تحقیق در مورد نقوش سنتی ایران

توضیحات

 تحقیق در مورد نقوش سنتی ایران دارای 47 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد تحقیق در مورد نقوش سنتی ایران  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی تحقیق در مورد نقوش سنتی ایران،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن تحقیق در مورد نقوش سنتی ایران :

نقوش سنتی ایران

در زندگی روزانه افراد مبتكر ، دقایق و مواقعی هست كه به ایجاد طرح و شكل دست می برند و با نوك قلم، شكلهای آشنا و مكرر به وجود می آورند و از این راه به شكلهای تازه راه می یابند . زیرا از راه تكرارها و خطوط هرز كشیدن یا خطوط موازی و متقاطع به وجود آوردن ، میان آنها را نقطه گذاری كردن ، نقطه ها را پهلوی هم یا دور از هم قرار دادن ، شكلهای تازه به وجود می آید.
بشر اولیه از آنگاه كه چشم به طبیعت دوخت و به اطراف خود ‌انداخت چیزهای زیادی برای طرح كردن اندوخت . خاطرات زیادی داشت كه آنها را می بایست باز نویسی یا شكل سازی كند و بمانند زینت گری از هر خط راست یا كج الهام بگیرد و آنها را برای خوش آیندی چشم در جایی مناسب كار بگذارد و به نحوی مطبوع ، تركیب بندی كند.

شاید مناسب ترین وسیله زینت گری پس از آرایش هیكل و سر و صورت ، كوزه های گلی و سفالی باشند ( در واقع همان وسیله ای :كه نوك چوبها یا سنگهای تیز می توانسته رویه نرم آنها را آسانتر بكاوند و احیاناً می شده است خطوط اشتباهی و بد راه و نامناسب را به اصلاح آورند.)
خطوط راست و كج یا موازی و متقاطع كشیدن ، هاشور زنی و نقطه گذار ی كردن شاید ابتدایی ترین شكل زینت گری بوده باشد. زیرا هم ساده ترین شكلها را داشته و هم مناسبترین نمونه مكرر سازی و به دست آوردن مهارت در این راه بوده است.

چه بسا سفالها ، كه بدست آمده و برروی آنها ابتدایی ترین نقوش بشر ماقبل تاریخ این فلات ، خودنمایی می كند و به خوبی می توان دریافت كه كدام شكل ، ماهرانه یا ناشیانه انجام شده ، یا كدام طرح از روی شتاب یا حوصله به وجود آمده است .
شاید نوع طراحی شكل (2) كه به خاطر دشواری مستقیم كشیدن خطوط و همچنین شكل (3) كه طراحی آن از حیث دشواری دست كمی از نقش دوم ندارد حاكی جرأتی باشد كه كوزه گر طراح به اتكاء تمرین فراوان در انواع طرح ، از ارائه چنین تركیبی باك نداشته است و با پركردن خانه ها یا راههای پهن كه نقش چشمگیر به وجود می آورده عیب طرحها پوشیده می مانده است.

طرح (4) كه شانه أی شكل است و طرحهای (5و6) كه اكثراً به هم شباهت دارند و شكلهای (7و8 و9 ) كه از هر حیث یاد آور یكدیگرند و شكل (10) كه با خطوط متقاطع نازك و خطوط افقی پهن زینت شده است آنچنان حساب شده و منظم اند كه مانند شكلهای (11و12) و یا شكلهای (13و 14) دارای ریتم نرم و ظریف می باشند و در عین یك نواختی شكل ، چون زمزمه ساییده دوران ها و مردمی است كه آوای گمشده آنان گویی چون خود طرحها از میان فضای هزارها سال به گوش ما می رسد .
« متأسفانه تصویری از شكلهای 7 به بعد در دس

ت نبود و تنها صرف آشنایی با طرحها از آنها نام بردیم.»
یافته های ما قبل تاریخی مردم فلات ، مقداری كوزه های منقوش به دست داده اند كه اغلب آنها دارای نقش های حساب شده می باشند. ولی تعدادی از آنها نیز هستندكه به صورت به اصطلاح بازاری و بدون حساب و فقط به منظور پركردن جاخالیهای ظروف سفالی روی آنها نقش بندی و طراحی شده است و نمی توان از آنها انتظار یك تركیب مناسب را داشت و بعلاوه ، وضعیت شكل كوزه ها نیز ایجاب می كرده یا كه طراح كوزه لازم می دیدیده كه جاخالیها را به نحوی پركند .

این تركیب ها تا چه اندازه امروز مطبوع خاطر ماست و یا حسابگریهای فنی ما جور در می آید امری است كه شاید در اصل نباید با سلیقه و حسابگریهای خودمان آنها را مقایسه كنیم ، بلكه باید بهمنی كفایت كنیم كه آنها سعی داشته اند طرحهایی به منظور زینت روی سفالها و ظروف خود به وجود آورند و خود از آنها لذت ببرند. این كارشان آنچنان ماهرانه انجام شده كه نه تنها مورد پسند زمان خود بوده (و تكرارها این نظر را تایید می كنند) بلكه امروزه نیز ما از كاری كه آنها كرده اند لذت می بریم و الهام می گیرم.

در این كتاب سعی بر این است كه بدانیم تنوع شكلی كه آنها به وجود آورده اند تا چه حد است و بعلاوه تا چه اندازه توانسته اند با الهام گیری از شكلهای طبیعی اطراف خود ، تركیب های تازه به وجود آورند.
از بشر دوران غار فلات ایران ، زمینه در خور نداریم. ولی آنچه از حفاریهای ما قبل تاریخی ارائه داده اند و نقوشی را در بر دارند باید یقین كنیم كه طرحهای به دست آمده حاصل شاید هزارها سال تمرین از دوره غارنشینی تا سفالگری است كه سفالگران حرفه أی طرحهائی محكم و ماهرانه روی آنها به وجود آورده اند.
از میان دو گونه طراحی بر روی سفالها ، بنظر می رسد ك نوع كنده كاری شده آن بیش از طراحی با رنگ معمول بوده باشد. زیرا كف رنگ شاید به تجارب فراوان و برخورد تصادفی یا مایه لازم ، بستگی داشته است. بهرانجام ، تحقیق در این باره شاید از حدود وظیفه أی كه دارم به دور باشد . دلی بطور طبیعی میتوان دریافت كه كنده كاری كوزه ، كاری مناسب تر بوده و زودتر پیش آمده و رنگ آمیزی و طراحی با رنگ ، دیرتر شروع شده است.
از میان مقدار زیادی نقوش بر روی سفال مكشوفه از یك ناحیه ما قبل تاریخی درسی یلك ، مقداری نقوش كنده كاری شده به دست آمده است كه نمی توان گفت بهمین علت مربوط به زمانهای گذشته دور است. چه بسا ، كه گاهی كوزه گر مناسب دیده است كه با نوك چوب مخصوص خود كه به جای قلم از آن استفاده می كرده كنده كاری كند و در همان زمان كه رنگ نیز موجود داشته از آن استفاده نكرده باشد.
در این كتاب ، حساب قدمت طرحهای یك ناحیه كه كدام مقدم بر دیگری بوده مطرح نیست بلكه آشنایی با انواع طرحها كه مردم یك ناحیه ما قبل تاریخی به وجود آورده اند مطرح است و همچنیناین موضوع در میان است كه تا چه اندازه مردم این نواحی ما قبل تارخی كه دور از هم یا كه نزدیك هم بوده اند از یكدیگر برداشت شكل زینتی كرده اند و عموماً معلوم گردد شكلهای زینتی ایكه مردم گذشته های دور این سرزمین به وجود آورده اند تا چه حد اعتلا یافته است.

از میان آثار به دست آمده از حفاری تپه سی یلك كه قدمت آنرا تا به چهار هزار و پانصد سال پیش از میلاد می رسانند مقداری كوزه و ظروف سفالی منقوش در دست است كه دارای ابتدایی ترین نقش كنده شده می باشند و چنانكه گفته شد این نقوش قطعاً نمی توانند نقوش اولیه باشند ولی از لحاظ ترسیم از خطوط ساده استفاده شده و تركیب گرفته اند.

مثلاً تكه سفال بشماره 15 را سفالگر طراح با شكلهای گوشه دار زینت كرده است و عبارتند از سه گوشی هایی در سمت راست كه بنظر می رسد با یك حركت قلم سه بر ، آنها را بر روی یك سطح طویل موازی چنان كنده كاری كرده كه قاعده سه گوشی ها را یك در میان به موازات بر سطح طویل قرارداده و به این طریق ، حدفاصل سه گوشی ها ، خط زیكزاكی یا (7ـ8) به وجود آورده است.
ستون دوم این تكه سفال با شكلهای به صورت 8 كنده كاری شده و مجموع آنها بر رویهم ، الهام از شاخه گیاهی به نظر می رسد كه به این طریق ساده طرح شده است. طرح سمت چپ تكه سفال ، سه گوشی بزرگ كنده شده ایست كه دو طرف «وتر» آنرا با خطوط ساده موازی پر كرده اند. سفالگر طراح در عین اینكه خواسته است جا خالیهای سافل را پر كند به تنوع نقش ها نیز توجه داشته است.
در شكل (16) ظرف سفالی پایه دار ، حاشیه أی در بخش بالای خود دارد كه طراح سفال ، با نقش زیكزاكی (7ـ8) آنرا برجسته سازی كرده و میان هر شكل (7) یا (8) را با یك گردی زینت بخشیده است. ایجاد این نقش (7ـ8) ساده ترین كاری است كه یك سفالگر می توانست مانند خطوط هاشوری انجام دهد. زیرا گل كوزه را چون نواری گرد در آورده و به صورت (7ـ8) دور تا دور حاشیه را نقش كرده است. همینگونه نقش بندی را بر روی ظرف پایه دار دیگری كه با شماره (17) ارائه شده است می توان دید.
نظیر نقش بندی زیكزاكی در شكلهای (16و17) را در كوزه بشماره (18) می توان دید. ولی در اینجا برجسته سازی نشده بلكه آنرا با رنگ انجام داده اند. « متأسفانه عكسی از كوزه شماره 17 در دسترس نبود»
آیا رنگهایی كه سفالگران ما قبل تاریخی برای نقشین كردن كوزه ها و سفالها بكار می بردند چه چیزی بود؟ شاید تا همین اواخر ، باستانشناسان روی آن نمی توانستند حدسی بزنند. گیرشمن در كتاب خود «ایران از آغاز تا اسلام» در فصل مربوط به تمدن هزاره چهارم پیش از میلاد در سی یلك ، نوشته است : « چینه ، جای خود را به خشت گلی كه تازه اختراع شده بود داد و رنگ قرمز كه با آن دیوارهای اطاقها را می اندودند وسیله تزئین داخلی بشمار میرفت. این رنگ ، مخلوطی از اكسید آهن (كه در فلات ایران بسیار عمومیت داشته) و همچنین عصاره میوه بوده است. »
اظهارات گیرشمن درباره استفاده مردم ما قبل تاریخی ناحیه سی یلك از اكسید آهن ، یادآور خاطره أی در زمینه استفاده از اكسید آهن در دیه «كلپوركان» (ناحیه ساروان در مكران بلوچستان) است.

در دی ماه سال 1335 شمسی كه به منظور بررسی نقوش زینتی مردم ایران به آن سامان رفته بودم ، بر حسب علاقه أی كه اظهار نموم مردم بومی خاطرنشان ساختند كه در دیه «كلپوركان» كارخانه سفالگری وجود دارد. چون می دانستم كه نام كارخانه باید منحصر به چال و كوره بومی و كار دستی باشد با یكنفر بلد به آنسو عزیمت كردم و بكار گاه كوزه گری زنی بومی در زیر سایه چادری سیاه وارد شدم. زن سفالگر روی تخته پاره أی به ساختن ظروف و كوزه های گلی مشغول بود. به یاد تذكر گیرشمن افتادم كه ایضاً در كتاب فوق الذكر خود نوشته بود : « درتپه سی یلك

یكنوع از ظروف در جوار مصنوعات قدیم بظهور رسید كه كوچك تر از ظروف دیگر بود ولی با دقت بیشتری انجام می شد. پیدایش این ظروف نشانه اختراع چرخ كوزه گری است. این چره عبارت بود از یك تخته ساده باریك كه روی زمین قرارداشت و شخصی آنرا می چرخاند . اهمیت این ظروف در تزئین آنهاست كه با رنگ مشكی روی زمینه قرمز سفال كه به سیاهی میزد حیواناتی را در حال جست و خیز نقش كرده بودند. در هیچ جای دیگر نظیر این فن شناخته نشده است. اینكار میرساند كه فلات ایران زادگاه اصلی ظروف منقوش است و این اقدام اولین بار در حدود هزاره چهارم پیش از میلاد تنها به وسیله كوزه گر ماقبل تاریخی این فلات صورت گرفته است. »

زن كوزه گر «كلپوركانی» نیز كوزه های خود را بر روی تخته پاره أی سرانجام میداد و در مواقع لزوم با انگشتان پا به آهستگی آنرا روی زمین هموار ، می چرخانید.
در اندكی دور تر از سیاه چادر ، در میان چاله أی بزرگ ، مقدار زیادی كوزه های نیم پخته در حال سفال شدن بودند و چند نفری گاه به گاه كوزه های پخته را از چاله به كنار می كشیدند و آتش چاله را نیز می تابانیدند.
زن كوزه گر، كوزه پخته أی را برداشت و مشغول نقش اندازی شد و من به یاد سفالگران ماقبل تاریخی به انگشتان زن كوزه گر كه با مهارت طرح ریزی بومیانه می كرد چشم دوختم. سر یك چوب نازك را هر بار به مایع داخل گودی یك سنگ فرو می برد و پس از اندودن آن ، پیرامون ظرف را با نقوش هندسی زینت می كرد.

مایع داخل سنگ ، زردی أی چون آب پیاز بر روی كوزه جا میگذاشت. پرسیدم كه آن مایع چه می باشد ؟ پاسخ داد آب خالص است كه هر بار داخل گودی سنگ می ریزد و این سنگ از كوه مقابل آورده شده است .
سنگ را بررسی كردم با جنس فلز مخلوط بود. با سرانگشت از آن مایع بر روی تكه سفالی مالیدم . به رنگ قهوه أی زلال بود . زن كوزه گر اندیشه ام را در قیافه ام خواند و گفت این رنگ چون آتش و حرارت ببیند تیره و سیاه می شود و سپس كوزه أی منقش را كه دوبار حرارت دیده بود به من نشان داد . درست به همان كوزه هایی می مانست كه اینك در موزه ایران باستان به فراوانی به چشم می خورد.

سفالهای دوران چرخ كوزه گری شاید با برخورداری از گردش منظم چرخ ، رنگ آمیزیهای منظم تری به خود گرفته باشند . ولی بهر انجام ، ظروفی از ماقبل تاریخ تپه سی یلك در دست است كه نقوش آنها ، هم كنده كاری و هم رنگ آمیزی شده می باشند . مانند شكل (19) و ظروف سفالی دیگری از همین قبیل نیز موجودند كه فقط رنگ آمیزی شده اند مانند شكل (20) . طرح این قبیل سفالها با شماره (21) ارائه می شود.

چنان كه در شكلهای مربوطه دیده می شود نواری كمربندی و شطرنجی دارند و بخش بالای آنها دارای كنده كاری و طرح زیكزاكی (7و8) می باشد .
استفاده از رنگ سنگهای معدنی به آسانی برای مردم ماقبل تاریخی مقدور نشده است. تجربه این كار چیزی نبوده است كه به ذهن آنها راه یابد جز اینكه باور كنیم تصادف آنها را با این رنگ آشنا كرده و موجب برخورداری شده است.
بهر انجام ، با كشف این رنگ ، سلیقه مردم ماقبل تاریخ دامنه گرفت و ذوق آنها در راه طرح ریزی و تركیب بندی شكلهای ساده ، وسعت یافت . با این همه ، آنچه به نظر می رسد این كه : « تا با تمرینات زیاد در طرح ریزی مهارت فنی پیدا نكرده بوده اند ، خطوط ساده و منكسر و متقاطع همچنان تنها نقوش زینتی بوده است.»
شكل (22) كه ظرف سفالی پایه داری را نشان می دهد دارای دو گونه نقش ساده می باشد : بخش بالای ظرف دارای خطوط مایل است و بخش پایین با خطوط متقاطع زینت شده است. از شكل 22 متأسفانه تصویری در دسترس نبود.
سفالگر طراح توجه داشته است كه آن چه در بالا طرح كرده تكرارش در پایین خوش آیند چشم نیست و از این رو ، بخش پایین را به وسیله خطوط متقاطع پر كرده است.
میدان برای سفالگر طراح به تدریج وسیع گردید و مشعر هنری او در ایجاد نقوش متنوع به كار افتاد. از خطوط متقاطع به انواع مختلف استفاده كرد و چنان كه در شكل (23) دیده می شود لیوان دسته دار را در دو بخش زینت كرد. بخش بالای آن را با خطوط متقاطع شكل داد و سراسر بخش پایین را رنگین نمود. « از این لیوان نیز تصویری در دسترس نبود.»

در لیوان دیگری (شكل 24) می بینیم كه نیمه پایین آن ساده می باشد و سه خط موازی دوره آن را كمربندی گرفته و بخش بالا با خطوط منكسر را هاشور زده است.
همین كار را روی سه ظرف سفالی دیگر نیز تكرار كرده اند و شكلهای (25و26 و27) آنها ارائه می دهند . كه متأسفانه از این شكلها نیز تصویری در دسترس نبود.
در دو ظرف سفالی كه دهانه آنها از یك طرف لبه دراز ناودانی پیدا كرده است كوزه گر با دو سه خط كمربندی به آنها زینت بخشیده و به آن كفایت كرده است . شكلهای (28 و 29) .
خطوط موازی ، زمینه زینت بخشی فراوانی برای كوزه گر طراح ماقبل تاریخی شده و از آن ، به طرق مختلف استفاده نموده است.

چنانكه در شكل (30) دیده می شود ظرف سفالی ایكه چون گیلاسی ساخته شده و بدنه أی بلند دارد از پایین تا بالا با فواصل مختلف و با خطوط موازی نقش شده است و جاخالی دو دسته خطوط موازی نیز با نوك قلم نقطه چین شده است. همچنین برای خوش آیند چشم ، خطوط را به یك پهنا نگرفته بلكه باریك تر و پهن تر گرفته اند.
به نظر می رسد كه كوزه گر طراح نسبت به كاری كه انجام می داده آگاهی داشته و از این رو ، به تناسب و تنوع فواصل خطوط توجه می كرده است. طرح این سفال با شماره (31) ارائه می شود.
ظروف فراوانی در این زمینه به دست آمده است كه دارای چنین تركیب و نقشی می باشند . مانند شكلهای (32 و 33 و 34 ) كه از خطوط موازی در هر كدام به نحوی استفاده شده و در یكی از آنها (34) نقش سه گوشه أی نظیر خار گل سرخ به كار رفته است.
همچنین در فواصل دو خط موازی ، نقوش روی سفالها از خطوط زیكزاكی به صورت حركت مار و به صورت منحنی های متواتر موجی شكل استفاده كرده اند و این قبیل نقوش را شكلهای (35 و 36) و طرحی از شكل (36) با شماره (37) و شكل های (38 و 39) ارائه می دهند.
بعلاوه اینها ، در میان این خطوط موازی كمربندی ، نقوش دیگری از انواع هفت و هشتی شكل (7و8 ) را بكار گرفته اند مانند شكل (40) كه خطی افقی میان زیكزاك را بریده است.
از شكلهایی كه نام برده شده اما در كتاب وجود ندارد متأسفانه تصویری در دسترس نبود . تنها صرف آشنایی با نقوش از آنها نام برده شده است.

یا شكل (41) كه نقوش هفت و هشتی در بالای خطوط كمربندی قرار گرفته و لبه ظرف را پر كرده است.
یا در نقش (42) كه خطوط منحنی أی معكوس هم در میان دو خط موازی كمربندی این ظرف ، هاشورهای عمودی گرفته است.
یا ظرف به شماره (43) كه بخش بالای آن ، خانه های شطرنجی متمایل به لوزی دارد و پس از چندین خط كمربندی موازی نازك ، خطوط هفت و هشتی شكل پهن ساخته شده و در پایین با دو خط نازك كمربندی و یك خط پهن محاط شده است.
عالیترین نقش از نوع زیكزاكی یا هفت و هشتی شكل را در ظرف سفالی أی می تواند دید كه طرح آن با شماره (44) داده شده است.

چنانكه در طرح دیده می شود پس از دو خط موازی كمربندی پهن و نازك ، در یك زمینه وسیع تر ، شكل های هفت و هشتی دو خطی أی شروع شده كه با هاشور ها و سفید گذاشتن و سیاه كردن ، با آنها بازی مطبوعی شده و جاخالیهای این زیكزاكیها را نیز با نقشی شبیه گل چهارپر ، پر كرده اند.
بخش پایین این هفت هشتی شكل ( و همچنین پایه را) با خطوط پهن كمربندی رنگ آمیزی نموده اند.
جز این شكلها ، در میان خطوط موازی و كمربندی ظروف ، از گردیها و منحنی ها نیز برای زینت بخشیدن به وضع خاصی استفاده نموده اند. مانند شكل (45) كه از گردنه كوزه سفالی كه دارای خط كمربندی پهن است نیم دایره هایی با انحنای به سوی پایین شروع كرده اند و حد فاصل این نیم دایره های پشت به هم كرده را با هاشور پر نموده اند و مضافاً در زیر نیم دایره های پایینی نیم دایره های دیگری طرح كرده اند كه یك در میان آنها را سیاه كرده و هاشور زده اند.
یا در طرح ظرف دیگری ، دیده می شود كه به نیمدایره های معكوس خطوط كوتاهی چون اشعه خورشید داده اند و حد فاصل آنها را هاشور نزده اند. شكل (46).

و بالاخره ،كوزه گر طراح از همین نقوش نیم دایره أی الهام گرفته نیم دایره های دو خطی أی را كه پشت به هم داده اند به كار گرفته است . شكل (47).
در میان این نقوش كه خطوط موازی به بهترین شكلی به كار گرفته شده اند، رعایت ضخامت و ظرافت این خطوط به بهترین وجهی شده و در فواصل هر دو دسته خط موازی ، خطوط منكسر بیاری گرفته شده اند و هاشور ها نیز نقش عمده پیدا كرده برای خوش آیندی چشم در اغلب جاها نقش سایه روشن را یافته اند.

مهارت در استفاده از خطوط موازی كم كم كوزه گر طراح را به ایجاد شكلهای دیگری واداشته است.
از خطوط متقاطع كه با رنگ پر می شده و نقوش شطرنجی به وجود می آمده به طریق دیگری از آن استفاده شده است: كوزه گر طراح با توجه به شكل ظروف سفالی از تكه هایی از آن الهام گرفته و از خطوط متقاطع در ظرف سفالی به شماره (48) كه چون قوری می باشد و دهانه دراز به جلو دارد ، دو بال ساخته و به این طریق پرنده أی به وجود آورده و اندیشه را به بازی گرفته است.
از این طرح به انواع مختلف استفاده شده است مانند شكل های (49 و 50) كه از گردن كوزه های دسته دار خطوط چندی را سرازیر كرده به یك نقطه رسانیده اند . این كار را روی سفالهای فراوان كرده اند ، مانند دو طرح از همین قبیل نقوش كه با شماره های (51 و 52 ) ارائه می شود ، و به علاوه ، خطوط متقاطع را هم از گردن و هم از دماغه ظرف شروع كرده ، ساده ، متقاطع و سیاه نقش كرده اند. مانند شكل های (53و54).
این نقش گیسویی گویی طرفدار زیادی داشته كه كوزه گر طراح آن را به صورتهای مختلف روی ظرف سفالی به كار گرفته است. زیرا اگر در كوزه به شماره (55) نظر كنیم از بن دماغه شروع كرده و به دو شكل آن را نقش بندی نموده اند. بخش جلوی متصل به دماغه را از خطوط متقاطع و دنباله را یك سره سیاه گرفته اند ، و به علاوه بر روی همین كوزه طرحی بر دماغه دارد كه بسان چشم پرنده آن را ساخته اند و همچنین بر گردن كوزه خط منحنی ای چون حركت مار بر روی خط كمربندی رسم كرده اند و از زیر این خط نیز گردیهایی آویخته طرح نموده اند.
در كوزه های شماره (56 و 57) می بینیم كه دماغه ها با خطوط متقاطع پر شده و بن دماغه دارای همان نقش گیسویی بوده و بعلاوه بر رویه وسیع كوزه سطوحی شطرنجی (سیاه و سفید ) نشان داده اند.

نقش های گیسویی و شطرنجی به فراوانی بر روی كوزه های سی یلك رسم شده اند . مانند شكل های (58و 59 ، 60،61،62،63) متأسفانه از شكل 51 به بعد تصویری در دسترس مولف نبود و تنها برای آشنایی با شكل نقوش آنها از آنان یاد شده است. برای مزید آشنائی، شكلهای با شماره (79ـ80ـ81) از تعدادی كوزه های ارائه شده، در اینجا آورده می شود، و بعلاوه طرحهائی از سفال های دماغه دار را هم با شماره های
برای مزید آشنایی ، شكلهایی با شماره (79و80 و 81) از تعدادی كوزه های ارائه شده ، در این جا آورده می شود ، و به علاوه طرحهایی از سفالهای دماغه دار را هم با شماره 85 ارائه می دهد.
شاید خطوط و نقش كوتاه مانند متواتری كه بر دوره سفال به شماره 91 دیده می شود در واقع حاكی كوههای حوالی كوزه گر سی یلك باشد كه الهام بخش او در ایجاد سلسله كوههایی

(تزئینی ) شده است ( خاصه كه بر یك سوی لبه این ظرف سر آهو نیز ساخته باشند.)
یا ظرف سفالی دیگری كه با همین نقش سلسله كوهها تزیین شده ، ماری را نیز روی آن نقش كرده اند . شاید كه مارهای موجود در نواحی كوزه گر ، مورد علاقه دیگری بوده باشد. شكل 92 .
همچنین در همین گونه ظروف كه با نقش سلسله كوهها مزین شده و این بار كوهها رنگ سفید دارند نقش خورشید را بكار برده اند كه باز بتوانند حاكی آفتاب سوزان زوال ظهر باشد كه همه اشیاء و اطراف را سفید كرده اند . این ظرف ، نیز دسته أی دارد كه بر سر و صورت حیوانی شبیه است . شكل 93 .
این سه ظرف كه با شماره های (91 ، 92 و 93 ) ارائه گردید ، همه آنها بدون دماغه بوده اند و دهانه گرد داشته اند و چنانكه دیدیم دو تای آنها دسته أی نیز داشته اند كه به شكل سر حیوان آنها را ساخته بوده اند. كه از این شكلها تصویری در دسترس نبود . ولی اینك ظرفی ارائه می شود كه مانند اغلب ظروف سفالی ارائه شده دارای دماغه بلند می باشد و نقش سلسله كوهها را دارد و مضافاً دارای یك دسته گرد است و پایین بخش عمومی ظرف ، صاف و ساده می باشد و مانند دو ظرف از سه ظرف ارائه شده ، شیار دار نیست و بعلاوه ، روی دماغه بلند این ظرف را با نقش نیم گردی مزین كرده اند . شكل 94 .
در میان كاسه های مكشوفه از سی یلك تعدادی ظروف دیده شده كه دارای نقش دورو می باشند به این عبارت كه هم بیرون را منقوش كرده اند و هم داخل را. مانند كاسه سفالی شماره 95 كه پایه آن را با خطوط موازی افقی زینت كرده اند و از لبه كاسه نیز جابجا دو خط موازی پهلوی هم را باهم تا به اولین خط كمربندی پایه ادامه داده اند. طرحی از این كاسه با شماره 96 ارائه می شود.
همین كاسه بشماره 95 كه بخش بیرون آن چون طرح بشماره 96 زینت شده ، نقش داخل آن از لبه تا مركز كف كاسه ، بطور سه گوش بهم رسیده اند و این قسمتهای سه گوشی را یك در میان با هاشور متقاطع رسم كرده اند و آنهای دیگر را با خطوط زیكزاك (7ـ8) پر كرده اند.
داخل خود كاسه با شماره 97 و طرحی از آن با شماره 98 و طرحی كه نمای داخل و خارج كاسه را می نمایاند با شماره 99 ارائه می شود.

كاسه أی دیگر كه مانند كاسه شماره (95و97) و طرحهای (96 و98) از بیرون دارای تزییناتی از لبه كاسه تا پایه می باشد ، داخل آن به صورت بسیار جالب نقش گردیده است. شكل(100) .
چنانكه در شكل دیده می شود پرندگانی را طرح كرده اند كه دایره وار از لبه داخل كاسه همدیگر را دنبال كرده و دور برداشته اند و تا مركز كف كاسه پیچیده اند.
شاید این نقش عالیترین الهامی بوده باشد كه سفالگر طراح از گردش دسته جمعی پرندگان آسمان محیط خود به ایجاد این طرح عالی دستبرده است. از این كاسه ، طرحی دیگر ارائه می شود كه نیمی از آن نقش بیرون و نیم دیگر نقش درونش را نشان می دهد. شكل 101

نظیر چنین كاری در دو كاسه دیگر كه ارائه می شود انجام شده است. بیرون این كاسه ها ساده می باشد ولی فقط داخل آنها را نقش بندی كرده اند. كاسه شماره (102) را با طرحی شبیه دانه گندم كه گوئی بدنبال هم ریه كرده و چون تسبیح آنرا به رشته درآورده باشند ساخته اند و سه بار این شكل را به صورت متحدالمركز طرح نموده اند و چنانچه در شكل دیده می شود داخل این نقش ها را هاشور زده اند.
از این كاسه ها طرحی با شماره (103) داده می شود كه نیمی از آن بدون نقش و بیرون آنست و نیم دیگر نقش مشروحه می باشد كه در داخل كاسه نشان داده اند. از این كاسه تصویری در دست نبود. كاسه سفالی دیگری مكشوفه از تپه سی یلك در داخل خود دارای نقوش طنابی شكل بصورت دوایر متحدالمركز است ولی در حوالی كف كاسه بصورت چهارگوشی درآمده كه اضلاع آن در وسط به طرف مركز شكسته شده و در نتیجه در چهارگوشه بشكل لوزی درآمده است و نیز در مركز دو مثلث نقش شده كه راس آنها بهم وصل است. این دو مثلث را با رنگ تیره پر كرده اند. شكل ـ104
طرحی از این كاسه با شماره (105) داده می شود. «از این شكل تصویری در دسترس نبود»
باستان شناسان طرحی دیگر از این قبیل كاسه را ارائه داده اند كه دوایر طنابی شكل و متحدالمركز آن درست همان است كه شكل (104) ارائه داده است ولی قسمت كف این كاسه از لحاظ نقش با آن فرق دارد و چنانكه در شكل دیده می شود ، این كاسه در محل كف و در امتداد

قطر ناقص طرحی زیگزاگی دارد كه بر راس هر برجستگی آن خطی مستقیم بسوی بالا و پایین بصورت زیكزاك های بسیار ریز ادامه یافته است. (شكل 106) . كاسه دیگری هست كه نقش داخل آن از سه گوشیهایی تشكیل شده كه قاعده آنها بر روی محیط دایره و راس آنها بطرف مركز دایره در كف كاسه متوجه است. این نقش سه بار در دور داخل كاسه تكرار شده است. شكل (107)
در شرح نقش كاسه با شماره (97) آمده بود كه داخل كاسه را به نحوی قسمت بندی كرده بودند كه ایجاد سه گوشیهایی تا مركز كاسه نمد بودند و بعضی از این سه گوشیها را با هاشور متقاطع پركرده بودند و قسمتهای دیگر را با خطوط زیكزاك زینت بخشیده بودند.

همچنین پرندگانی را دنبال هم در شكل (100) دیدیم كه بنحو مطبوعی دایره وار تا مركز تركیب شده بودند. اینك نقش دیگری از كاسه سفالی ارائه می شود كه به وضعی جالب تركیبی از دو نقش مذكور دارد. شكل (108) . چنانكه در نقش كاسه دیده می شود سه گوشیها چون كاسه های قبلی با هاشورهای متقاطع پرشده اند و قسمت های دیگر كه نقوشی بشكل (8) دارند چنان ساخته شده اند كه گویی پرندگان نقش كاسه بشماره (100) را ساده كرده و در اینجا به دنبال هم ردیف در حركت اند.
كاسه أی دیگر را كه در درون آن نقشبندی كرده اند با شماره (109) نشان می دهیم. لبه این كاسه را در داخل با خطوط كوتاه و بفاصله گرداگرد طرح كرده اند و در پایین این نقشبندی خطوطی را موازی و متقاطع بصورت خانه های لوزی درآورده اند و خانه هایی را خالی گذارده و خانه های دیگر را با خطوط متقاطع پر كرده اند ، بطوریكه دو رج را زینت بخشیده اند و از زیر یكی از لوزیها نیز سه خط عمودی فرود آورده اند.
ضمن ارائه نقوش سه گوش در شكل (93) دیدیم كه از سه گوشی های مكرر پهلوی هم استفاده شده و سه گوشی های واقع بین دو سه گوشی را كه راسش به پایین بوده با خطوط متقاطع هاشور زده اند. از این قبیل نقوش به فراوانی بر روی سفالهای مكشوفه از سی یلك دیده شده است. از جمله ، طرحی از روی نقش سفالی كه با شماره (110) ارائه می شود موجود است كه از تكرار نقوش سه گوشی در چهار ردیف استفاده شده است. به این نحو كه از لبه ظرف پس از یك طرح افقی بر دوره لبه ، از خطوط زیكزاك استفاده شده زمینه سه گوشیهایی را كه قاعده آنها در پایین قراردارد ساده گرفته اند و سه گوشیهایی را كه قاعده شان در بالا قرار دارد با خطوط افقی هاشور زده اند و پس از دو رج خط افقی طرح كردن ، نقش بالا تكرار شده و ایضاً به همین طریق تا پایین ظرف سفالی را پر كرده اند. در پایین ظرف نیز سه گوشیهایی پرتر به وجود آورده اند.
بر روی چندین ظرف مكشوفه از سی یلك نقوش لوزی و نیمه لوزی دیده شده است.
در شكل (111) طرح ظرفی داده شده كه تا نیمه آن طرح نیمه لوزی و تمام لوزی است و در پایین این نقش دو رج طرح ریزی كرده اند كه به صورت طناب است. بخش پایین این ظرف ساده می باشد.
در ظرف سفالی أی كه با شماره (112) داده شده از به وج

ود آوردن دو سطح مستطیلی در میان خطوط متوازی عمودی و طرح اقطار این مستطیل ها ، سه گوشی هایی بوجود آورده اند كه بخش بالا و پایین را ساده و پهلویی ها را با زمینه تیره نشان داده اند. این ظرف در لبه و بخش پایین نقش با خطوط موازی افقی زینت شده است. (از این شكلهای 110 و 111 تصویری در دسترس نبود )
ظرف دیگری نیز هست كه از لحاظ نقش بی شباهت به ظرف قبلی ارائه شده نیست . نقش اصلی همان است كه دیدیم ولی در این یك ، سطوحی افقی و پهن به موازات خطوط نازك ، بر دور ظرف سفالی گشته است. شكل (113) كه از آن تصویر موجود نبود !

در ظروف سفالی مكشوفه از تپه سی یلك نقوش لوزی و نیمه لوزی و شطرنجی به فراوانی دیده می شوند. در ظرف سفالی أی كه با شماره (114) ارائه می شود نقش لوزی یك دور بر قسمت بالای ظرف گشته و دوره بیرونی لبه را پركرده است و همه آنها در میان دو ردیف خط افقی قرارگرفته اند. بر بدنه این ظرف از تركیب خطوط عمودی و افقی خانه های شطرنجی به وجود آورده اند و یك در میان آنها را تیره نموده اند و قسمت آخر نقوش كه در پایین ترین قسمت شكل استوانه أی ظرف قرار دارد. خط نسباً پهنی مانند نوار ، دوره ظرف سفالی را احاطه كرده است. همچنین بر گردنه پایه این ظرف نیز خطی افقی كمربندی كشیده اند و از آن بصورت نقطه چین راسته زینت به وجود آورده اند. طرحی از شكل اصلی ظرف با شماره (115) ارائه می شود.
در زمینه نقوش این ظرف سفالی ، ظروف چندی موجود است كه هر یك بطریقی یادآور یك دوره استفاده از نقوش لوزی ، نیمه لوزی و شطرنجی می باشد كه گویا مورد استعمال داشته است. ظرفی سفالی با قد نسبتاً بلند هست كه قسمت بیشتر آن با نقوش لوزی و خطوط عمودی در سه رج زینت شده است . هر یك از این سه رج به وسیله دو خط افقی از رج دیگر فاصله یافته و بالای اولین رج و پایین آخرین رج از دو خط افقی پهن برخوردار است و چنانكه در شكل (116) دیده می شود هر رج پس از یافتن شكلهای لوزی و نیمه لوزی در میان یك چهار گوشی دارای خطوط عمودی از دو طرف محصور شده است.
خطوط شطرنجی را نیز با خطوط عمودی با هم تركیب كرده اند و چنانكه شكل (117) ارائه می دهد ، دو خط موازی پهن از لبه ظرف سفالی شروع شده و از آخرین خط ، دسته خطوط عمودی و شطرنجی فرود آمده اند و در انتها نیز مانند بالای نقش با دو خط پهن افقی محصورند.

ظرف سفالی دیگری هست كه نقش اصلی آن ، نواری شطرنجی است كه بر نقش شطرنجی افقی آن متعامد است و طرفین نقش شطرنجی عمودی بوسیله خطوط عمودی پر شده است و خطی افقی میان این خطوط عمودی را گرفته دوره گشته است. شكل (118)
ظرف سفالی دیگری هست كه با برخورداری از همین نقش سفال بشماره (118) خطوط افقی پهن و باریكی بالا و پایین نقش شطرنجی و عمودی را در برگرفته است. شكل (119) .
ظرف دیگری ، بر میانه خود فقط دو رج نقش شطرنجی چون كمربند دارد و در پایین

تر نیز خطی افقی ، دوره گشته است. شكل (120) این چند ظرف سفالی ، از لحاظ نقش یادآور دسته ظروفی هستند كه در اوایل این كتاب نقوش شطرنجی و سه گوشی را ارائه داده اند. ( از تمام شكلهای یاد شده ، تنها شكل شماره 120 در دسترس بود ) .
بازی با نقوش لوزی كه بطور عمودی و افقی قرار گرفته باشند در میان طراحان تپه سی یلك معمول بوده است زیرا علاوه بر آنچه در این كتاب دیدم نقوش دیگری هست كه این امر را روشن تر می سازد. ظرفی سفالی مكشوفه از تپه سی یلك هست كه یك رج نقش لوزی عمودی بر بالای خود دارد و تعدادی ردیف افقی چون پایه أی بر این لوزی ساخته شده و لوزیهای دیگری در یك ردیف بطور افقی و هاشور زده ساخته اند كه نیز چندین خط كمربندی افقی در پایین دارد. شكل (121) . ظرف سفالی دیگری هست كه در انها نقوش هاشوری متقاطع و نقوش نیمه لوزی را بكار برده اند.

در ظرف شماره (122) كه دهانه آن نسبت به بدنه اش تنگ تر است ، بر لبه بیرونی آن از خطوط متقاطع استفاده شده و پایین تر ، نقوش نیمه لوزی را چنان بكار برد اند كه اقطار كوچك (یا قاعده مثلث) بهم متصل می باشند. در ظرف سفالی دیگر ، نقوش نیمه لوزی بر دور لبه ظرف قرار دارد و

خطوط متقاطع هاشوری در پایین تر بكار رفته است ـ شكل (123) زیر این خطوط متقاطع را خطی پهن و كمربندی كشیده اند و از آن در فواصلی گردیهایی را بعنوان زینت بكار برده اند و بعلاوه ، از این خط كمربندی در چهارجا ، سه خط را با هم تا به زیر ظرف سفالی كشیده اند و گلبرگی هشت پر را نیز در جاخالی بخش پایین این ظرف سفالی بكار برده اند . استفاده از نقوض هاشوری متقاطع و لوزیهای نزدیك به چهارگوش و احیاناً دسته خطوطی عمودی كه به ته ظروف میرسد ، و یا استفاد از نقطه چین ها و گردیها برای زینت جاخالیهای ظروف سفالی بسیار معمول بوده است و به نظر می رسد كه كوزه گر طراح ، دیگر میدانسته یا یادگرفته بوده كه از خطوط به چه نحوی استفاده كندو هریك را در چه محلی بكار برد.

شكل (1) این كتاب كه در اینجا دوباره با شماره (124) آورده شده ، برای ما روشن می سازد كه كوزه گر طراح تا چه حد مهارت فنی به دست آورده و خط كشی ها و هاشور زنی های او چقدر با قدرت انجام می شده است یا دریافته بوده است كه سطوح بزرگ را چگونه كوچك نموده تناسبی میان این سطوح با دیگر سطوح بوجود آورد. مثلاً در همین سفال شماره (124) می بینیم كه

لوزیهای نزدیك به چهارگوشی را با كمك دو خط متقاطع بصورت ضربدر (×) به مربعات كوچكتری قسمت نموده اند و این دو خط متقاطع را پهن تر گرفته و میان آنها را پر نكرده اند . در نتیجه ، زمینه خالی این خطوط متقاطع به صورت (×) یك هم آهنگی با دیگر زمینه های خالی پیدا كرده است. یا با بكار بردن گردیها در پاین ترین خط كمربندی ، وسعت خالی پایین ظرف را بصورت مطبوعی در آورده اند و وسعت بظاهر زیاد جاخالی این بخش را با سه خط عمودی موازی و گاهی با یك مثلث توپر ، پر كرده اند.
از این شكل تصویری متاسفانه در دسترس نبوده و باز هم تنها محض آشنایی با نقوش از آنها یاد كرده ایم .
در مناطق فارس و شوش ، پاره سفالهایی از ظروف سفالی به دست آمده است كه علاوه بر نقوش مشابه سفالهای تپه سی یلك و گیان نهاوند و تپه حصار ، نقوشی دیگر ارائه می دهند كه اختصاص به مردم فارس داشته و یا كه با استفاده از نقوش همجواران تغییراتی در نقوش خود داده بصورت نوی آنها را عرضه كرده اند .
شكل (270) كه پاره سفالهای مكشوفه از نواحی فارس را ارائه می دهد ، هفده نقش مختلف دارد كه مجموعاً متشكل از نقوش هندسی و حیوان و پرندگان است . این نقوش در چهار ردیف اند كه بتدریج از ردیف بالا و از سمت چپ بشرح آنها پرداخته می شود:
نقش نخستین از سمت چپ ردیف بالا، عبارت است از یك خط عمودی كه محور دوایر بر رویهم نهاده ، به حساب می آید. در برخی جا ، این دوایر ، از حركت مارپیچی دو خط (كه متقاطع شده اند) بوجود آمده اند و ما ، در شرحهای گذشته این كتاب به آنها برخورده ایم.
نقش دوم ردیف بالا از سمت چپ ، چهارپایی شاخ دار است كه حركت «راسو » دارد ولی شاخ آن مانند شاخهای فانتزی حیواناتی دیگر كه نه گردیده می باشد و عبارتست از خط مستقیمی كه از كله حیوان به عقب سر و بالا رفته و دو طرف این خط را با چهار گوشی هایی كه مانند شاخه درختان شده و یاد آور گوزن جوانی است.
بخش سوم از ردیف بالا ، خطوط متقاطع مایلی است كه بصورت ضر

بدر آورده اند.
بخش چهارم ، چهارگوشیهای نامنظمی در داخل هم است و چهار گوشی بزرگ با خطوط متقاطع پر كرده اند.
نقش پنجمین ، عبارت از مربعاتی است كه هر مربع را از گوشه أی دیگر بوسیله خط منحنی جدا كرده اند و یك قسمت را رنگ آمیزی كرده و سمت دیگر را همچنان با رنگ زمینه سفال باقی گذاشته اند.

برای دریافت اینجا کلیک کنید