استانداردهاي تدوين اصطلاحنامه

nx

تدوین اصطلاحنامه نیز مثل سایر فعالیت های انسانی نیازمند پیروی از یک دستورالعمل کلی و استاندارد است. استاندارد موجب یکدستی عملکرد، ایجاد محصول مشابه و پیروی از قواعد ثابت جهانی می شود. به همین دلیل، توجه به دستورالعمل ها و استانداردهای تدوین و توسعه  اصطلاحنامه ضرورتی برای گردآورندگان اصطلاحنامه است. این منابع باید قبل از شروع کار، تهیه، مطالعه، و درک شوند و در خلال کار برای ارجاع در دسترس باشند.

برای توسعه  اصطلاحنامه  یک زبانه و چندزبانه استانداردهایی وجود دارد. از جمله  آنها میتوان به nx  یکزبانه ایزو 2788 اشاره کرد که توسط سازمان بینالمللی استاندارد تهیه شده است. این استاندارد در سال 1974 برای اولین بار منتشر شد. ویرایش دوم آن در سال 1985 پذیرفته و در سال 1986 منتشر شد. این ویرایش از ترکیب رویکرد الفبایی آمریکایی و رویکرد ردهای اروپایی به دست آمده است. این اثر در سال 1365 توسط دکتر عباسی حری به فارسی ترجمه شد.

استاندارد بریتانیایی بی.اس.6723ی استاندارد ایالات متحده، استاندارد فرانسه، “و استاندارد آلمانی” از جمله  استانداردهای ملی برای اصطلاحنامه های یک زبانه هستند.

از همان آغاز ایجاد اصطلاحنامه، استانداردها و دستورالعملهای تدوین اصطلاحنامه وجود داشته است. کروکس و لنکستر تحول اصول تدوین و تکامل دستورالعملهای تدوین اصطلاحنامه، و ویلیامسون تاریخچه  تدوین اصطلاحنامه را از سال 1959 تا سال 1993 دنبال کرده اند. به گفته کروکس و لنکستر مسایل اساسی تدوین اصطلاحنامه تا سال 1967 حل شده بود. از افراد مؤثر در تدوین اصطلاحنامه درک آوستین بوده است که با همکاری دیلی راهنمای تهیه و گسترش اصطلاحنامه یکزبانه را نوشته اند و سازمان یونسکو آن را منتشر کرده است. وی در تهیه این دستنامه استانداردهای ایزو 2788 و بی. اسی، 6723 را مورد بهره برداری قرار داده است.

استاندارد ایالات متحده اولین استانداردی است که به نمایش صفحه ای اصطلاحنامه ها و نظام های مدیریت اصطلاحنامه می پردازد. استاندارد بینالمللی برای اصطلاحنامه های چندزبانه ایزو 5964 است که در سال 1985 مورد قبول واقع شد و معادل بریتانیایی آن بی. اس. 6723 است. در مجموع پذیرفته شده ترین استانداردها برای تدوین اصطلاحنامه استاندارد ایزو 2788 و استاندارد انسی برای اصطلاحنامههای یک زبانه و استاندارد ایزو 5964 برای اصطلاحنامه های چندزبانه است. لازم است که در استانداردهای ایزو، ایالات متحده و بریتانیا تجدید نظرهایی صورت گیرد، چراکه این استانداردها قبل از ظهور نظامهای متن کامل و موتورهای جستجو قوی دهه  گذشته تدوین شده اند. نسخه های جدید باید نقش تجزیه و تحلیل چهریزهای در ساختار اصطلاحنامه را مورد پوشش قرار دهند (محمدی و علیدوستی، 53:1386-54).

استاندارد ایزو 2788: دکومانتاسیون- راهنمای تهیه و گسترش اصطلاحنامه های یکزبانه

  این استاندارد برای اولین بار در سال 1974 تدوین و در سال 1986 ویرایش دوم آن منتشر شد. در این استاندارد پیشنهادهایی برای اطمینان از هماهنگی در میان آژانس های نمایه سازی واحد یا بین آژانس های مختلف (برای مثال اعضای یک شبکه) ارائه میدهد. این پیشنهادها در رابطه با اصطلاحنامه های یکزبانه بدون اشاره به نیازهای خاص اصطلاحنامه های چند زبانه می باشد (ایزو 2788: 1986).

استاندارد ایزو 5964: خط مشی هایی برای ایجاد و توسعه  اصطلاحنامه های چند زبانه

 رهنمودهای این استاندارد بینالمللی در ترکیب با استاندارد ایزو 2788 مورد استفاده قرار میگیرد و به عنوان دنباله ای از حوزه راهنماهای یک زبانه مورد توجه است. باید در نظر داشت که بخش قابل توجهی از روش ها و توصیه های موجود در ایزو 2788 به همان اندازه برای اصطلاحنامه چندزبانه هم ارزشمند است و در موارد عادی، به عنوان مثال شکل اصطلاحات، عیناً به کار می روند. روابط اصطلاح نامه ای پایه و عملکردهای مدیریتی از قبیل ارزیابی و روزآمد سازی به جز در موارد ضروری که در استاندارد ایزو 2788 تکرار نشده اند، در استاندارد ایزو 5964 آمده اند. برای تدوین یک اصطلاحنامه چندزبانه کاربرد هر دوی این استانداردها ضروری است.

این راهنما به دامنه  مشکلات چند جانب های که در تدوین اصطلاحنامه  چندزبانه سنتی با آن مواجه هستیم می پردازد. منظور اصطلاحنامه ای است که توصیفگرها از چند زبان طبیعی را نشان دهد و این اصطلاحات مجموعه  اصطلاحات یک زبان نمایه سازی کنترل شده را تشکیل میدهد. در سرتاسر این استاندارد وجه تمایز بین توصیفگرها و غیر توصیفگرها وجود دارد. این راهنما برای زبانهای نمایه سازی که در آنها مفاهیم با علائم توضیح داده می شوند (مثل فرمول های شیمی، نت موسیقی یا فرمول ریاضی) و برای نظام هایی که براساس تجزیه و تحلیل خودکار و جستوجوی متن آزاد فعالیت می نمایند، کارایی ندارد.

یک اصطلاحنامه  چندزبانه با ساختار صحیح می تواند به عنوان بخشی مهمی از یک نظام بازیابی متن آزاد که در آن مدارک با بیش از یک زبان موجود هستند به کار رود.

مثالهای این راهنما بر مبنای سه زبان مرجح انگلیسی، فرانسه و آلمانی طراحی شده اند، اما این به آن معنا نیست که برای سایر زبان ها نمیتوان این راهنما را به کار برد (محمدی و علیدوستی، 1386: 56).

استاندارد انسی / نیز و زد 39/19

اولین ویرایش این استاندارد در سال 1974 توسط کمیسیون فرعی 25 در مورد قواعد و اصول اصطلاحنامه از کمیته ملی استانداردهای آمریکایی Z39 درباره  استانداردسازی فعالیت های کتابخانه، مستندسازی و فعالیت های منتشره مرتبط تهیه شد .

از سال 1980 انتشار ویرایش های آمریکایی آن آغاز شد. تغییر اساسی آن کاربرد رابطه  سلسله مراتبی کل به جزء بوده است که هم اینک به عنوان یک بخش مهم از رابطه  سلسله مراتبی در کنار روابط وابستگی مطرح است. همچنین عبارت اصطلاحنامه  یک زبانه، برای متمایز کردن این استاندارد از استاندارد چندزبانه به عنوان اضافه شده است. این ویرایش برای تأکید بر نقش اصطلاحنامه در ذخیره و بازیابی اطلاعات و درک قابلیت کاربرد در دیگر گزینه ها از قبیل مهندسی دانش ادامه دارد.

در ویرایش سال 2003 این استاندارد بر جنبه های ایجاد اصطلاحنامه و کاربرد آن در محیط اینترنت تأکید شده است. چهارمین ویرایش این استاندارد در نوامبر 2005 منتشر شد. با توجه به نظامهای ذخیره و بازیابی جدید و توسعه  مفهوم سند در این نظام ها که شامل پروانه های ثبت اختراع، فرمول های شیمیایی، نقشه ها، مواد دیداری، مواد موسیقایی، مصنوعات موزه، و بسیاری از انواع دیگر اسناد است، در این ویرایش تلاش می شود تا برای ذخیره و بازیابی این منابع جدید شکلی نو و کارآمد ارائه شود. از طرفی چون در ویرایشهای قبلی توضیحات در مورد نمایش اصطلاحنامه بیشتر به شکل چاپی باز میگردد در این ویرایش نمایشها در محیط الکترونیکی بررسی می شوند.

کاربرد استاندارد انسی / نیز و زد 39/19 برای تدوین اصطلاحنامه اساساً در ذخیره و بازیابی اطلاعات پس هماراست وزیر فصلی برای پیش همارایی توصیفگرها در این استاندارد موجود نیست، اما این، مانعی در راه استفاده از آن در نظام های پیشی همارا به وجود نمی آورد. این استاندارد راهنمایی برای ساختن اصطلاحنامههای یک زبانه فراهم می کند که شامل شکل دهی توصیفگرها، تعیین روابط بین اصطلاحات و ارائه  مؤثر اطلاعات در شکل چاپی یا الکترونیکی است. در قسمتی نیز روشهای روزآمد سازی اصطلاحنامه و الگوهای مؤثر برای نظام های مدیریت اصطلاحنامه ارائه می دهد. این استاندارد راهنمایی ها و قواعدی برای محتوا، نمایشی، روش های تدوین، روزآمد سازی، و مدیریت اصطلاحنامه های یک زبانه ارائه می کند و به جنبه هایی از انتخاب اصطلاح شامل روش های توصیه شده برای کنترل واژگان میپردازد (محمدی و علیدوستی، 1386: 54-55)