بررسی علمی مرتع داری Range Managment

مرتع داری Range Managment
تعریف مرتع
مرتع را به انگلیسی Range گویند و بطور خلاصه اراضی یا پوششی گیاهی است كه به دلیل یكسری موانع و مشكلات طبیعی (پستی و بلندی) و یا عوامل اقلیمی(دمای پائین، خشكی زیاد، ...) برای زراعت و كشاوزی مناسب نیستند لذا برای چرای دام مورد استفاده قرار می گیرند.
تقسیم بندی مرتع
1-مراتع طبیعی Range land
بشر در ایجاد تولید و خلق این نوع مراتع دخالتی نداشته است.
2-مراتع دست كاشت Pasture
انسان در خلق این مراتع دخالت و نقش دارد.
3-علفزارها Grass land
معمولاً پوشش غالب آن از گونه گندمیان است و متعلق به مناطق نیمه خشك تا مرطوب و نوعی از این پوشش ها در مناطق گرم و مرطوب یافت می شوند كه به آنها ساوان Savan می گویند. در تمام این مراتع ساختار و تركیب گونه ها از لحاظ پوشش غالب علفی یا غیر خشبی می باشد.
4-مراتع مشجر
مراتعی هستند كه در كنار گونه های غالب بوته ای یا علفی تعدادی هم درخت و یا درختچه حضور داشته باشند. مانند اراضی سیاه بیشه در زیر ارتفاعات كندوان و یا جاده رشت منجیل و یا ارتفاعات زاگرس. نوعی از این مراتع مشجر را در گیلان و مازندران كه دارای پوشش جنگلی است علف چر گویند. دامداران محلی از این مراتع استفاده بی رویه و غلط انجام داده و باعث تخریب پوشش گیاهی آن مراتع می‌شوند(در فصل رویش گیاهی دام ها در آن جا چرا می كنند و مانع تجدید حیات و در نتیجه تخریب این مراتع می شوند).
5-تقسیم بندی مراتع خاص ایران
یكنوع تقسیم بندی مراتع از لحاظ شیوه كاربری سنتی است كه در بین دامداران كوچ رو یا عشایری ایران رواج دارد و از ارتفاعات تا منطق پست ـچنانچه از ارتفاعات شروع كنیم) عبارت خواهند بود از:
الف)مراتع ییلاقی
در مناطق مرتفع، كوهستانی و با دمای پائین و با میزان بارش نسبتاً زیاد واقع شده معمولاً گونه های تشكیل دهنده این مراتع گونه های مرغوب و خوش خوراك هستند و كمتر مورد تجاوز و تاخت و تاز قرار می گیرند(از لحاظ كشاورزی) مانند ارتفاعات كلاردشت، شمال زاگرس، دامنه های سبلان، اردبیل و مغان و بخشهائی از زاگرس(سمیرم). فشار دام و چرا در این مراتع كمتر است.
ب)مراتع میاب بند:
مراتعی هستند كه توسط عشایر و یا دامداران كوچ رو در بین ییلاق قشلاق و تغییر مكان بر اساس تغییر فصل و دو مرتبه در طول سال مورد بهره برداری و چرای دام قرار می دهند  بنابراین این مراتع بیشتر مورد چرای دام و تجاوز دامداران قرار گرفته و تحت چرای مفرط و بیش از اندازه هستند از سوی دیگر این مراتع بیشتر توسط كشاورزان نیز جهت توسعه كشتدیم، و در سالهای اخیر برای اجرای طرحهای گوناگون نظیر طرح طوبی مورد تجاوز قرار می گیرند. مثل مراتع اطراف تهران، كرج و زنجان و...
ج)مرتع های قشلاقی:
در فصل سرد و زمستان مورد استفاه و چرای دام عشایر و دامداران متحرك قرار می‌گیرند كه در فصل گرم به قضلاق و در فصل سرد به ییلاق می روند مانند:مرتع‌های قم، ساوه، مرتع های قشلاقی در منطقه های پست و گرم معتدل قرار می گیرند.
6-تقسیم بندی مرتع ها از لحاظ میزان تولید علوفه(بیوماس گیاهی)
مجموع تولید حیوانی و گیاهی را در یك اكوسیستم بیوماس می گویند كه از منبع حیوانی(بافت حیوانی) و منبع گیاهی(بافت گیاهی) تشكیل شده است.
تقسیم بندی مرتع ها از لحاظ میزان تولید علوفه(ماده خشك) در هكتار به شرح زیر است:
الف)مرتع های مرغوب:
آنهاییكه میزان تولید علوفه در هكتار در آنها در یك دوره رویش سالانه 450 كیلوگرم ماده خشك باشد. حدود 19-14 میلیون هكتار از مرتع های ایران جزء این دسته هستند.
ب)مرتع های متوسط:
كه مقدار تولید در هكتار آنها در یك دوره رویش سالیانه حدود 150 كیلوگرم ماده خشك(علوفه خشك) است. 30-25 میلیون هكتار از مرتع های ایران جزء این دسته هستند.
ج)مرتع های فقیر یا مرتع های تخریب شده:
این مراتع اغلب در فلات مركزی و منطقه های گرم و خشك ایران واقع شده اند و میزان تولید ماده خشك آنها در هر هكتار در یك دوره رویش سالانه 50-30 كیلوگرم می باشد. گستره (سطح) این مرتع ها در كشور ما 40-30 میلیون هكتار است.
مرتع ها از جهت های گوناگون دارای ارزش و اهمیت هستند:
دو ركن اساسی در اقتصاد ایران وجود دارد.