اجزاء نمايه انتهاي کتاب

nx

 نمایه انتهای کتاب دارای اجزا و عناصر مختلف است، که در زیر به اختصار شرح داده می شود:

مدخل

واحد اصلی نمایه مدخل است. یک مدخل کامل متشکل از شناسها، بیانگر، جاینما (ارجاع به صفحه) و ارجاع دو سویه است. مانند:

چکیده (کلیات 10،13،17

انواع، 12، 15

اهداف ، 13

تعریف، 10

شناسه

شناسه عبارت است از واژه یا واژه ها، نشانه یا نشانه هایی که به عنوان اصطلاح نمایه مرتب می شوند. مانند:

ارتباطات110،116،119،113

اطلاعات، 125، 130

«ارتباطات» و «اطلاعات» در این نمایه شناسه هستند.

بیانگر

در نمایه برای اخص کردن شناسه و نشان دادن جنبههای مختلف آن از بیانگر استفاده می شود. مانند:

کتابخانه های عمومی ایران52،54،59،70

در این  مدخل ، «کتابخانه»، شناسه،و عمومی ایران »،بیانگر است. .

کتاب به عبارتی دیگر، بیانگرها اساساً به منظور اخص کردن شناسه و برای حفظ جنبه های لاینفک یک شناسه موضوعی با خود شناسه و محدود کردن دامنه معنایی آن به وجود می آید.

بیانگر در نظام درون بافتی:

 اطلاعات (کلیات)، 13، 17

تعریف 12، 14، 16؛ اهداف~ ،

19,21,نقش~,23,25,42

بیانگر در این نظام (درون بافتی)، واژه هایی مانند «تعریف»، «اهداف»، و «نقش» است.

بیانگر در نظام برون بافتی:

 روانشناسی

بالینی177,181,221

رشد151,219,242

کودک,129,142,175

بیانگر در این نظام (برون بافتی) واژه هایی مانند«بالینی»«رشد»،و «کودک» است.

جاینما

عدد یا نشانه ای که محلی دستیابی به اطلاعات را در متن کتاب مشخص میسازد، جاینما یا ارجاع صفحه گفته می شود. جاینما ممکن است شماره صفحه، پاراگراف، بخش، یا فصل باشد. مانند:

انگیزش شغلی، 14، 18، 23

در این مدخل اعداد 14، 18، و 23 جاینما هستند.

ارجاع

ارجاع یعنی راهنمایی از یک شناسه به شناسه دیگر یا رجوع از بیانگرهای یک شناسه به خود شناسه یا شناسه های دیگر.

 ارجاع ممکن است یک سویه باشد و معنی آن این است که برای کلیه اطلاعات مورد جستجو، باید به اصطلاح مرجح نگاه کرد. مانند:

بیولوژی                    نگاه کنید به:         زیست شناسی

یا ممکن است دو سویه باشد، و معنی آن این است که برای اطلاعات مورد جستجو به جای دیگری نیز رجوع شود مانند:

پرندگان                   نیز نگاه کنید به:            گنجشک ها،     غازها،       کبوترها

انواع نمایه انتهای کتاب

 دیدگاه های متفاوتی در رابطه با انواع نمایه های انتهای کتاب وجود دارد که به آنها اشاره می شود:

ازلحاظ چاپ و ساختار مدخل

نمایه ساده

نمایه ای است که مدخل یعنی مجموع شناسه، بیانگر، و جاینما در یک سطر می آیند، بیانگر به صورت طبیعی در ادامه شناسه (به عنوان صفت یا مضاف الیه)ذکر می شود و جاینماها نیز به دنبال آن می آیند. مانند:

کتابخانه(کلیات)120,134,177,179

کتابخانه دانشگاهی، 166، 169، 177، 190

نکته مهم در نمایه ساده این است که معمولاً شبکه مفهومی بین مفاهیم یا مدخلها برقرار نمی شود.

نمایه درون بافتی

به این نوع نمایه، نمایه پاراگرافی، پیوسته، یا پیوسته سطری نیز گفته می شود. در این نوع نمایه، ترکیب نحوی ساختار اصطلاحات در همان بافتی که در متن به کار رفته رعایت می شود. در واقع، میتوان گفت از لحاظ ساختار نحوی به زبان طبیعی است. برای پرهیز از تکرار شناسه معمولاً از علامت ابرو (ح) استفاده می شود و نحوه نگارش بیانگرها باید به گونه ای باشد که با جایگزینی علامت یا شناسه روال طبیعی خواندن حفظ شود. مانند:

جامعه شناسی

اصول,12,14~شهری 15,18

روستایی، 19، 26؛ ~قرن بیست یکم

68,89,101

نمایه برون بافتی

 به این نوع نمایه، نمایه خطی یا جدا سطری یا گسسته نیز گفته می شود. در نمایه برون بافتی بیانگرها جدا از شناسه و به صورت الفبایی با تورفتگی مرتب می شوند. به عبارت دیگر، بیانگرها به صورت منفرد هرکدام در سطری مستقل همراه با جاینماهای مربوط ذکر می شوند، توالی بیانگرها تابع نظام الفبایی است و الزامی برای حفظ ساختار نحوی بیانگر و شناسه نیست. مانند:

جامعه شناسی

 اصول، 12، 14

روستایی، 19، 26

شهری 15,18

قرن بیست و یکم، 68، 89، 101

از لحاظ نوع تهیه

 از نظر نوع تهیه، نمایه ها سه گروه هستند:

 نمایه بنیادی

 نمایه ای است که توسط مؤلف یا نمایه ساز برای کتاب تهیه می شود. تهیه این نمایه ها وقت گیر و هزینه بر است. در واقع نمایه کتاب های تألیفی از نوع بنیادی است.

 نمایه ترجمه

 شده نمایه ای است که از زبان اصلی مدرک (انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و غیره) ترجمه می شود. به این معنا که نمایه اصلی کتاب نیز همراه آن به زبان فارسی ترجمه می شود و به متن فارسی اثر، ارجاع جاینما داده می شود.

نمایه اصلی با ارجاع به متن فارسی

 نمایه ای است که عیناً از کتاب اصلی به صورت ترجمه نشده و به زبان اصلی، به پایان متن ترجمه شده فارسی آن اثر منتقل می شود، ولی ارجاع جاینما به متن فارسی اثر میباشد.

از لحاظ محتوا و پوشش

از نظر محتوا و پوشش، نمایه به دو گروه عمده تقسیم می شود:

نمایه نام ها

به این نوع نمایه ها، نمایه اعلام یا نامنامه نیز گفته می شود، که شامل سیاهه الفبایی نام های خاص است که در متن کتاب از آنها نام برده شده است. نام های خاص شامل نام های اشخاص، اماکن، پدیده های جغرافیایی، قبایل، اشیا، و نظایر آن است که هر کتاب ممکن است به تناسب، در بردارنده تمام یا برخی از آنها باشد. نمایه نامها دارای انواع مختلف است:

الف. نمایه پدید آورندگان

ب. نمایه عناوین

ج. نمایه نامهای جغرافیایی

د. نمایه نام سازمان ها و مؤسسه ها

ه. نمایه نام های اشخاصی (نوروزی، 1380: 23-50).

نمایه موضوعی

نمایه موضوعی، وسیله ای نظام یافته و ارزشمند برای بازیابی اطلاعات یک کتاب است. در واقع، سیاهه الفبایی مفاهیم و موضوعهای مهمی است که در متن کتاب درباره انها بحث شده است، و در مقابل هر شناسه موضوعی، شماره صفحه یا صفحاتی که به آن مربوط است، آورده میشود. کتابی که دارای نمایه موضوعی باشد، خواننده را قادر می سازد تا به جزئی ترین مطالب متن به سرعت و سهولت دسترسی داشته باشد.باید خاطر نشان کرد که، در نمایه موضوعی، خواننده اطلاعات میخواهد، نه مکانهایی که واژه ها یا عبارت ها به کار رفته اند. در نمایه موضوعی هر اصطلاح زمانی وارد نمایه میشود که حاوی اطلاعات باشد و سیاست گذاری نمایه در واقع از همین جا شروع می شود و شرط اصلی برای ورود اصطلاح به نمایه، دادن اطلاعات ین، ممکن است نام یک شخص وارد نمایه موضوعی شود به شرط آنکه درباره ان نام اطلاعات وجود داشته باشد. در نمایه موضوعی، مفاهیم مطرح شده در متن به وسیله یک اصطلاح یا نماینده موضوعی بیان می شوند. در واقع، نمایه موضوعی نوعی نمایهسازی مفهومی است؛ زیرا لفظ و کلام به عنوان نماینده مفهوم گرفته می شوند، به همین دلیل نمایه موضوعی را نمایه مفهومی نیز میگویند. در نمایه موضوعی بر خلاف نمایه نامهای اشخاص که صرف حضور نام در متن، در نمایه می آید، صرف حضور نیست. وقتی صحبت از نمایه موضوعی می شود، باید مشخص شود که در باب آن موضوع یا اصطلاح چقدر اطلاعات داده شده است تا آن اصطلاح اجازه ورود به نمایه را پیدا کند (نوروزی، 1380: 67- 68).