بررسی استاندارد مدیریت کیفیت ISO 9000

1-    اطلاعاتی درباره‌ سازمان بین المللی استاندارد ISO
1/1 – ISO  سازمان حامی  ISO  9000
مجموعه استاندارهای بین المللی ISO  9000  برای مدیریت و تضمین كیفیت ، در بیش از 90 كشور مورد استفاده قرار گرفته است و تا كنون هزاران سازمان تولیدی و خدماتی در بخشهای دولتی و خصوص موفق به استقرار سیستم كیفیت بر اساس این استاندارها و دریافت گواهینامه ISO  9000  شده اند .
ISO  9000  تنها یك سری استاندارد  از هزارن استاندارد بین المللی است كه سازمان
   ( ISO )    از شروع فعالیتهایش در سال 1946 میلادی تهیه و منتشر كرده و معروفیت زیادی را نیز برای این سازمان كسب كرده است به طوری كه نام ( ISO )   را در كنار متخصصینی كه مستقیماً در ارتباط با استاندارهای فنی هستند در سطح وسیعتری از جامعه‌ تجاری مطرح نموده است . با این حال بسیاری از افراد این جامعه ممكن است شناخت كافی در مورد سازمان پشتیبان ISO  9000   و كار آن داشته باشند .
برخی از زمینه های فنی كه ISO   برای آنها استاندار تهیه می كند عبارتند از :
مهندس مكانیك ، مواد شیمیایی پایه ، مواد غیر فلزی و سنگهای معدنی ، پردازش اطلاعات ( انفورماتیك ) ، گرافیك و عكاسی ، كشاورزی ، ساختمان ، تكنولوژیهای خاص ، بهداشت و درمان موضوعات پایه ، محیط زیست ، بسته بندی و توزیع كالا .
 
2/1 – وظیفه ISO  :
ISO   در حقیقت توافق نامه های فنی ای در سطح بین المللی تهیه می كند كه به صورت استاندارهای بین المللی منتشر می شوند . این كار یك فعالیت عمده ISO  به حساب می آید در طول سال در هر روز كاری بین 12 الی 15 گردهمایی توسط گروههای فنی ISO در سراسر جهان برگزار می كشود كه در آنها كار اصلی تهیه استاندارها صورت می گیرد . در مجموع بیش از 283 گروه فنی وجود دارد كه سالانه 30000 متخصص در آن شركت می كنند . دبیر خانه مركزی ISO   در ژنو كار همانگی فعالیتهای فنی فوق الذكر و چاپ استاندارهای تكمیل شده را بر عهده دارد .
بررسی اینكه آیا استاندارها مطابق شرابط ذكر شده اجرا می شوند یا نه در حیطه وظایف ISO   نیست . این فرآیند بررسی كه اصطلاحاً « ارزیابی تطابق » (Conformity  Assenment )   نامیده می شود ، عملاً به عرضه كنندگان و مشتریان آنان در بخش خصوصی و مراكز قانونی – در مواردی كه استاندارهای ISO   در قوانین عملی گنجانده شده باشد مربوط می شود . به علاوه تعداد زیادی آزمایشگاه و مراكز ممیزی یا به عبارت دیگر شخص ثالث وجود دارند كه به طور مستقل خدمات ارزیابی تطابق را برای تعیین انطباق فرآوردههای خدمات یا نظام ها با استاندارهای ISO   ، عرضه می كنند . سازمانهای مذكور ممكن است این خدمات را به نمایندگی از جانب یك مرجع قانونی ، یا به صورت یك فعالیت تجاری كه هدف آن ایجاد اعتماد بین عرضه كنندگان و مشتریان آنان است ارائه دهند در برخی كشورها ، اعضاء ISO  كار ارزیابی تطابق را به نیابت از دولتهای متبوع خود یا به صوت یك فعالیت حرفه ای انجام می دهند . به هر حال خود ISO   هیچگونه اختیاری در كنترل این گونه فعالیتها ندارد .
آنچه ISO  در این زمینه با مشاركت (International Electrotechnical Commision انجام می دهد ، عبارت است از : تهیه كتب راهنمای ISO / IEC  كه جنبه های مختلف فعالیتهای مربوط به ارزیابی تطابق و سازمانهای دست اندكار را شرح می دهد . ضوابط اختیاری كه در این كتب گنجانده شده حاكی از اتفاق نظر بین المللی درباره عملكردهای مورد پذیرش است . استفاده از این ضوابط به رفع تناقضات و ایحاد انسجام در ارزیابی تطابق در سطح جهانی كمك كرده و داد و ستد  بین المللی را تسهیل می كند .
3/1 - صدور گواهینامه‌ ISO  9000 
همان گونه كه از مطالب فوق استنباط می شود ، ISO  هیچ سیستمی برای بررسی رعایت استاندارهای ISO  9000  در نظامهای كیفی سازمانها اعمال نمی كند . ISO  خود هیچگونه ممیزی ISO  9000 انجام نداده است و هیچگونه گواهینامه ISO  9000 مبنی بر رعایت استاندارها اعطاء نمی كند . چیزی به نام گواهینامه‌( ISO Certification ) ISO در رابطه با ISO  9000  یا هیچ استاندارد ISO   دیگری وجود ندارد . گواهینامه های ISO  9000   توسط مراكز ثبت یا مراكز صدور گواهینامه كه مستقل از ISO   هستند ، صادر می شوند این مطلب حتی در مورد مراكزی كه ممكن است جزو سازمان استاندار ملی یك كشور وجود عضو ISO   نیز باشند صدق می كند ISO   هیچگونه اختیاری در نظارت بر فعالیت مراكز ثبت صدور گواهینامه سیستم های كیفیت ندارد . با این حال كتب راهنمای ISO / IEC   مبنایی برای تعیین عملكرد قابل قبول این گونه مراكز است كه پیروی یا عدم پیروی از آنها می تواند به عنوان یكی از شاخصهای انتخاب مركز ثبت و صدور گواهینامه‌ ISO  9000  از طرف شركتها مورد استفاده قرار گیرد .
در بسیاری از كشورها به طور روز افزون مراكز اعتبار دهی ( بعضی مواقع به نمایندگی از طرف دولت )  برای اعمال كنترل بر صدور گواهینامه ISO  9000   در حال تأسیس هستند . مراكز ثبت و صدور گواهینامه كه از ضوابط مراكز اعتباردهی پیروی می كنند قاعدتاً شناخته شده و در نتیجه جلب اعتماد بیشتر  ، نسبت به گواهینامه های ISO  9000  صادر از این مراكز منجر می شوند .
ضوابط مندرج در كتب راهنمای ISO / IEC   ( كه بنام مجموعه های EN 45000  توسط اتحادیه اروپا اقتباس شده است ) جزو ضوابطی است كه توسط مراكز اعتبار دهی اعمال می شوند .
بنابراین ضمن اینكه ISO  خود گواهینامه ISO  9000  صادر نمی كند و بر مراكز دست اندركار اینگونه فعالیتها نفوذی ندارد ولیكن خطوط راهنمای اختیاری این سازمان به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته و بهع تضمین عملكرد مقبول مراكز فوق الذكر كمك می كند .
4/1 – علامت ISO   و استاندارهای ISO  9000 
علامت ISO   یك علامت تجاری ثبت شده است ISO  استفاده از این علامت را نه برای مراكز ثبت نظام كیفیت و نه برای شركتهایی كه از این مراكز گواهینامه ISO  9000  دریافت می كنند تجویز نمی كند آزاد بودن استفاده از علامت ISO   می تواند این فكر غلط را القاء كند كه ISO  در زمینه صدور گواهینامه فعالیت دارد یا سازمانی را كه از این علامت استفاده كرده تأیید می كند یا این سازمان نماینده مجاز ISO  است هیچیك از فرضیات صحیح نیست .
خانواده استاندارهای ISO  9000  نشانگر اتفاق نظر بین المللی است در مورد آنچه كه عملكرد صحیح مدیریتی به حساب می آید . هدف اصلی این استاندارها معرفی خطوط راهنمایی است كه به یك سیستم مدیریت كیفیت موثر منجر می شود و به نوبه خود می تواند به عنوان چهارچوبی برای بهبود مستمر مورد استفاده قرار گیرد . استاندار ISO  9004-1   ( و دیگر قسمتهای ISO  9000  ) خطوط راهنمایی را درباره عناصر مدیریت و سیستم كیفیت مشخص می كنند و این خانواده همچنین شامل سه الگوی تضمین كیفیت ISO 9003 , ISO 9002 , ISO 9001   كه توسط آن می توان یك سیستم كیفیت را برای رعایت شرایط ISO  9000  ممیزی كرد . هر شركت باید راساً این ممیزی را به منظور بررسی این كه آیا فرآیندهایش به طور موثر مدیریت می شود یا نه انجام دهد به علاوه این شركت می تواند به منظور اطمینان بخشیدن به مشتریان خود ، نسبت به اینكه شركت قادر است فرآورده ها یا خدمات را مطابق نیاز آنها تحویل دهد از مشتریانش برای انجام ممیزی سیستم كیفیت دعوت به عمل آورد و بالاخره شركت می تواند از خدمات یك مركز ثبت و صدور گواهی نظام كیفیت برای اخذ گواهی ISO  9000  استفاده كند . روش اخیر به دلیل اینكه ممیزی توسط یك شخصیت مستقل و بی طرف انجام می شود از اعتبار خاصی برخوردار است و طرفداران زیادی پیدا كرده است با اتخاذ این روش می توان ممیزهای توسط مشتریان سازمان صرفنظر كرد ، یا از تواتر و یا مدت زمان ممیزی های آنان كاست . این گواهینامه  همچنین می تواند به ایجاد اعتبار برای سازمان به عنوان یك شریك تجاری جدی كمك كند خصوصاً هنگامی كه عرضه كننده و مشتریان شناخت كافی نسبت به یكدیگر نداشته باشند و یا از نظر جغرافیایی دور از هم قرار گرفته باشند مانند وضعیتی كه در صادرات پیش می آید . امروزه در برخی از بخشهای صنعت ، كمپانی های عمده عرضه كنندگان خود را ملزم به داشتن گواهینامه ISO  9000   می كنند در برخی ممالك نیز بخشهای دولتی و نهادهای عمومی در مزایده ها ، كمپانی ها را به داشتن گواهینامه ISO  9000   ملزم می كنند .