه سوخت‏رسانى را برعهده دارد، زیر سیستم‏دیگر برق را به موتور مى‏رساند. زیر سیستم دیگر عمل احتراق را كنترل مى‏كند. یك زیر سیستم تهویه هواى داخل اتاق را كنترل مى‏كند و ;
به بدن خود نگاه كنید. بدن شما یك سیستم بسیار پیچیده است و از زیر سیستمهاى پیچیده دیگرى تشكیل مى‏شود. زیر سیستم جریان خون، زیر سیستم تنفس، زیر سیستم اعصاب، زیر سیستم كنترل حركت، زیر سیستم بینائى و ;. همه اینها در كنار یكدیگر، بعلاوه روح، انسان را تشكیل مى‏دهند.

چرخه حیات طبیعت، حركت روز و شب و تولد و مرگ موجودات زنده و حركت چرخه اكوسیستم، ارتباط گیاهان و جانواران و نقش هر یك از آنان در این چرخه، همه نشان از وجود سیستمى بسیار دقیق و منظم را مى‏دهد. خداوند حكیم در كتاب مبین انسان را به تعقل در آن (و كشف سیستم و پدید آورنده آن) دعوت مى‏كند :
“ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف الیل و النهار و الفلك التى تجرى فى‏البحر بما ینفع الناس و ما انزل الله من السماء من ماء فاحیا به الارض بعد موتها و بث فیها من كل دابه و تصریف الریاح و السحاب المسخر بین السماء و الارض لایات لقوم یعقلون”

{P – سوره مباركه بقره، آیه 164 همچنین ببینید : آل عمران 190، انعام 73، یونس 3، هود 7، انبیاء3، فرقان 2، عنكبوت 44، روم 8 P}
“محققا در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و شد شب و روز، و كشتیهائى كه در دریا به سود مردم در حركتند، و آبى كه خداوند از آسمان نازل كرده، و با آن زمین را پس از مرگ زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و در تغییر مسیر بادها و ابرهائى كه میان زمین و آسمان مسخرند، نشانه‏هائى است براى مردمى كه عقل دارند و مى‏اندیشند.”
كهكشانها و كل جهان خلقت، بیانگر سیستم بسیار عظیمى است كه بصورت منظم و كاملا دقیق و حساب شده و تابع قوانین و مقررات خاص ایجاد شده است. نظریه انبساط و انقباض جهان حاكى از سیستمى است كه كل جهان و كهكشانها را از یك ماده اولیه خلق و منبسط نمود، و زمانى این انبساط معكوس گردیده و انقباض آغاز مى‏شود و كل جهان به سمت همان ماده اولیه باز مى‏گردد :

“یوم نطوى السماء كطى السجل للكتب كما بدانا اول خلق نعیده وعدا علینا انا كنا فاعلین”
{P – انبیاء P 104}
“در آن روز كه آسمان را چون طومارى در هم مى‏پیچیم، همان گونه كه آفرینش آن را آغاز كردیم، آن‏را باز مى‏گردانیم، این وعده‏اى است بر ما و قطعاً آنرا انجام خواهیم داد.”
خانواده شما نیز داراى سیستم خاصى است. این سیستم نمونه یك سیستم اجتماعى است. روابط بین افراد، وظایف هر یك، مقررات و آئین‏نامه‏هاى ننوشته ولى درحال اجرا، بعلاوه اعضاء خانواده این سیستم را تشكیل مى‏دهند.

آموزش در یك دانشگاه از طریق یك سیستم انجام مى‏شود، روالهاى ثبت‏نام، انتخاب واحد، حذف و اضافه و فارغ التحصیلى، از جمله روالها و زیر سیستمهاى این سیستم هستند.
حتى گداها هم براى خود سیستم خاصى دارند. اگر شخصى بدون در نظر گرفتن این سیستم، و تنها با پوشیدن یك لباس ژنده و كثیف به گدائى بپردازد، احتمالاً كتك سختى از سایر گدایان منطقه خواهد خورد! وى باید تابع سیستم آنها باشد.

پس هر چیز از كل جهان هستى گرفته تا یك سلول، از سیستم یك كشور و دولت گرفته تا سیستم یك باجه پستى با یك نفر كارمند و از سیستم اجتماعى جهان گرفته تا سیستم خانواده شما، همه داراى یك سیستم هستند. حتى آن سازمانى كه بحث آن شد و آن فرودگاه تازه ساز نیز داراى سیستم است. منتهى سیستم آن به نحو مطلوب و حساب شده ایجاد نشده است. ما در میان میلیاردها و یا بى‏نهایت سیستم قرار گرفته‏ایم.
2-2-1- طبقه بندى سیستمها

سیستمها داراى انواع متفاوتى هستند، یك طبقه بندى از سیستمها مى‏تواند به شكل زیر باشد :
{P – البته طبقه بندى ارائه شده، فقط براى درك بهتر مفاهیمى است كه قصد انتقال آن را داریم. در این مورد تاكنون هیچ طبقه‏بندى جامعى كه همه آنرا به صورت قطعى پذیرفته باشند ارائه نشده است (یا حداقل نویسنده از وجود آن اطلاعى ندارد). طبقه‏بندى‏هاى دیگرى هم در این زمینه به نظر نویسنده مى‏رسد كه شاید از برخى موارد كاملتر و جامعتر از این طبقه‏بندى باشد، اما طرح آنها ما را از بحث اصلى دور خواهد ساخت. P}
سیستمهاى طبیعى (مثل سیستمهاى بیولوژیك و اكولوژیكى و كهكشانها).
سیستمهاى مصنوعى (ابزارها، پل‏ها، سیستمهاى سازمانها، سیستمهاى ریاضى)

سیستمهاى سخت‏افزارى
{P – با سیستمهاى سخت‏افزارى و نرم‏افزارى كامپیوترى اشتباه نشود. سخت‏افزار در بعد كلى آن شامل تجهیزات و لوازم داراى بعد فیزیكى مى‏شود و نرم‏افزار، شامل مستندات، نوشته‏ها، روابط، مقررات، برنامه‏ها و امثال آن مى‏گردد. P}
سیستمهاى الكتریكى – مكانیكى (موتور اتومبیل).
سیستمهاى الكترونیكى (رادیو).
سیستمهاى تاسیسات.

سیستمهاى ساختمانى (معمارى و راه‏وساختمان).
;
سیستمهاى نرم‏افزارى
سیستمهاى اجتماعى (خانواده، فرهنگ‏اجتماع، ارتباطات‏اجتماعى و;).
سیستمهاى سازمانهاى انسانى
سیستمهاى مدیریت كلان (دولتى، قوانین، برنامه‏ریزى‏ملى، ;).
سیستمهاى مدیریت خرد (اداره، شركت، موسسه، سیستمهاى انسان – ماشین
و صنعتى).
;
با دقت به این طبقه بندى ارائه شده، تا حد زیادى جایگاه سیستمهاى مورد بحث در این كتاب مشخص مى‏شود. بحث ما در این كتاب نه در مورد سیستمهاى مكانیكى است و نه در تجزیه و تحلیل سیستمهاى اجتماعى. ما در مورد سیستمهائى صحبت خواهیم كرد كه در یك سازمان متشكل از عوامل انسانى مورد استفاده قرار مى‏گیرد. سازمانهاى متشكل از عوامل انسانى، سازمانهائى هستند كه انسانها و روابط بین آنها مهمترین عناصر سازمان و سیستم را تشكیل مى‏دهند. این سازمانها مى‏توانند یك سازمان ادارى، یك شركت یا موسسه تجارى و حتى یك مجموعه نظامى باشند.
در چنین سیستمهائى دو عنصر داراى اهمیت است و سیستم بر محور این دو عنصر شكل مى‏گیرد، سازمان و انسان. این سیستمها از دیدگاه خارجى با سازمانى مواجه هستند كه هدف سیستم، رساندن این سازمان به اهداف خود مى‏باشد. به عبارت دیگر هدف سیستم در هدف سازمان خلاصه مى‏شود. از طرفى دیگر این سیستمها با انسانها سروكار دارند و مهمترین موجودیت و پرتنش‏ترین و پیچیده‏ترین عنصرى كه سیستم با آن مواجه است انسانها هستند. در یك اتومبیل انسان به عنوان راننده نقشى اساسى دارد. ولى نقش انسان در این اتومبیل در مقایسه با یك سازمان ادارى با 50 نفر پرسنل چندان زیاد نیست. در اتومبیل كلیه فعالیتهاى سیستمها بصورت مكانیكى والكتریكى كنترل مى‏شود و راننده تنها با گرداندن فرمان و فشار روى پدالهاى گاز و ترمز آنرا هدایت مى‏كند. امادر یك سازمان با 50 نفر پرسنل، كلیه فعالیتها به واكنش‏هاى افراد مختلف وابسته است و افراد هستند كه فعالیت سازمان را انجام مى‏دهند.
به همین دلیل سیستمهائى كه در این كتاب مورد بحث قرار مى‏گیرد را سیستمهاى سازمانى – انسانى مى‏نامیم. این سیستمها داراى خصوصیاتى هستند كه در طول این كتاب بتدریج با این خصوصیات آشنائى بیشترى پیدا مى‏كنیم.
3-2-1- واكنش انسانها در پذیرش تغییرات در سیستمها
یكى از مهمترین خصوصیات سیستمهاى سازمانى – انسانى كه این سیستمها را از سایر سیستمها متمایز مى‏كند، واكنش انسانها در پذیرش تغییرات است. آیا هیچگاه اتومبیل را دیده‏اید كه وقتى لاستیك آنرا تعویض مى‏كنید به شما اعتراض كند و بگوید “من فقط با همان لاستیك سابق كار مى‏كنم!”؟ یا وقتى بخواهید رنگ آنرا تغییر دهید به شما اعتراض كند؟ قطعاً اینطور نیست، مگر آنكه خیالاتى شده باشید. اما سیستمهائى كه با انسانها سروكار دارند چنین مشكلى را دارند. بسیارى از انسانها با تغییرات مقابله مى‏كنند و پذیرش روشهاى نو و كنار گذاشتن روشهاى قدیمى، از نظر آنان خطائى است كه جوانان همواره مرتكب مى‏شوند. این‏كار از نظر آنان شكستن سنت‏هاى پیشینیان و افرادى است كه از نظر آنان پیراهن بیشترى در این كار پاره كرده‏اند. این مقابله همواره وجود داشته است.
“آیا آمده‏اى تا ما را از آنچه پیشینیان را بر آن یافتیم منصرف كنى؟”
{P – یونس P 78}
“مى‏گویند : »آنچه از پدران خود یافته‏ایم ما را بس است«، آیا اگر پدران آنها چیزى نمى‏دانستند و هدایت نیافته بودند (،باز از آنان پیروى مى‏كنند)؟”
{P – مائده P 104}
از طرف دیگر انسانها بر خلاف ادوات مكانیكى و الكترونیكى كه تطابق با محیط چندان مفهومى براى آنها ندارد، با محیط اطراف خود خو گرفته و خود را با آن تطبیق مى‏دهند. نمى‏توان انسانى را كه به زندگى در یك روستاى خوش آب و هوا عادت كرده، بطور ناگهانى به شهرى شلوغ و پر سروصدا بیاورید تا در آنجا ساكن شود. همانطور كه نمى‏توان یك شهرنشین را كه به امكانات و سروصداى شهر عادت كرده براى زندگى به روستا ببرید. به همین دلیل نیز افرادى كه در یك سیستم قدیمى و معیوب و كند، سالیان درازى فعالیت كرده‏اند، به

سادگى سیستمى پرزرق و برق و پر تحرك را كه از ادوات و تجهیزات جدیدى استفاده مى‏كند نمى‏پذیرند. و بزرگترین مشكل یك تحلیلگر سیستم همین موضوع است. آنها از برخورد با سیستم جدید واهمه دارند، و این ترس ممكن است منجر به درگیر شدن با تحلیلگر و مقابله با فعالیتهاى وى نیز بشود. بدین لحاظ تحلیلگر سیستم، نه تنها باید در زمینه سیستم مسلط باشد و بتواند سیستم را بطور مناسب بررسى و طراحى كند، بلكه باید بتواند به گونه‏اى با افراد و انسانها برخورد نماید كه اعتماد آنها جلب شده و بتواند این واهمه از تغییر را از بین ببرد. یك تحلیلگر مانند پزشكى است كه با برخورد روانشناسانه و دوستانه، نه تنها بیمار خود را راضى مى‏كند كه زیر تیغ تیز جراحى وى قرار گیرد، بلكه بیمار از انجام این عمل و اینكه توسط چنین پزشكى مورد جراحى قرار گرفته احساس خشنودى مى‏كند. همانطور كه آن پزشك تنها بر ساختمان بدن و بیماریهاى آن تسلط ندارد، بلكه روحیات بیمار خود را نیز مد نظر

داشته و به آن اهمیت كافى مى‏دهد، تحلیلگر نیز باید علاوه بر تسلط كافى به سیستم و چگونگى طراحى آن، چگونگى برخورد با انسانها را به نحو مطلوب بداند و خصوصیات آنها را به خوبى بشناسد. تحلیلگرى كه همچون برخى پزشكان با چند دستیار گردن كلفت، بر سر بیمار بدبخت ریخته و دست و پاى او را گرفته و وى را براى عمل جراحى بیهوش كنند، هرگز موفق نخواهد شد تا سیستم یك سازمان را مورد اصلاح قرار دهد.
3-1- سیر تحول و پیدایش علم تجزیه و تحلیل سیستم

با رشد قدرت تفكر و سازماندهى انسان، در طى قرون متمادى، شناخت انسان نسبت به روش انجام فعالیتها و سازماندهى، روز به روز بیشتر شد. در طى گذر انسان از عصر شكار كه در آن مدیریت مبتنى بر قدرت مستقیم و آمرانه بود، به عصر كشاورزى، عصر صنعتى و سپس عصر فراصنعتى كه بتدریج مدیریت تخصصى جاى اعمال قدرت مستقیم را گرفت و اهمیت دانش بتدریج افزایش یافته و اهمیت مهارت بازو وفعالیتهاى دستى كاهش پیدا كرد، علم سیستم به عنوان یكى از مبانى این تحولات، رشد چشمگیرى پیدا كرد (شكل 1-1). در این میان مدیریت با گذر از روشهاى آمرانه در سطوح خانواده و سپس تشكیلات قبیله‏اى و تشكیلات حكومتى، به روشهاى مبتنى بر تخصص و دانش در مدیریت و سازماندهى اقتصادى و ادارى دست یافت (شكل 2-1).

منسیوس نویسنده چینى در 500 ق‏م معتقد بود بكار بردن سیستم و استفاده از متدولوژى صحیح و ایجاد مدلهاى منظم، لازمه مدیریت است [م‏ك‏م75]. یونانیان باستان جزئیات كار را مورد مطالعه قرار دادند و از آن براى افزایش كارائى بوسیله موسیقى‏هاى ریتم‏دار استفاده مى‏كردند. برنامه‏ریزى در عهد قدیم و سازماندهى، نشاندهنده وجود اعتقاد به ماهیت سیستم بوده است. هر چند كه در آن زمان روشهاى كلاسیك و مدونى براى سازماندهى بوجود نیامده بود، و مطالعه‏اى بر چگونگى انجام فعالیتها و چگونگى سازماندهى انجام نشده بود، ولى این موضوع به معناى عدم وجود سیستم و عدم سازماندهى نبود. سازمانهاى تجارى در دنیاى قدیم و اداره آنها همه نشان از بكارگیرى و آشنائى با سیستم بود. حركت‏هاى عظیمى كه در دنیاى قدیم انجام شده است، بدون ایجاد سیستم بسیار منظم و ایجاد سازمانى عظیم عملى نبوده است. مواردى چون ساخت اهرام مصر، و لشگركشى كوروش با چند میلیون سرباز، با در نظر گرفتن دانش و تجهیزات و وسائل آن موقع یك اعجاز به حساب مى‏آید. تصور آنكه با آن سطح از دانش و ملزومات، چنین كارى در امروز انجام شود، براى مدیران و فرماندهان ارشد امروزى بسیار مشكل است.

1-3-1- نظریه مدیریت علمى
سیستم خط تولید در اولین بار در كارخانه كشتى‏سازى ونیز تشكیل شد. آنها سیستم انباردارى خاصى را ایجاد نمودند و ساخت وسائل و قطعات كشتى به صورت استاندارد در آمد. به صورتى كه این قطعات در ساخت تمام كشتى‏هاى مشابه مورد استفاده قرار مى‏گرفت و این شاید اولین حركت در جهت ایجاد یك استاندارد بود. از 1800 به بعد عواملى نظیر افزایش راندمان و كاهش هزینه و ; در انقلاب صنعتى، باعث شد تا نیاز به مدیریت علمى و شناخت سیستمها ایجاد شود و دانشمندان مختلفى از جمله تیلور، دستورالعملهائى را براى این موارد ابداع نمایند. باید سرعت كار ماشینها با نوع كارى كه بوسیله آنها انجام مى‏شود، هماهنگ باشد. براى این منظور، هر قسمت از كار به اجزاء كوچكتر تقسیم مى‏شد و هر جزء توسط یك شخص معین یا ابزار یا ماشین مخصوص انجام مى‏شد. به این ترتیب استانداردهائى براى تعیین زمان انجام هر كار بوجود آمد. نظریه مدیریت علمى تیلور در 1878 شكل گرفت و كامل شد. تیلور متوجه شد، وظیفه مشخصى براى مدیریت كارخانه‏هاى صنعتى وجود ندارد و روشى خاص براى تشویق كارگران به منظور افزایش كارائى دستگاههاى صنعتى موجود نیست. مدیران براى حل مسائل و مشكلات روزانه، یا طرح برنامه‏هاى آینده، از یك روش منظم و سیستماتیك علمى، تبعیت نمى‏كنند و براى تعیین روش صحیح كار، تشخیص وسایل و ابزارهاى كار و استاندارد زمان انجام كار، معیار و ضابطه‏اى وجود ندارد. همه اینها منجر به پدید آمدن مدیریت علمى شد. در یك جمع بندى اصول و مكانیزم مدیریت علمى و روش اعمال این مدیریت را مى‏توان در موارد زیر دانست :
مطالعه و تفكیك اجزاى مختلف و تعیین بهترین و كوتاهترین روش انجام كار و تحقیق و تجزیه و تحلیل مداوم.
استاندارد و یكنواخت‏كردن ابزار كار و تهیه دستورالعملها.
انتخاب دقیق و آموزش صحیح كاركنان.
ایجاد محیط مناسب براى همكارى كاركنان.
برقرارى سیستم امنیت شغلى و حقوقى براى كاركنان.
تقسیم مساوى و هماهنگ كار.
ضرورت اعمال سرپرستى تخصصى.
ایجاد سیستم منظم برنامه‏ریزى.
ایجاد ضوابط كنترل.
نكته بسیار مهم در روشهاى تیلور آن بود كه توجه، بیشتر به جنبه‏هاى فیزیكى و مكانیكى بود و به جنبه‏هاى انسانى كمتر توجه مى‏شد. این موضوع بخصوص در بكارگیرى این روشها (كه امروزه تحت عنوان روشهاى كلاسیك شناخته مى‏شود) در سازمانهاى انسانى و ادارات و حتى در صنایع مشكلاتى را ایجاد مى‏كرد.
[م‏ك‏م75]
2-3-1- نظریه عمومى سیستمها
{P – P General Systems Theory}
به موازات پیدایش نظریه مدیریت علمى، افزایش اطلاعات دانشمندان در علوم فیزیك، زیست‏شناسى و علوم طبیعى و ;، بتدریج آنان را از وجود رابطه‏اى بین علوم مختلف آگاه نمود و دانشمندان متوجه شدند كه مسائل مورد بحث در حوزه‏هاى گوناگون علمى از نظر ماهیت به یكدیگر شباهت دارند و بیشتر پدیده‏هاى علمى، از ویژگیهاى مشترك و نظام‏مند برخوردارند.
“و هو الذى انشاكم من نفس واحده فمستقر و مستودع قد فصلنا الایات لقوم یفقهون”
{P – انعام P 98}
“او كسى است كه شما را از یك نفس آفرید، بعضى پایدار و بعضى ناپایدار، ما آیات خود را براى كسانى كه مى‏فهمند تشریح نمودیم.”
و
“ما خلقكم و لا بعثكم الا كنفس واحده ان الله سمیع بصیر”
{P – لقمان 28 ، همینطور نگاه كنید به آیات : لقمان 29، قمر 50ù49، صافات P 4}
” آفرینش و برانگیختن شما همانند یك فرد بیش نیست، خداوند شنوا و بینا است.”
بدین ترتیب، ایده تفكر سیستمى و نظریه عمومى سیستمها شكل گرفت. بر طبق این نظریه، دیدگاه كسى كه یك سیستم را مورد بررسى و تفكر قرار مى‏دهد بر مبانى زیر استوار است [رض‏ع76] :
1- تصور ارگانیك. یعنى به هر موجودى با شكل و دید یك سازمان و ارگانیسم نگاه كند. با چنین دیدى یك اتومبیل تنها یك وسیله نیست. بلكه ساختارى است از زیر سیستمها و اجزاء مختلف كه یك كل را تشكیل مى‏دهد.
2- كل نگرى. به جاى توجه به تك‏تك اجزاء پدیده، بر كلیت آن و جمع‏بندى اجزاء مرتبط با یكدیگر متمركز مى‏شود.
3- مدلسازى. یعنى متفكر سیستمى سعى مى‏كند به جاى شكستن كل به اجزاء، ادراك خود را از یك پدیده واقعى، بر مدلى از آن كه خود یك پدیده واقعى است منطبق كند.
4- بهبود شناخت. یك متفكر سیستمى سعى مى‏كند، شناخت خود را از سیستم بهتر كند.
هدف نظریه عمومى سیستمها، كشف قوانین و نظم ذاتى انواع پدیده‏ها است. نظریه عمومى سیستمها مى‏تواند تعمیمى جامع براى بررسى یك سازمان از دیدگاه سیستمى باشد. یعنى مى‏توان یك سازمان را با در نظر گرفتن ویژگى‏هاى عمومى یك سیستم در نظریه عمومى سیستمها مورد بررسى قرار داد. ویژگى‏هاى عمومى یك سیستم از این دیدگاه عبارتند از [رض‏ع76] :
1- به هم پیوستگى و وابستگى اجزاء، ویژگیها، رخدادها و مانند آن. سیستم از مجموعه‏اى از عناصر به هم پیوسته و بعضاً وابسته به هم تشكیل مى‏شود. مثلاً یك اتومبیل، از پمپ‏بنزین، بدنه‏موتور، سیلندرها، سوپاپ‏ها و ; و رخدادهائى نظیر احتراق، دوران، مكش و ; تشكیل مى‏گردد كه همه این عناصر و رخدادها و ویژگیها با هم در ارتباطند و برخى از آنها به برخى دیگر وابستگى دارند.
2- كل گرائى. همه عناصر سیستم با هم در مجموع یك سیستم را تشكیل مى‏دهند و نمى‏توان اجزاء را به تنهائى و جداى از كل در نظر گرفت. در همان اتومبیل نمى‏توان سیستم سوخت‏رسانى را جدا كرد و مورد آزمایش قرار داد. عملكرد سیستم سوخت‏رسانى جداى از موتور معنائى ندارد.
3- هدف جوئى. تمام عناصر و فعالیتها در تعامل با یكدیگر به سمت یك هدف مشخص حركت مى‏كنند. همه عناصر یك اتومبیل براى ایجاد حركت و حمل بار یا مسافر فعالیت مى‏كنند.
4- ورودیها و خروجیها. هر سیستم داراى ورودیهائى است و خروجیهائى را نیز ایجاد مى‏كند. ورودیهاى اتومبیل مى‏تواند بنزین، روغن، فرمانهاى راننده و خروجیهاى آن دود، حرارت و حركت باشد.
5- تبدیل. سیستم ورودیها را به خروجیها تبدیل مى‏كند. سوخت در اتومبیل به دود و حركت تبدیل مى‏شود.
6- مقابله با بى‏نظمى و كهولت (آنتروپى). هر سیستم به صورت معمول به سمت بى‏نظمى و از هم پاشیدگى و در نهایت مرگ پیش مى‏رود. سیستم باید بتواند براى جلوگیرى از مرگ، این بى‏نظمى را مهار كند. حرارت در موتور اتومبیل دائماً افزایش پیدا مى‏كند و سیستم خنك كننده‏اى باید این افزایش حرارت را كنترل كند. همچنین استهلاك لوازم باید با نگهدارى و تعمیرات كنترل شود.
7- تنظیم. ارتباط اجزاء و فعالیت اجزاء در ارتباط با یكدیگر، باید به گونه مناسب تنظیم شود تا سیستم به اهداف خود برسد. پمپ بنزین و كاربوراتور باید تنظیم شود تا موتور به شكل مناسبى كار كند.
8- سلسله مراتب. هر سیستم از زیر سیستمهائى تشكیل مى‏شود و هر زیر سیستم خود یك سیستم محسوب مى‏شود و از زیر سیستمهاى دیگرى تشكیل مى‏شود. اتومبیل از اتاق، شاسى، موتور و چرخها تشكیل مى‏شود و موتور از ; .
9- جداسازى. وظایف بر حسب اجزاء تشكیل دهنده قابل تفكیك و جداسازى است. اجزاء مربوط به كولر اتومبیل باید قابل تفكیك از اجزاء مربوط به سیستم برق‏رسانى باشد چون هر یك وظایف مختلفى دارند.
10- هم‏پایانى. همه سیستم به سمت پایان واحد حركت مى‏كند و از روشهاى متفاوتى مى‏توان به یك پایان واحد رسید :
“الله الذى رفع السموات بغیر عمد ترونها ثم استوى على العرش و سخر الشمس و القمر كل یجرى لاجل مسمى یدبر الامر یفصل الایات لعلكم بلقاء ربكم توقنون”
{P – رعد P 2}
“خدا همان كسى است كه آسمانها را بدون ستونهائى كه براى شما دیدنى باشد برافراشت، سپس بر عرش استیلا گرفت و خورشید و ماه را مسخر ساخت، همه تا به سمت پایان مشخصى حركت دارند، كارها را او تدبیر مى‏كند، آیات را تشریح مى‏نماید، شاید به لقاى پروردگارتان یقین پیدا كنید.”

برای دریافت اینجا کلیک کنید